Віталь Іосіфавіч Гальданскі

З пляцоўкі Вікіпедыя
Перайсці да навігацыі Перайсці да пошуку
Віталь Іосіфавіч Гальданскі
Витибскgoldanskiy.jpg
Дата нараджэння 18 чэрвеня 1923(1923-06-18)[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 14 студзеня 2001(2001-01-14) (77 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Бацька Іосіф Яфімавіч Гальданскі[d][3]
Род дзейнасці хімік, фізік, выкладчык універсітэта, вучоны-ядзершчык
Навуковая сфера хімічная фізіка
Месца працы
Навуковая ступень доктар фізіка-матэматычных навук
Навуковае званне
Альма-матар
Навуковы кіраўнік Мікалай Мікалаевіч Сямёнаў
Член у
Прэміі
Ленінская прэмія
Узнагароды

Віталь Іосіфавіч Гальданскі (18 чэрвеня 1923, Віцебск — 14 студзеня 2001, Масква) — вучоны ў галіне хімічнай і ядзернай фізікі і грамадскі дзеяч[6].

Акадэмік Расійскай АН (1981, член-карэспандэнт, 1962), член Нью-Ёркскай АН(руск.) бел. (1974), Германскай акадэміі прыродазнаўцаў «Леапальдзіна(руск.) бел.» (1976) і АН іншых краін. Доктар фізіка-матэматычных навук (1954), прафесар (1956).

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Гальданскі нарадзіўся ў Віцебску, у 1928 годзе яго сям’я пераехала ў Ленінград; унук рабіна Іосіфа Абрамавіча Меламеда(руск.) бел.. Вучыўся ў школе № 2 Куйбышаўскага раёна (цяпер школа № 207(руск.) бел.). У 1939 ён паступіў на хімічны факультэт(руск.) бел. Ленінградскага ўніверсітэта. З пачаткам вайны ён уступіў у студэнцкі будаўнічы батальён, атрымаў раненне, перажыў суровую блакадную зіму. Затым ён быў эвакуіраваны ў Казань, дзе працягнуў вучобу, якая была завершана ўжо ў Маскоўскім універсітэце ў 1944 годзе.

Пасля гэтага Гальданскі паступіў у аспірантуру Інстытута хімічнай фізікі да М. М. Сямёнава, па завяршэнні якой у 1947 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю.

У 1952—1961 ён працаваў у Фізічным інстытуце АН СССР[6], у лабараторыі У. І. Векслера, загадваў сектарам, у 1954 абараніў доктарскую дысертацыю.

У 1961 годзе Гальданскі вярнуўся ў Інстытут хімічнай фізікі АН СССР (пазней — імя М. М. Сямёнава), кіраваў лабараторыяй (з 1961), аддзелам (з 1974), быў намеснікам дырэктара (1987—1988), а ў 1988—1994 дырэктарам інстытута[6]. Адначасова ён выкладаў у МФТІ, МІФІ (з 1951, на пасадзе прафесара — з 1956) і на хімічным факультэце МДУ(руск.) бел.. З 1974 па 1985 год загадваў кафедрай фізічнай хіміі ў МІТХТ імя М. В. Ламаносава(руск.) бел. З 1994 Гальданскі быў Саветнікам Прэзідыума РАН.

Гальданскі вёў актыўную грамадскую дзейнасць, з’яўляўся намеснікам старшыні праўлення Усесаюзнага таварыства «Знание»(руск.) бел. (1964—1990), віцэ-прэзідэнтам Міжнароднага саюза тэарэтычнай і прыкладной фізікі(руск.) бел. (1984—1987), старшынёй Расійскага Пагуошскага камітэта(руск.) бел. (1987—2001), намеснікам старшыні камітэта навукоўцаў за глабальную бяспеку, галоўным рэдактарам часопісаў «Химия высоких энергий»[6] і «Химическая физика(руск.) бел.», членам рэдакцыйнай калегіі часопіса «Наука и жизнь(руск.) бел.», абіраўся народным дэпутатам СССР (1989—1991).

В. І. Гальданскі памёр 14 студзеня 2001 года. Пахаваны на Новадзявочых могілках у Маскве[7].

Быў жанаты з дачкой акадэміка М. М. Сямёнава.

Стрыечны брат — Рыгор Якаўлевіч Шапіра(руск.) бел.; дзядзька — Ілья Іосіфавіч Меламед(руск.) бел..

Навуковая дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Навуковыя працы Гальданскага прысвечаны хімічнай фізіцы, хіміі высокіх энергій(руск.) бел. і нізкіх тэмператур, ядзернай хіміі і фізіцы, фізіцы элементарных часціц, квантавай хімічнай кінетыцы, біяхімічнай фізіцы. Яго кандыдацкая дысертацыя была прысвечана пытанням хімічнага каталізу(руск.) бел., аднак затым ён пераключыўся на ядзерную тэматыку. Ён вывучаў на сінхрацыклатроне ў Дубне паглынанне і размнажэнне высокаэнергетычных нейтронаў у цяжкіх мішэнях. Падчас працы ў ФІАНе(руск.) бел. ён эксперыментальна выявіў з’яву электрамагнітнай палярызавальнасці адронаў (1957), даследаваў працэсы фотанараджэння пі-мезонаў на вадародзе і чаранкоўскае выпраменьванне часціц у атмасферы (1954, сумесна з Г. Б. Жданавым), пашырыў магчымасці карэляцыйнага метаду вымярэння характарыстык ядзерных рэакцый (1955, сумесна з М. І. Падгарэцкім). На аснове сваіх тэарэтычных распрацовак ён прадказаў існаванне і разлічыў характарыстыкі шэрагу нестабільных ізатопаў.

У 1960 годзе Гальданскі прадказаў новы від ядзернага распаду, які адбываецца з выпусканнем пар нуклонаў — нейтронаў і пратонаў (эксперыментальна выяўленыя ў ЗША ў 1979 і 1982 адпаведна). Іншая з’ява, прадказаная сумесна з А. І. Ларкіным(руск.) бел. у 1967, — ядзерны эфект Джозефсана — назіралася ў 1974—1982.

Адкрыў двухнуклонную радыеактыўнасць атамных ядзер (1960; эфект Гальданскага), утварэнне і распад звышцяжкага гелію-8 (1959), утварэнне палімераў ва ўдарнай хвалі (1964), існаванне квантавай нізкатэмпературнай мяжы скорасці хімічных рэакцый (1967).

Шэраг прац прысвечаны вывучэнню хімічных уласцівасцяў рэчыва дзякуючы ядзерным з’явам. У прыватнасці, эфект Мёсбаўэра можа быць выкарыстаны для даследавання анізатрапіі рухаў атамаў у малекулах (эфект Гальданскага—Карагіна) і крышталяў і монакрышталяў(руск.) бел. у полікрышталях(руск.) бел., дынамічных уласцівасцяў бялковых малекул, стварэння гама-лазераў(руск.) бел. на мёсбаўэраўскіх пераходах (сумесна з Ю. М. Каганам(руск.) бел.).

У 1970—1973 Гальданскі паказаў неўжывальнасць класічнага закона Арэніуса(руск.) бел. для скорасцяў хімічных рэакцый пры нізкіх тэмпературах: ім была адкрыта квантавая мяжа скорасці рэакцый, якія праходзяць за кошт тунэлявання нават зблізку абсалютнага нуля. Ён таксама вядомы як заснавальнік хімічнай фізікі пазітрона і пазітронія, паказаў магчымасць полімерызацыі пад дзеяннем ударных хваляў, што было прызнана як навуковае адкрыццё(руск.) бел. і занесена ў Дзяржаўны рэестр адкрыццяў СССР(руск.) бел. пад № 125 з прыярытэтам ад 1964[8]. У апошнія гады ён займаўся пытаннямі перадбіялагічнай эвалюцыі і, у прыватнасці, хіральнасці ў прыродзе.

Узнагароды[правіць | правіць зыходнік]

Публікацыі[правіць | правіць зыходнік]

Кнігі[правіць | правіць зыходнік]

  • В. И. Гольданский, Е. М. Лейкин. Превращения атомных ядер. — М.: выдавецтва АН СССР(руск.) бел., 1958.
  • В. И. Гольданский, А. В. Куценко, М. И. Подгорецкий. Статистика отсчётов при регистрации ядерных частиц. — М.: Физматгиз(руск.) бел., 1959.
  • А. М. Балдин(руск.) бел., В. И. Гольданский, И. Л. Розенталь(руск.) бел.. Кинематика ядерных реакций. — М.: Физматгиз(руск.) бел., 1959.
  • В. И. Гольданский. Эффект Мёссбауэра и его применение в химии. — М.: выдавецтва АН СССР(руск.) бел., 1963.
  • В. И. Гольданский. Новые элементы в периодической системе Д. И. Менделеева. — 3-е изд. — М.: Атомиздат(руск.) бел., 1964.
  • В. И. Гольданский. Физическая химия позитрона и позитрония. — М.: Наука(руск.) бел., 1968.
  • В. И. Гольданский, А. В. Доленко, Б. Г. Егиазаров и др. Гамма-резонансные методы и приборы для фазового анализа минерального сырья. — М.: Атомиздат(руск.) бел., 1974.

Некаторыя артыкулы[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Гольданский Виталий Иосифович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  2. ↑ Гольданский Виталий Иосифович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
  3. ↑ http://prabook.org/web/person-view.html?profileId=477107#connections
  4. ↑ (unspecified title) Праверана 3 ліпеня 2019.
  5. ↑ https://www.ae-info.org/ae/User/Goldanskii_Vitalii
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Гольданский Виталий Иосифович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 157. — 737 с.
  7. ↑ Могила В. И. Гольданского на Новодевичьем кладбище (руск.) 
  8. ↑ Научные открытия России. Научное открытие «Явление полимеризации в ударной волне».
  9. ↑ Награждён указом Президента России № 845 от 11 августа 1995 года(недаступная спасылка) (руск.) 

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Віталь_Іосіфавіч_Гальданскі&oldid=4048258"