Ганна Кацярына Радзівіл

Ганна Кацярына Радзівіл
Ганна Кацярына Радзівіл
	; Ганна Кацярына Радзівіл. Невядомы мастак, XVIII ст.
	; Герб «Пагоня Літоўская»
Староста члухаўскі
	2 жніўня 1719 — 19 красавіка 1743
Папярэднік	Караль Станіслаў Радзівіл
Пераемнік	Міхал Казімір Радзівіл «Рыбанька»
Нараджэнне	23 верасня 1676 ці 1676; Ракаў, Менскі павет, Менскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая;
Смерць	19 красавіка 1746 ці 1746; Белая, Берасцейскі павет, Берасцейскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая;
Род	Радзівілы і Сангушкі
Бацька	Геранім Сангушка
Маці	Канстанцыя з Сапегаў[d]
Муж	Караль Станіслаў Радзівіл
Дзеці	Міхал Казімір Радзівіл Рыбанька, Геранім Фларыян Радзівіл, Кацярына Барбара з Радзівілаў[d], Мікалай Крыштаф Радзівіл[d], Людвік Дамінік Радзівіл[d], Станіслаў Ежы Радзівіл[d], Канстанцыя Францішка з Радзівілаў[d], Караліна Тэрэза з Радзівілаў[d], Тэкля Ружа з Радзівілаў, Ганна Аляксандра з Радзівілаў[d], Альбрэхт Станіслаў Радзівіл[d] і Крысціна Алена з Радзівілаў[d]
Дзейнасць	бізнесмен
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ганна Кацярына Радзівіл, у дзявоцтве Сангушка (23 верасня 1676, мястэчка Ракаў^[4], цяпер Мінскі раён — 19 красавіка 1746, мястэчка Белая, цяпер горад Бяла Падляска, Польшча^[5]) — вялікалітоўская дзяржаўная дзеячка, староста члухаўскі^[6], мецэнатка. Жонка Караля Станіслава Радзівіла (1669—1719).

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

Дачка Гераніма Сангушкі і Канстанцыі з Сапегаў, сястра вялікага літоўскага маршалка Паўла Караля Сангушкі.

Выхоўвалася ў Варшаве пры двары каралевы Марыі Казіміры Сабескай.

Сям’я[правіць | правіць зыходнік]

У 1692 годзе пабралася шлюбам з падканцлерам вялікім літоўскім Каралем Станіславам Радзівілам. Іх шлюб павінен быў зацвердзіць сувязь Караля Станіслава з дваром.

Мелі з мужам 6 сыноў і 7 дачок.

Сыны:

Мікалай Крыштаф (англ.) (бел. (1695—1715) — падстолі літоўскі і староста члухаўскі
Альбрэхт Станіслаў — памёр у маленстве
Станіслаў Юрый — памёр у маленстве
Людвік Дамінік — памёр у маленстве
Міхал Казімір «Рыбанька» (1702—1762) — вялікалітоўскі дзяржаўны і вайсковы дзеяч, мецэнат
Геранім Фларыян (1715—1760) — вялікалітоўскі дзяржаўны дзеяч, мецэнат

Дочкі:

Кацярына Барбара (англ.) (бел. (1693—1730) — першая жонка Яна Клеменса Браніцкага
Канстанцыя Францішка (1697—1756) — жонка Яна Фрыдэрыка Сапегі
Тэафілія — памерла ў маленстве
Ганна Аляксандра — памерла ў маленстве
Крысціна Хелена — памерла ў маленстве
Тэкля Ружа (англ.) (бел. (1703—1747) — другая жонка Якуба Генрыка Флемінга, трэцяя жонка Міхала Сервацы Вішнявецкага, другая жонка Міхала Антоні Сапегі
Караліна Тэрэза (1707—1765) — жонка Казіміра Леона Сапегі (руск.) (бел., першая жонка Юзафа Аляксандра Ябланоўскага

У знак жалобы па памерлых дзецях, якія не дасягнулі паўналецця, Ганна Кацярына абяцала да канца сваіх дзён насіць чорнае жалобнае адзенне^[7].

Удаўство[правіць | правіць зыходнік]

Па смерці мужа пасялілася ў горадзе Белая Берасцейскага ваяводства і занялася гаспадарчай дзейнасцю. Ганна засталася ўдавой у 43 гады, маючы на руках 4 непаўналетніх дзяцей, меншаму з якіх было толькі 5 гадоў, і ў стане амаль поўнага фінансавага краху сям’і. Яна аднавіла эканамічны патэнцыял фаміліі, пакінуўшы сынам прымножаную «фартуну», як тады называлі грашовую і зямельную маёмасць роду^[8]. Вяла смелую, самастойную эканамічную палітыку на сваіх землях, а сыны беспярэчна яе слухаліся^[8].

Будаўніцтва і змены ў маёнтках[правіць | правіць зыходнік]

У 1720 годзе пасля смерці мужа Караля Станіслава Радзівіла Ганна Кацярына пачынае энергічныя дзеянні па аднаўленні замка, выдзеліла значныя сумы грошай на рамонт вокнаў палаца і набыццё неабходных будаўнічых матэрыялаў^[9]. Да 1722 года цалкам адбудавалі будынак новага фальварка паблізу замка, млын і стайню, а ў самім комплексе ўставілі новыя вокны, дзверы; на палацы і вежах часткова ўзнавілі дах, у галоўнай вежы — драўляную браму^[10]. Пры аднаўленні арыентаваліся на значную пераробку інтэр’ернай часткі, што прывяло да стылістычных змен на замку^[11]. Падчас аднаўленчых работ у аблічча палаца прыўносіліся рысы барока. Гэта тычылася пераважна інтэр’ераў, так, калі месца аконных праёмаў не адпавядала барочнай кампазіцыі інтэр’еру, яны проста расчэсваліся і пераносіліся^[12]. Упершыню сярод розных прадметаў згадваецца 17 партрэтаў^[13].

У 1720 годзе Ганна Кацярына Радзівіл пачала будаўніцтва вежы і ўязной брамы ў Белай (сёння гэта найцікавейшыя рэшткі замку), а таксама перабудавала палац (польск.) (бел. у стылі ракако.

Гаспадарчая дзейнасць і арганізацыя прамысловасці[правіць | правіць зыходнік]

Ганна Кацярына смела стала праводзіць эканамічныя рэформы ў сваіх маёнтках, адкрыла шэраг мануфактур, якія не толькі абслугоўвалі прадметамі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва патрэбы яе двара, але і з выгодай прадаваліся^[8]. Гэта былі рэдкія для тых часоў шкляныя і люстраныя вырабы, фаянс і фарфор, тэхналогія якога ў Еўропе была зусім напярэдадні адкрыта^[8].

У пачатку XVIII ст. наладзіла вытворчасць дываноў у Белай, Карэлічах і Нясвіжы. Заснавала Налібоцкую і Урэцкую шкляныя мануфактуры^[14].

У 1714 годзе пачала вытворчасць фарфору ва Урэччы, каля 1736 года заснавала рудню ў Нягневічах, а ў 1737 — катловае прадпрыемства ў Невелі, наладзіла вытворчасць сукна ў Белай і Слуцку.

З яе ініцыятывы адкрываліся школы для падрыхтоўкі мастакоў і рамеснікаў, будаваліся грэблі, масты, дарогі, млыны, корчмы, заводзілася жывёла галандскіх парод.

Сацыяльна-палітычная дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Значна пашырыла бібліятэкі ў Белай і Нясвіжы, партрэтныя галерэі Радзівілаў, упарадкавала архівы роду.

Паспрыяла адмове Сапегаў ад прэтэнзій на так званыя Нойбургскія маёнткі і іх адыходу ў 1732 годзе да свайго сына Гераніма Фларыяна.

Рэлігійная дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

У 1743 годзе Ганна Кацярына фундавала ў в. Нова Воля ўніяцкую царкву ў гонар Нараджэння Божай Маці^[15]. Фінансавала каранаванне ў 1730 годзе Жыровіцкага абраза Маці Божай^[4].

Памерла ў Белай ва ўзросце 70 гадоў у снежні 1746 года. Пакінула вялікую спадчыну сваім сынам.

У культуры[правіць | правіць зыходнік]

Вядома некалькі партрэтаў Ганны Кацярыны Радзівіл, якія захоўваюцца ў тым ліку ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі і Нацыянальным музеі ў Варшаве.

Бюст Ганны Кацярыны Радзівіл, створаны ў стылі ракако пасля смерці мужа, размешчаны каля брамы замка ў Бяла Падлясцы (польск.) (бел.. Ганна паказана з адкрытымі грудзьмі, як імператрыца сарматаў, багіня сусветнай вайны.

Зноскі

↑ ^а ^б Czech National Authority Database Праверана 8 лютага 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ Radziwiłłowie herbu Trąby — Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych, Wydawnictwo DiG, 1996. — 67 с. — ISBN 83-85490-62-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q270"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7209884"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q9379197"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q121885404"></a>
↑ Гісторыя Сапегаў : жыццяпісы, маёнткі, фундацыі — Мн.: Віктар Хурсік, 2017. — С. 70. — 586 с. — ISBN 978-985-7025-75-6
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q122382124"></a>
↑ ^а ^б ЭнцВКЛ 2005.
↑ Anna Katarzyna ks. Sanguszko-Kowelska h. Pogoń Litewska (польск.)
↑ Arkadiusz Kamiński,Starostowie człuchowscy (1454—1772), s. 2. Архівавана 10 жніўня 2016. (польск.)
↑ Ганна Кацярына, Караль Станіслаў Радзівіл (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2021. Праверана 23 ліпеня 2016.
↑ ^а ^б ^в ^г О. Баженова. Театр княгини Франтишки Уршули Радзивилл // Женщины на краю Европы/Под. ред. Е. Гаповой. — Мн.: ЕГУ, 2003. — 436 с.
↑ Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 149
↑ Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 149—150
↑ Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 150
↑ Бубновский Д. «На скрыжаванні ўсіх шляхоў…» История создания мирского замка. Архитектура и строительство. № 2/2012. Март-Апрель 2012, с. 28
↑ Федорук А. Т. Старинные усадьбы Беларуси. Кореличский район / А. Т. Федорук. — Минск : Беларусь, 2013. — 174 с. : ил.— (Серия «Старинные усадьбы Беларуси»). ISBN 978-985-01-1006-0, с. 83
↑ Сіняк Н. Урэчча // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 591.
↑ Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłonowska, J. Siatkowski, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 49 (нявызн.)(недаступная спасылка) (16 чэрвеня 2015). Архівавана з першакрыніцы 3 красавіка 2019. Праверана 23 ліпеня 2016.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Радзівіл Ганна Кацярына // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 488. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
Чорная дама з Мірскага замка. Княгіня Ганна Кацярына з Сангушкаў Радзівіл (1676-1746) / Галубовіч В. У., Рыбчонак С. А., Шаланда A. I. ; навук. рэд. A. I. Шаланда. — Мір : Замкавы комплекс «Мір», 2020. — 449 с. — ISBN 978-985-90418-5-3

Karkucińska W. Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676—1746): Działalność gospodarcza i mecenat. Warszawa, 2000;
Kolendo-Korczakowa K. Działalność ekonomiczna Anny z Sanguszków Radziwiłłowej — manufaktury hafciarskie w świetle nowych znalezisk // Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe. Warszawa, 2005.
Anna Katarzyna Radziwiłłowa hasło [w] Polski Słownik Biograficzny tom.30 str.384 wyd.1987
Выбраныя творы: Перакл. з пол. і фр. / Францішка Уршуля Радзівіл. — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2003. — 448 с. ISBN 985-6730-25-2.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Anna Katarzyna ks. Sanguszko-Kowelska h. Pogoń Litewska (польск.)

[_d02b8cc82f971d0b-1] а ^б Czech National Authority Database Праверана 8 лютага 2023.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[_c0025752a771a168-2] Radziwiłłowie herbu Trąby — Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych, Wydawnictwo DiG, 1996. — 67 с. — ISBN 83-85490-62-0
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q270"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7209884"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q9379197"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q121885404"></a>

[_796b5ba3ce6a6695-3] Гісторыя Сапегаў : жыццяпісы, маёнткі, фундацыі — Мн.: Віктар Хурсік, 2017. — С. 70. — 586 с. — ISBN 978-985-7025-75-6
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q122382124"></a>

[FOOTNOTEЭнцВКЛ2005-4] а ^б ЭнцВКЛ 2005.

[5] Anna Katarzyna ks. Sanguszko-Kowelska h. Pogoń Litewska (польск.)

[6] Arkadiusz Kamiński,Starostowie człuchowscy (1454—1772), s. 2. Архівавана 10 жніўня 2016. (польск.)

[7] Ганна Кацярына, Караль Станіслаў Радзівіл (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2021. Праверана 23 ліпеня 2016.

[Женщины-8] а ^б ^в ^г О. Баженова. Театр княгини Франтишки Уршули Радзивилл // Женщины на краю Европы/Под. ред. Е. Гаповой. — Мн.: ЕГУ, 2003. — 436 с.

[9] Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 149

[10] Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 149—150

[11] Карэцкі А. Гісторыя аднаўлення Мірскага замка ў другой палове XVII — пачатку XX стст. Мірскі замак і замкі Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Праблемы рэстаўрацыі і музеіфікацыі. Міжнародная навукова-практычная канференцыя 4 чэрвеня 2005 г. г.п. Мір, Гродзенскай вобласці. Навуковы рэдактар Н. Ф. Высоцкая, с. 150

[12] Бубновский Д. «На скрыжаванні ўсіх шляхоў…» История создания мирского замка. Архитектура и строительство. № 2/2012. Март-Апрель 2012, с. 28

[13] Федорук А. Т. Старинные усадьбы Беларуси. Кореличский район / А. Т. Федорук. — Минск : Беларусь, 2013. — 174 с. : ил.— (Серия «Старинные усадьбы Беларуси»). ISBN 978-985-01-1006-0, с. 83

[14] Сіняк Н. Урэчча // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 591.

[atlas-15] Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłonowska, J. Siatkowski, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 49 (нявызн.)(недаступная спасылка) (16 чэрвеня 2015). Архівавана з першакрыніцы 3 красавіка 2019. Праверана 23 ліпеня 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]