Габсбургскія Нідэрланды

Габсбургскія Нідэрланды (фр.: Pays-Bas des Habsbourg, нідэрл.: Habsburgse Nederlanden) — гістарычная вобласць Еўропы, якая адпавядае ўладанням дому Габсбургаў у XV—XVIII стагоддзях. У 1482—1556/1581 гадах гэта геапалітычная адзінка адпавядала Ніжнім землям. У эпоху Нідэрландскай буржуазнай рэвалюцыі, пачынаючы з 1556 года аж да аддзялення Рэспублікі Злучаных правінцый у 1581 годзе, яе правы на Паўночныя Нідэрланды становяцца спрэчнымі. У 1581—1794 гадах у Паўднёвых Нідэрландах (нідэрл.: Zuidelijke Nederlanden) Габсбургскія Нідэрланды ўваходзяць у склад Іспанскіх (ісп.: Países Bajos Españoles, нідэрл.: Spaanse Nederlanden), а затым Аўстрыйскіх Нідэрландаў (ісп.: Países Bajos Austríacos, нідэрл.: Oostenrijkse Nederlanden, ням.: Österreichische Niederlande).

Перадгісторыя зямель

Бургундыя ў XI—XII стагоддзях.

У гісторыі Еўропы Габсбургскія Нідэрланды выступаюць як правапераемнік герцагства Бургундскага — дзяржавы, гісторыя якой сыходзіць у ранняе Сярэднявечча. Ядром, вакол якога на працягу шасці стагоддзяў фарміраваліся яго землі, было Бургундскае герцагства «ў вузкім сэнсе» (Герцагства Бургундскае ў паўночна-заходняй частцы карты), якое ў 884 годзе заснаваў Рыхард Заступнік (лац.: Richardus Justitiarius) — Рыхард I, граф Ацёнскі (каля 867 — 921).

Пры сваім заснаванні герцагства Бургундскае распасціралася ад Шалона-на-Соне да Шаціёна на Сене. Пасля смерці Рыхарда яно перайшло яго сына, Рудольфа II, які ў 923 годзе ўзышоў на французскі прастол як кароль Францыі Рауль I (890—936). Спадчыннікаў ён не пакінуў, і герцагства перайшло да бакавой галіны Капетынгаў.

У 1034 годзе герцагства Бургундыя было перададзена Роберту, які стаў родапачынальнікам Старэйшага Бургундскага дому Капетынгаў.

Маргарыта III Фландрская

Апошнім прадстаўніком гэтай дынастыі быў Філіп I Руўрскі (1346—1361). 21 сакавіка 1356 года ён ажаніўся з адзінай дачкой і спадчынніцай Людовіка III, графа Фландрскага Маргарытай (1350—1405) — яна ж герцагіня Брабанта і Лімбурга, графіня Фландрыі, Артуа, Невера, Рэтэля, маркграфіня Антверпена і сеньёра Мехелена, чый пасаг і дынастычныя шлюбы забяспечылі Бургундыі трывалую аснову для росквіту.

Да моманту смерці яе мужа, з якім згас Старэйшы Бургундскі дом Капетынгаў, дзяцей у іх не было. Па праве сюзерэна і па сваяцтве з апошнім герцагам Бургундскім Іаан II Добры, кароль французскі, далучыў герцагства да французскай кароны.

Праз два гады, у 1363 годзе Іаан аддаў Бургундыю ў лен свайму малодшаму сыну — Філіпу II Смеламу, з дынастыі Валуа (1342—1404). У 1369 годзе ён ажаніўся з аўдавелай жонкай свайго папярэдніка — той жа Маргарытай, графіняй Фландрыі. Дзякуючы гэтаму герцагства набыло багатыя вобласці — Фландрыю і Франш-Кантэ. Рост гандлю, рамёстваў, мастацтваў, і ў цэлым дабрабыт грамадзян і багацце краіны ў часы Філіпа Смелага лічацца пачаткам залатога веку ў гісторыі Бургундскага герцагства.

У 1380 годзе Філіп Смелы разам з Людовікам I Анжуйскім, Людовікам II Бурбонам і герцагам Берыйскім Жанам увайшоў у рэгенцкі савет, створаны пры каралі Карлу VI, які ўзышоў на французскі трон у 12-гадовым узросце. На працягу 8 гадоў рэгенцтва паміж Філіпам, які заняў у савеце дамінуючую ролю, і братам караля, Людовікам, герцагам Арлеанскім, узнікла непрымірымая варожасць.

Барацьбу з герцагам Арлеанскім працягнуў сын і спадчыннік Філіпа — Жан Бясстрашны (1371—1419). У 1407 годзе наняты ім забойца нагнаў сваю ахвяру ў Парыжы. Нягледзячы на прымірэнне, дасягнутае ў 1409 годзе, у 1416 годзе Жан у саюзе з Генрыхам V Англійскім пачаў вайну з Францыяй. Узяўшы ў 1419 годзе Парыж, Жан пачаў сепаратныя перамовы з дафінам (пасля — Карл VII), у час якіх быў забіты адным з членаў світы будучага караля.

Сын і пераемнік Жана, Філіп III Добры пакляўся адпомсціць за забойства бацькі, і ў 1420 годзе заключыў з Генрыхам V новы саюз, які існаваў да 1435 года.

Час Стогадовай вайны Філіп скарыстаў для збіральніцтва зямель. Асноўныя набыцці ў яго кіраванне Бургундыя атрымала ў Нідэрландах — Намюр (1429 год), Фрысландыю і Зеландыю (1432 год), Генегау (1433 год). У 1430 годзе па смерці свайго кузена Філіп прыняў у склад Бургундыі яго герцагства Брабанцкае з Лімбургам і маркграфства Антверпенскае. У 1443 годзе ў сваёй цёткі, Лізаветы фон Гёрліц, ён купіў герцагства Люксембург. Коштам гэтых набыццяў стала неабходнасць весці бесперапынную барацьбу з непакорлівымі фландрскімі гарадамі (менавіта Філіп дараваў Галандыі Генеральныя штаты).

Здушэннем паўстання ў Лютыху і Генце адзначылася і пачалося кіраванне сына «Вялікага герцага Захаду», Карла Смелага (1467—1477), але, тым не менш, ён працягнуў збіральніцтва зямель.

З купляй Гелдэрна і Цюпфена Карл Смелы высунуўся ў шэраг наймагутнейшых кіраўнікоў свайго часу.

Паказальны прыклад Людовіка XI, які пысунуў прэтэнзіі на Бургундыю. Скарыстаўшыся тым, што кароль легкадумна прыехаў да герцага ў Перон без дастатковай аховы, Карл Смелы затрымаў яго і вымусіў адмовіцца ад заяўленых прэтэнзій.

Выяўленне цела Карла пасля бітвы пры Нансі

Сыноў у Карла не было, і каб ператварыць Бургундыю ў самастойнае каралеўства, ён вырашыў выдаць сваю адзіную дачку Марыю замуж за сына імператара. Аднак такое развіццё падзей не задавольвала Францыю, Аўстрыю і Швейцарыю, якія неадкладна заключылі супраць славалюбівага герцага траістую кааліцыю. Яе поспех у вайне шмат у чым быў забяспечаны лёгкай швейцарскай пяхотай, якая мела на ўзбраенні найноўшую агнястрэльную зброю, у той час як бургундскае войска па большай частцы было паранейшаму ўзброена цяжкімі рыцарскімі даспехамі. Усе тры бітвы — пры Грансоне (1476 год), пры Муртэне і пры Нансі (1477 год) бургундцы прайгралі. У апошнім баі паў і сам Карл Смелы.

Пад маркай просьбы ўдавы Карла аб заступніцтве Людовік неадкладна ўвайшоў у Бургундыю і Франш-Кантэ, а затым у Пікардыю і Артуа. Дочкі і спадчынніцы Карла Смелага, 20-гадовай Марыі нічога не заставалася, акрамя як прынесці Бургундыю ў пасаг Максіміліяну, эрцгерцагу аўстрыйскаму. Гэта некалькі разладзіла планы Людовіка, які, зрэшты, увесну 1479 года заняў сталіцу Франш-Кантэ.

Так пачалася гісторыя Габсбургскіх Нідэрландаў, якая доўжылася трохі больш за 300 гадоў. Ранняя смерць, якая пацягнула за сабой распад Бургундыі, стала паваротным пунктам у еўрапейскай гісторыі той эпохі. Ніводны з бакоў, які ўдзельнічаў у дзяльбе, не быў здаволены, і барацьба за «бургундскую спадчыну» ляжала ля вытокаў многіх войнаў у Заходняй Еўропе на працягу двух наступных стагоддзяў.

Завяршэнне

4 лістапада 1549 года, з мэтай выканання планаў па змяненні адміністрацыйна-тэрытарыяльнай ладу Свяшчэннай Рымскай імперыі яе імператар Карла V выдаў эдыкт, вядомы пад назвай Прагматычнай санкцыі.

Яшчэ ў 1548 годзе Карл вымушаны была прызнаць «Бургундскую акругу» ў якасці асобнага суб’екта, фактычна — незалежнай дзяржавы, свабоднай ад імператарскага двара і выведзенай з цэнтралізаванага прававога поля. Прагматызм гэтага прызнання складаўся ў тым, што ў новым статусе гэтыя землі павінны былі працягваць спрыяць атрыманню даходу імперыяй. Сам жа дакумент — Прагматычная санкцыя — кансалідавала гэту здзелку, аб’яднаўшы суб’ект права на спадчыну ў асобе Сямнаццаці правінцый як адзінага і непадзельнага цэлага.

Гл. таксама

• Паўднёвыя Нідэрланды
• Штатгальтары габсбургскіх Нідэрландаў