Гедвіга Лізавета Шарлота Гольштэйн-Готарпская

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Гедвіга Лізавета Шарлота Гольштэйн-Готарпская
ням.: Hedwig Elisabeth von Schleswig-Holstein-Gottorf
Сцяг Каралева-кансорт Швецыі і Нарвегіі
1809 — 1818
Папярэднік Фрэдэрыка Бадэнская
Пераемнік Дэзірэ Клары
Нараджэнне 22 сакавіка 1759(1759-03-22)[1][2][…]
Смерць 20 чэрвеня 1818(1818-06-20)[1][2][…] (59 гадоў)
Месца пахавання
Род Гольштэйн-Готарпы
Імя пры нараджэнні ням.: Hedwig Elisabeth Charlotta von Schleswig-Holstein-Gottorf
Бацька Фрыдрых Аўгуст I Ольдэнбургскі
Маці Princess Ulrike Friederike Wilhelmine of Hesse-Kassel[d]
Муж Карл XIII[4]
Дзеці Карл Адольф Шведскі[d] і Lovisa Hedvig of Sweden[d][5]
Веравызнанне лютэранства
Дзейнасць пісьменніца
Аўтограф Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гедвіга Лізавета Шарлота Гольштэйн-Готарпская (шведск.: Hedvig Elisabet Charlotta; 22 сакавіка 1759 — 20 чэрвеня 1818) — каралева Швецыі і Нарвегіі як жонка караля Карла XIII і II. Таксама вядома сваімі дзённікамі, мемуарамі і кемлівасцю.

Нарадзілася ў Ойціне, дачка герцага Фрыдрыха Аўгуста I Гольштэйн-Готтарпскага і прынцэсы Ульрыкі Фрыдэрыкі Вільгельміны Гесэн-Касельскай. Вырасла ў Ойціне і выйшла замуж за свайго стрыечнага брата Карла, герцага Седэрманландскага, у Стакгольме 7 ліпеня 1774 года, калі ёй было пятнаццаць гадоў. Шлюб арганізаваны каралём Густавам III, каб забяспечыць шведскаму стальцу спадчынніка, бо кароль не меў нашчадкаў і такім чынам вырашыў перадаць задачу забяспечыць сталец пераемнікам свайму брату.

Каралеўская княгіня[правіць | правіць зыходнік]

Прынц Карл упершыню ўбачыў яе ў Ойціне ў 1770 годзе і адзначыў яе прыгожосць. Шлюб быў прапанаваны ў 1772 годзе, і першая цырымонія адбылася ў Вісмары 21 чэрвеня 1774 года: яна прыбыла ў Швецыю 3 чэрвеня. Яна ўехала ў Стакгольм на гандоле 7 чэрвеня, і ў тую ж ноч адбылася вясельная цырымонія, пасля якой адбыўся баль маскарад у Кунгстрэдгардэне. Яна адзначылася сваёй прыгажосцю — яе талія вымярала ўсяго 48 см і яе памер абутку 31, і, паколькі шлюб манарха не быў завершаны праз дзевяць гадоў, былі надзеі, што яна забяспечыць спадчынніка прастола.

Карціна афіцыйнага ўваходу Гедвігі Лізаветы Шарлоты ў Стакгольм 7 ліпеня 1774 года.
Гедвіга Лізавета Шарлота, герцагіня Седэрманланд. Партрэт Аляксандра Расліна, 1774 год.
Убор Гедвігі Лізаветы Шарлоты Гольштэйн-Готарпскай, калі яна выйшла замуж у ліпені 1774 года.
Карон (справа), створаная для Шарлоты ў якасці прынцэсы Швецыі ў 1778 годзе.

У студзені 1775 года з’явіліся прыкметы цяжарнасці. Спадзяваліся, што пытанне пераемнасці будзе вырашана, і ў цэрквах праводзіліся малітвы. Аднак прыкметы неўзабаве аказаліся ілжывымі. Навіна пра фальшывую цяжарнасць таксама прымусіла караля прыняць рашэнне аб шлюбе і асабіста забяспечыць спадчыннікам трон.

Яна дасягнула асабістага поспеху сваім вясёлым тэмпераментам і стала цэнтрам каралеўскага двара, дзе яе некаторы час неафіцыйна называлі «Маленькай герцагіняй» і яе заўважалі прыгажосцю і жывасцю, дасціпнасцю і лёгкасцю ў словах. З гэтымі якасцямі яна выканала сучасны ідэал. У адрозненне ад сарамлівай каралевы Сафіі Магдалены Дацкай, «герцагіня Лота» была жвавай, дасціпнай і какетлівай і шмат у чым была жаночым цэнтрам двара. Пра яе сказалі: «Нельга ўявіць нічога больш жывога і жыццярадаснага. Яна сама радасць. Самае вялікае задавальненне — выдумляць жарты і глупствы. Было б добра, калі б яна ўвяла гэты звычай, бо наша ад прыроды некалькі меланхалічная нацыя магла б падбадзёрыцца».[6]

Яна ўдзельнічала ў аматарскім тэатры, які быў важнай часткай пры каралеўскім двары пры Густаве III, як актрыса, так і танцорка. Некаторыя бачылі яе танцы як скандальныя, бо ў гэтым узросце артыстаў балета лічылі прастытуткамі.[7] Пасля таго, як яе падвергнулі крытыцы за тое, што яна разам з прынцэсай Сафіяй Альбярцінай адцягнула караля ад дзяржаўных спраў у пошуках задавальнення, у 1783 годзе яна сышла са сцэны.[8]

Яе шлюб быў на адлегласці, і ў яе, і ў мужа і жонкі былі пазашлюбныя сувязі. Карл надаваў больш увагі сваім палюбоўніцам, чым ёй: на момант іх шлюбу ён быў у адносінах з Аўгустай фон Ферсэн. Яе блізкае сяброўства з графіняй Сафі фон Ферсэн натхніла чуткі пра бісексуальнасць, якія магчыма паўтараліся на працягу ўсяго часу знаходжання ў герцагіні, як Франсіска дэ Міранды ў 1786 годзе, так і Фрэдэрыкі Бадэнскай. З 1783 года ў яе былі доўгатэрміновыя адносіны з графам Карлам Піперам, якога яна сама называла сваім каханым у тайнай перапісцы з Сафі фон Ферсэн.[9] Сярод яе меркаваных палюбоўнікаў быў граф Аксель фон Ферсэн, нібыта палюбоўнік Марыі Антуанеты. Невядома, калі адбыўся яе раман з Акселем фон Ферсэнам; вядома толькі, што яна хацела аднавіць яго, калі Ферсэн вярнуўся ў Швецыю пасля смерці Марыі Антуанеты, і што Ферсэн адмовіўся гэта зрабіць.[6] Мяркуюць, што гэта была толькі часовая справа, якая адбылася падчас знаходжання каралеўскага двара ў замку Грыпсхольм летам 1784.[10] Яна таксама мела адносіны з малодшым братам Акселя фон Ферсэна графам Фабіянам фон Ферсэнам.[11] Яе раман з Фабіянам фон Ферсэнам, як мяркуецца, пачаўся ў канцы 1780-х быў спынены шлюбам фон Ферсэна ў 1797 годзе.[12] У той час хадзілі чуткі, што цяжарнасць, якая скончылася выкідкам у 1792 годзе (і якую Гедвіга Лізавета Шарлота назвала першай сапраўднай цяжарнасцю), была выклікана Фабіянам фон Ферсэнам. Чуткам пра яе пазашлюбныя адносіны было ўдзелена шмат увагі падчас другой цяжарнасці ў 1797 годзе,[13] пасля якой нарадзілася мёртванароджаная дачка. У наступным годзе (1798) яна нарадзіла сына, які пражыў усяго шэсць дзён. У рэшце рэшт, яна не змагла мець жывых дзяцей.

Ёй было абыякава да спраў мужа, бо яны далі ёй магчымасць жыць больш свабодна, і яна выказала сваё расчараванне, калі адсутнасць палюбоўніц у мужа прымусіла яго больш сканцэнтравацца на ёй, што выклікала яго падазрэнні і абвінавачванні:

«Пакуль у яго былі палюбоўніцы, справы ішлі лепш, але з таго часу, як апошняя была саслана, бо яна дазволіла сабе быць нахабнай у адносінах да караля, і ён не забяспечыў сябе новай, яго тэмперамент пагоршыўся, і я штодня падвяргаўся парывам з-за гэтага, што адбывалася нават перад персаналам. Гэтая варожасць настолькі ўзрасла за зіму, што маё цярпеннк скончылася».[14]

Яна выказала свае погляды на каханне і сэксуальнасць. Густаў III вывучаў некаторыя лісты пасля сваёй нябожчыцы ў кампаніі з іншымі, бо яны ўтрымлівалі інфармацыю пра нібыта любоўныя адносіны паміж яго маці, каралевай Луізай Ульрыкай і графам Карлам Густавам Тэсінам, і скаргі караля Швецыі Адольфа Фрэдрыка на увагу Тэсін, якую ён надаваў яго жонцы:

«Гэта, несумненна, так, што гэтыя дакументы могуць даць падставу для разважанняў; гэта прымушае мяне падумаць, як лёгка асуджаюць бедную жанчыну і як шкада мець сэрца, напоўненае эмоцыямі, бо пяшчотная натура — гэта і няшчасце, і дабраславеньне, і ні адзін чалавек не можа супрацьстаяць сіле любові, хаця часам сяброўства павінна быць суцяшэннем для мудрага, так, няма нічога больш праўдзівага, чым надпіс, які калісьці быў нанесены на вобраз Бога Любові: „Рэха, вось вы бачыце свайго гаспадара, ён быў, ёсць і заўсёды будзе“. Вы павінны прызнаць, мой дарагі сябар, што жанчына сапраўды няшчасная істота: у той час як мужчыны маюць поўную свабоду, яна заўсёды абцяжарана забабонамі і абставінамі; Вы можаце сказаць, што ў мужчын таксама ёсць такая перашкода, але гэта не ў роўнай ступені. Я перакананы, што большасць жанчын не просяць нічога іншага, як ператварыцца ў мужчын, каб пазбегнуць няшчаснай няволі і атрымаць поўную свабоду».[15]

У 1782 годзе яна ўдзельнічала ў якасці пасрэдніка ў прымірэнні паміж Густавам III і яго маці на смяротным ложы, пасля таго, як яны былі ў канфлікце з 1778 года, калі каралева ўдова падтрымала чуткі пра незаконнасць наследнага прынца і сына графа Адольфа Фрэдрыка Мунк аф Фулкіла.[16]

Падчас руска-шведскай вайны (1788-90) Гедвіга Лізавета Шарлота ўвайшла ў палітыку. Саюзнік Швецыі Францыя была незадаволены вайной, і Густаў III даў ёй задачу выступіць пасярэднікам у яго перамовах з паслом Францыі.[17] У супрацоўніцтве з дачкой амбасадара, яе сяброўкай Каміль дзю Буа дэ ла Мот, яна вяла перапіску паміж манархам і паслом, арганізоўвала сакрэтныя сустрэчы паміж імі і выступала ў якасці сведкаў па просьбе караля. Гэта выклікала разлад паміж ёй і каралём, калі яна зразумела, што на самой справе яе выкарыстоўвалі для адцягнення ўвагі амбасадара. Пазней Адольф Фрэдрык Мунк ачарніў яе ў вачах караля, сцвярджаючы, што Францыя была праінфармавана пра планы вайны ў Швецыі дзякуючы яе сяброўству з Каміль дзю Буа дэ ла Мот. Ведаючы, што яе перапіску чытаюць, яна вяла сакрэтную перапіску праз уласную сетку кур’ераў.[18]

Падчас Рыксдага 1789 года яна прысутнічала са сваёй нявесткай Сафі Альберцінай падчас сэсій праз сакрэтнае акно, якое выходзіла на актавую залу.[17] Закон аб уніях і бяспецы паставіў караля ў апазіцыю са сваёй шляхтай. Прадстаўніцы жаночага полу на чале з Жанай фон Лантынгсгаўзэн правялі палітычную дэманстрацыю ў рамках сацыяльнага байкоту манарха, адмовіўшыся ўдзельнічаць у ягоным прыдворным жыцці, працягваючы наведваць Гедвігу Лізавету Шарлоту і яе нявестку Сафі Альберціну, як было вядома, што яны выступаюлі супраць закона аб бяспецы і далучыліся да дэманстрацыі, адмаўляючыся ўдзельнічаць у прадстаўніцтве.[19] Гэта было эфектыўна, таму што каралева Сафія Магдалена была замкнёнай, і Гедвіга Лізавета Шарлота і Сафі Альберцін заўсёды выконвалі большую частку прадстаўніцтва пры двары, і кароль абвінаваціў яе ў тым, што яна вядзе: «Гвардыя, якая ставіла сябе вышэй за ўладу. Яны захапляюць пачуцці прыгажосцю і талентамі і кіруюць поглядамі і інтарэсамі».[20] Дэманстрацыя была фактычна спынена, калі кароль выгнаў Жану фон Лантынгсгаўзэн з двара і адмовіў у любых кантактах са сваёй сястрой і нявесткай.

У Гедвігі Лізаветы Шарлоты была сетка ўплывовых мужчын, якія па чарзе аказвалі ёй паслугі: сярод іх Эрык Рут, Рутгер Макліер, Карл Геран Бондэ, Якаў Дэлагардзі, Густаў Маўрыц Армфельт і Густаў Адольф Ройтэрхольм, з якімі яна падтрымлівала сувязі праз яе масонскую дзейнасць. Яна дапамагала Ройтэрхольму на шляху да фактычнага рэгента падчас нязначнага рэгенцтва Густава IV Адольфа.[21] Падчас Рыксдага 1789 года яна падтрымала Адольфа Людвіга Штырнельда як лідара апазіцыі, а калі ён апынуўся ў зняволенні, папрасіла Густава Маўрыца Армфельта папрасіць вызвалення ад Густава III.[22]

Гедвіга Лізавета Шарлота Гольштэйн-Готарпская, бюст Ёхана Тобіяса Сергеля, 1791

Увосень 1789 года Гедвіга Лізавета Шарлота адыграла галоўную ролю ў змове з мэтай адхілення ад улады Густава III і пасадцы на трон яе мужа герцага Карла.[23] Яе ідэалам стала шведская канстытуцыя 1772 года, якую яна разглядала як добры інструмент для прасветленай арыстакратыі, а вайна і Закон аб саюзе і бяспецы зрабілі яе вядучай часткай апазіцыі. Яна супрацоўнічала са шведскім прынцам Фрэдэрыкам Адольфам і Густавам Адольфам Ройтэрхольмам. У планах было прымусіць Карла выступіць сімвалам апазіцыі, калі надыдзе час. Калі прыйшоў час прымусіць Карла дзейнічаць, ён адмовіўся, што фактычна спыніла пераварот.

У 1792 годзе яе муж стаў рэгентам пры сталенні пляменніка Густава IV Адольфа. Фактычная ўлада была ў руках яго ўлюбёнца, графа Густава Адольфа Ройтэрхольма, і яна не аказала ўплыву на рэгенцтва.[24] У 1798-99 гадах сужэнцы здзейснілі паездку ў Германію і Аўстрыю, пабывалі ў Карлавых Варах, Берліне, Вене і Гамбургу.[25] У 1800 годзе герцагская пара заснавала пры двары аматарскі прыдворны тэатр «Damatiska akademien», але манарх закрыў яго.[26]

2 мая 1776 года ў Стакгольмскім палацы Гедвіга Лізавета Шарлота была ініцыявана ў масоны Вялікім магістрам шведскіх масонаў, яе мужам герцагам Карлам.[27] Яе зрабілі Вялікай гаспадыняй Le véritable et constante amitié, жаночай ложы паводле звычайнага шведскага масонскага ордэна, які знаходзіўся там жа, што і мужчынскі ордэн у Стакгольмскім палацы. Канстытуцыю Ложы зацвердзіў Луі Філіп II, герцаг Арлеанскі і Батыльда д’Арлеанская, Вялікі магістр і Вялікая гаспадыня французскіх масонаў і жанчын, 8 мая 1776 года. Вядомымі членамі гэтай жаночай ложы былі графіні Сафі і Гедвіга Элеанора фон Ферсэн, графіня Ульрыка Катарына Коскул і, верагодна, графіня Шарлота Гілдэнстольп.[28] Пра гэту ложу вядома не шмат. Аднак герцаг Карл даў Гедвізе Лізавеце Шарлоце доступ да першых трох класаў звычайнага мужчынскага ордэна мужчынскага полу.[29] Па словах Карла Адольфа Богемана, прычынай было тое, што яна папрасіла Карла дазволіць жанчынам-масонам удзельнічаць у мужчынскім ордэры. Ён не пагадзіўся, але даў ёй доступ да першых трох класаў мужчынскіх масонаў і кніг рытуалаў, каб яна магла лепш растлумачыць масонскія рытуалы для масонаў-жанчын.[30] Захавана пісьмовая заява, у якой яна тлумачыць мужчын-муляраў першых трох класаў і заяўляе, што, нягледзячы на тое, што жанчыны не могуць быць рэгулярнымі членамі з-за ваяўнічых ідэалаў ордэнаў, яны не з’яўляюцца прычынай таго, чаму астатнія таямніцы трэба захоўваць ад жанчын.[31] У гэтай заяве няма даты. Містык Карл Адольф Богеман быў прадстаўлены герцагскай пары графам Магнусам Стэнбокам у 1793 годзе. У 1802 годзе ён заснаваў сумесную масонскую ложу «Жоўтай ружы» з парай герцагаў у якасці вядучых членаў. У гэтай ложы былі ініцыяваны як мужчыны, так і жанчыны, адна з якіх была маці каралевы. Калі Багеман паспрабаваў ініцыяваць караля Густава IV Адольфа ў 1803 годзе, ён адмовіўся, папярэджаны Густавам Маўрыцам Армфельтам, што ложа на самай справе з’яўляецца грамадствам ілюмінатаў, якія змовіліся супраць яго.[32] Гэта прывяло да справы Багемана, якая выклікала працяглы разрыў паміж каралём і герцагскай парай. Багеман быў арыштаваны і высланы пасля таго, як герцаг Карл быў вымушаны каралём выключыць Багемана з масонаў. Герцагская пара была падвергнута неафіцыйнаму расследаванню з боку манарха, і герцагіня была дапытана ў прысутнасці каралеўскага савета.[33]

Каралева[правіць | правіць зыходнік]

Каралева Швецыі і Нарвегіі Шарлота, партрэт Фрэдрыка Уэстына, 1816 год.

У 1809 годзе герцагская пара была пастаўлена на трон пасля перавароту 1809 года. Падчас перавароту яе кліч пачуў Шарль дэ Сурэмен: «Я не хачу быць каралевай!»,[34] і пазней яна казала, што ёй было няёмка займаць чужое месца.[35]

Калі яе мужу паведамілі, што ён кароль, яна сказала яму, што стане яго надзейным саветнікам і даверанай асобай, але будзе трымацца далей ад дзяржаўных спраў.[36] Падчас яго праўлення вядома, што яна кожную раніцу наведвала яго ў яго спальні, каб пагаварыць з ім.[37] Яна была каранавана разам з каралём 29 чэрвеня 1809 года. На каранацыі яе апісалі міласцівай і годнай, не губляючы звыклай яскравасці і жыццярадаснасці.

Нягледзячы на асабістае адмаўленне, яе сучаснікі лічылі, што каралева аказвае вялікі палітычны ўплыў.[38] Каралева Гедвіга Лізавета Шарлота трымала салон, так званы «Зялёны стол», дзе жанчыны шылі і абмяркоўвалі палітыку.[39]

Яна адчула сімпатыю да былой каралевы Фрэдэрыкі Бадэнскай і наведала яе ў хатнім арышце.[40] Яна працавала на вызваленне былой каралеўскай сям’і.[41] Менавіта дзякуючы яе намаганням былому каралю было дазволена ўз’яднацца з жонкай і дзецьмі, якія першапачаткова былі змешчаны ў асобны хатні арышт.[42]

Падчас перамоў аб пераемнасці трона яна падтрымала Густаўскую партыю, якая пажадала, каб сын зрынутага караля, былы прынц Густаў, быў прызнаны спадчыннікам трона.[43] Падчас абеду генерал барон Георг Адлерспарэ сказаў ёй, што Жан Батыст Бернадот спытаў яго, ці ёсць у яе мужа (Карла XIII) праблемы, і зацікавіўся, калі выявіў, што не. Адказваючы, што трон мае спадчынніка сына зрынутага караля, Адлерспарэ заявіў, што ніхто з ініцыятараў дзяржаўнага перавароту не прыме гэтага, бо баіцца, што хлопчык будзе помсціць за бацьку, калі ён стане каралём, і што для прадухілення гэтага ён пайшоў бы так далёка, каб узяць на ўзбраенне старыя чуткі пра тое, што зрынуты кароль на самай справе быў незаконным сынам каралевы Сафіі Магдалены і графа Адольфа Фрэдрыка Мунка аф Фулкіла.[44]

Іншымі кандыдатамі на пасаду спадчынніка трона былі французскі генерал Жан Батыст Бернадот, прынц Пётр Гольштэйн-Готарпскі і дацкі прынц Шарль Аўгустбург. Ва ўсіх выпадках яна была настроена скептычна дзеля незалежнасці Швецыі, бо баялася, што Швецыя стане часткай Французскай імперыі пры Бернадоце альбо Расійскай імперыі (бо Пётр Гольштэйн быў жанаты з расіянінкай) альбо прыдаткам Даніі. На сустрэчы ў садзе з Адлерспарам яна заявіла: «Я вельмі рада быць шведкай, і не хацела б быць ні францужанкай, ні рускай, ні датчанкай».[45] У рэшце рэшт быў абраны Аўгустэнбург. Чакалася, што ён прывязе Нарвегію ў Швецыю ў якасці замены Фінляндыі.

Невядома, ці аказвала яна ўплыў на канстытуцыйную рэформу 1809 года, хаця вядома, што яна абмяркоўвала яе з некалькімі дзяржаўнымі дзеячамі. Яна заявіла, што не любіць партыйны падзел, але таксама і абсалютную манархію, і пажадала, каб грамадскасць вырашала пытанні, якія іх тычацца, «абранымі прадстаўнікамі».[46]

Да прыбыцця Аўгустэнбурга кароль атрымаў інсульт і стаў не ў стане кіраваць, пасля чаго яна неафіцыйна ўзначаліла савет замест яго.[47] Густаўская партыя папрасіла яе прыняць пасаду рэгента, выключыць нядаўна прызначанага Аўгустэнбурга і прыняць былога прынца Густава ў спадчыну.[48]

Быў страх перад дзяржаўным пераваротам з яе боку і густаўцаў. Адлерспарэ, які прыбыў пасля таго, як падрыхтаваў прыбыццё Аўгустэнбурга, сустрэў яе каля спальні караля. Адлерспарэ спытаў:

 — Магчыма, я больш не адважваюся падысці да Вашай Вялікасці?
 — Чаму гэта?
 — Баюся, што ваша вялікасць раззлавалася на мяне? — Яна засмяялася і адказала:
 — Як вы можаце задаць мне такое пытанне? Навошта вы тут? — Ён адказаў, што прыйшоў атрымаць інструкцыі караля адносна свайго спадчынніка і па заданні Аўгустэнбурга даведацца пра яго агульны погляд. Яна папрасіла яго сказаць Аўгустэнбургу ня мець прадузятасцяў ў адносінах да нікога. Атрымаўшы дазвол караля прывезці Аўгустэнбурга ў Швецыю, ён спытаў яе меркаванне. Яна адзначыла, што ён яшчэ не прыбыў, і не дала ніякага прамога адказу, ці хоча ён прастола. Ён адказаў:
 — Магчыма, ён не прыйдзе, і тады ваша вялікасць можа адыграць тую ж ролю, што і імператрыца Расіі — , маючы на ўвазе Кацярыну Вялікую, якая адабрала трон у мужа. Яна адказала:
 — Я ніколі не жадала улады, не хацела, каб яна забіла майго мужа альбо любога князя Івана, і я не могу зрабіць такога. Я не хачу, каб са мной размаўлялі такім тонам. — Адлерспар адказаў:
 — Ваша Вялікасць мае рацыю, напэўна, не пашансавала быць рэгентам.[49]

Яна адмовілася ад прапановы стаць рэгентам, і пераварот так і не адбыўся. Дзяржаўны дзеяч Карл Ёхан Адлеркрайц заявіў, што калі б кароль памёр, справа ішла б інакш: «Калі б кароль Карл XIII памёр, да заключэння міру з Даніяй і Крысціян Аўгуст ўсё яшчэ знаходзіўся ў Нарвегіі, каралева Шарлота, якая ахвотна падтрымлівала планы Густаўскай партыі, адыгралі б значную ролю».[50]

Яна разглядала Аўгустэнбурга як добразычлівага, але грубага. Ён сцвярджаў, што гатовы прыняць у спадчыну былога прынца Густава.[51] Папулярны сярод публікі Аўгустэнбург памёр у 1810 годзе. Антыгустаўцы навязалі чуткі, што ён быў забіты густаўскай партыяй.

Па сталіцы распаўсюджваліся памфлеты, якія сцвярджалі, што наследны прынц быў забіты густаўцамі і што каралева заслугоўвае павешэння.[52] Густаўскі граф Аксель фон Ферсэн Малодшы быў лінчаваны, падазраваны ў датычнасці да меркаванага забойства. Тады натоўп шукаў сястру Ферсэн, графіню Сафі Піпер, якая была блізкім сябрам каралевы і, як кажуць, уплывала на яе.[53] Натоўпу паведамілі, што Піпер была з каралевай у палацы Хага.

Каралева і яе дамы засталіся без аховы ў Хазе, і быў страх, што на яе нападуць. Ёй рэкамендавалі не прыязджаць у горад, і лодкі адправіліся іх эвакуіраваць, калі натоўп лінчараў накіроўваўся да Хагі. Яна вырашыла выехаць у горад без суправаджэння. Чакаючая яе графіня Вільгельміна Таўбе папрасіла яе не рабіць гэтага, на што яна адказала: «Ты баязлівец, Міна! Вы баіцеся; Я паеду адзна! Я не баюся смерці. Я магу не паддацца гэтаму, і я памру як Марыя Антуанетта. Дайце нам ўехаць!»[54] Жанчыны ўгаварылі яе не з’язджаць, а калі яна папрасіла іх сысці, яны папрасілі застацца. У рэшце рэшт нічога не атрымалася. Нягледзячы на супраціў, яна падтрымала ачышчэнне ад імя Сафі Піпер, што было самым непапулярным.[55]

Выбары новага спадчынніка трона прайшлі ў Эрэбру. Яна падтрымала былога прынца Густава першым, а Пятра Гальштэйнскага другім. Было вырашана, што падчас выбараў каралева павінна быць абмежаваная палацам Стромсхольм з-за агульнага меркавання, што яна будзе ўмешвацца.[56]

Калі Жан Батыст Бернадот быў абраны, урад накіраваў да яе Фрэдрыка Аўгуста Адэльсварда ў якасці свайго прадстаўніка, каб паведаміць ёй. Ён сказаў, што зразумеў яе расчараванне, бо Бернадот не быў з каралеўскай сям’і, але папрасіў яе зрабіць выгляд, што яна шчаслівая за здароўе манарха, які баіцца, што ёй гэта не спадабаецца.[57] Яна адказала, што будзе рада любому, хто можа прынесці стабільнасць: «Тады гэта будзе правільна, і ён знойдзе ўва мне адданага сябра. Калі ён таксама адораны талентам і добрым сэрцам, то яго род для мяне нічога не будзе азначаць».[58] Яна папрасіла дазволу паехаць у Эрэбру і заявіла:"Я не ўмешваюся ў палітыку, хаця ўсе могуць сказаць інакш".[59]

Бернадот зрабіў на яе вельмі добрае ўражанне, і іх адносіны былі добрымі. На іх першай сустрэчы ён сказаў ёй: «Спадарыня, я больш чым добра разумею, якія пачуцці павінен выклікаць у вас мой прыезд, але, калі ласка, памятайце, што першым каралём быў салдат, які выйграў ад поспеху!» Яна адказала: «Давайце не будзем пра гэта зараз гаварыць, вы заслужылі свой поспех, які больш годны, чым нарадзіцца з ім».[60] Ён папрасіў яе парады і абмеркаваў з ёй дзяржаўныя пытанні.[61] Ён таксама дапамагаў ёй у арганізацыі пахавання Акселя фон Ферсена.[62] У 1811 годзе савет папрасіў яе пераканаць караля прызначыць Бернадота рэгентам і пераканаць апошняга прыняць гэтую пасаду, што яна і зрабіла.[63]

Каралева ахарактарызавала Дэзірэ Клары як добразычлівую, шчодрую і прыемную, калі яна вырашыла быць той,[64] якая ненавідзела ўсе патрабаванні і не магла справіцца з любой формай прадстаўніцтва.[65] Яна ахарактарызавала Дэзірэ як «французскую жанчыну на кожны дзюйм», якая не любіла і скардзілася на ўсё, што не было французскай мовай, і «такім чынам, яна не падабаецца».[66]

Бернадот загадаў выдаліць усё, што нагадвала пра зрынутую каралеўскую сям’ю.[67] Яе густаўскія погляды прымусілі антыгустаўцаў накіраваць на яе падазрэнні Бернадот, і яна была вымушана спыніць перапіску з былой каралевай Фрэдэрыкай (1813),[68] але адносіны з Бернадот заставаліся добрымі. Яна падтрымала яго план заваявання Нарвегіі і ў 1814 годзе, і яна стала каралевай Нарвегіі. У 1816—1817 гадах губернатар барон Олаф Рудольф Седэрстром паспрабаваў уцягнуць яе ў меркаваную спробу атруты наследнага прынца і яго сына.[69] Яе дапыталі за паклёп, але гэта прывяло да разрыву адносін з наследным прынцам, хаця гэта паглыбіла яе адносіны да прынца Оскара, які прыняў яе бок у гэтай справе.[70]

Пасля смерці мужа яна паведаміла, што не зможа пражыць без яго. Пасля пахавання мужа, як паведамляецца, адбыўся нейкі вялікі канфлікт паміж каралевай удовай і новым каралём. Пасля прыватнай вячэры з каралём яна сышла ў свой пакой, каб пісаць, і ў тую ж ноч яна страціла прытомнасць і памерла.[71]

Спадчына[правіць | правіць зыходнік]

Дзённік Гедвігі Лізаветы Шарлоты 1810—1811

Гедвіга Лізавета Шарлота вядомая сваім знакамітым дзённікам, які з’яўляецца каштоўнай гістарычнай крыніцай, якая апісвае шведскі каралеўскі двор у перыяд са жніўня 1775 па кастрычнік 1817 года.

Масіўны дзённік быў напісаны на французскай мове, і, першапачаткова (да сакавіка 1798) быў у выглядзе лістоў да сваёй блізкай сяброўкі, графіні Сафі фон Ферсэн, сястры Акселя фон Ферсэна. Лісты ніколі не адпраўляліся, але пісаліся ў такім выглядзе як даніна павагі Сафі фон Ферсэн. Дзённікі былі напісаны з мэтай публікацыі, як гэта прадпісана каралевай, праз пяцьдзесят гадоў пасля яе смерці.[72] Ён быў перакладзены на шведскую мову і апублікаваны ў дзевяці частках паміж 1902 і 1942 гадамі: першыя тры часткі пераклаў Карл Карлсан Бондэ, астатнія часткі Сесілія аф Клеркер .

Дзённік Гедвігі Лізаветы Шарлоты выкарыстоўваецца як каштоўная крыніца ў рамках шведскіх гістарычных даследаванняў. У ім апісваюцца падзеі як на нацыянальным, так і на міжнародным узроўні, разглядаюцца розныя тэмы, такія як плёткі, сюжэты і грамадскія падзеі, якія адбываюцца ў шведскім каралеўскім двары і арыстакратыі і палітычныя сюжэты, а таксама прадстаўлены асабістыя партрэты тагачаснікаў. У ім апісаны такія падзеі, як Французская рэвалюцыя 1789 года, Рэгіцыд Густава III у 1792 годзе, напалеонаўскія войны і звальненне Густава IV Адольфа ў 1809 годзе. Калекцыя Гедвігі Лізаветы Шарлоты таксама ўключае яе перапіску, а таксама розныя іншыя дакументы, некаторыя з якіх прыводзяцца ў апублікаваным дзённіку.

Аднак пакуль яе поўны дзённік быў апублікаваны толькі на шведскай мове.

У мастацкай літаратуры[правіць | правіць зыходнік]

Гедвіга Лізавета Шарлота Гольштэйн-Готарпская разам з фіктыўнымі Ёханай і Сафі фон Ферсэн, з’яўляецца адным з трох галоўных герояў рамана-трылогіі Barnbruden (дзіцячая нявеста) 2013 года, Pottungen (дзіця з камернага гаршка) 2014 года і Räfvhonan (Ліса) 2015 года, Ганны Лаэстадыус Ларсан.

Каралева Гедвіг выступае ў ролі героя рамана Анемары Селінкі «Désirée» 1951 года. Здаецца відавочным, што Селінка не бачыла мемуараў каралевы і нічога не ведала пра яе рэпутацыю абаяльнасці і кемлівасці; апавядальнік рамана Дэзірэ Клары, муж якой змяніў мужа Гедвігі на пасадзе караля, паказвае каралеву як маладумную, апантаную прыналежнасцю мартынетку і вінаваціць яе ў рашэнні Дэзірэ пакінуць мужа і вярнуцца ў Парыж.

Дзеці[правіць | правіць зыходнік]

  1. Ловіза Гедвіг (Стакгольм, 2 ліпеня 1797). Мёртванароджаная; пахаваны ў Рыддархолмскіркане (царква Рыддаргольма).[73]
  2. Карл Адольф, герцаг Вермландскі (Стакгольм, 4 ліпеня 1798 — Стакгольм, 10 ліпеня 1798). Пражыў шэсць дзён; пахаваны ў Рыддархолмскіркане (царква Рыддаргольма).[74]

Герб і манаграма[правіць | правіць зыходнік]

Герб каралевы Шарлоты
Манаграма каралевы Шарлоты

Зноскі

  1. ↑ а б Charlotta H E — 1917.
  2. ↑ а б Lundy D. R. Hedwige Elisabeth Charlotte Oldenburg, Princess of Oldenburg // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ Olsson M. Riddarholmskyrkan - inventories and graves — 1937. — С. 419. Праверана 19 лютага 2019.
  4. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  5. ↑ Lundy D. R. The Peerage
  6. ↑ а б Alma Söderhjelm (1945). Gustav III:s syskon (The siblings of Gustav III) Stockholm: Albert Bonniers Förlag. p. 28-29. 23033 (Swedish)
  7. ↑ Annie Mattson (2010). Komediant och riksförrädare. Handskriftcirkulerande smädeskrifter mot Gustav III (Comedian and traitor. Handwritten libels toward Gustav III) [шведская]. Edita Västra Aros. p. 103. ISBN 978-91-554-7780-6.
  8. ↑ Charlottas (1903). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 15. (search for all versions on WorldCat)
  9. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6 page 145 (in Swedish)
  10. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6 page 84 (in Swedish)
  11. ↑ Alma Söderhjelm (1945). Gustav III:s syskon (The siblings of Gustav III) Stockholm: Albert Bonniers Förlag. p. 27-28. 23033 (Swedish)
  12. ↑ Alma Söderhjelm (1945). Gustav III:s syskon (The siblings of Gustav III) Stockholm: Albert Bonniers Förlag. p. 45. 23033 (Swedish)
  13. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1927). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VI 1797–1799. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 20. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  14. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1902). Bonde, Carl Carlson (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. I 1775–1782. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 284. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  15. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1903). Bonde, Carl Carlson (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. II 1783–1788. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 73. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  16. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1902). Bonde, Carl Carlson (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. I 1775–1782. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 370. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  17. ↑ а б My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6 (in Swedish)
  18. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6 page 10 (in Swedish)
  19. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6(in Swedish)
  20. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6 page 5 (in Swedish)
  21. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6ISBN 978-91-7668-964-6 page 5 (in Swedish)
  22. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6 page 6 (in Swedish)
  23. ↑ My Hellsing (2013). Hovpolitik. Hedvig Elisabeth Charlotte som politisk aktör vid det gustavianska hovet (Court Politics. Hedvig Elisabeth Charlotte as a political actor at the Gustavian court) Örebro: Örebro universitet. ISBN 978-91-7668-964-6ISBN 978-91-7668-964-6 (in Swedish)
  24. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1920). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. IV 1793–1794. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 72. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  25. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1927). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VI 1797–1799. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  26. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1936). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VII 1800–1806. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 53. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  27. ↑ Kjell Lekeby (2010). Gustaviansk mystik. Alkemister, kabbalister, magiker, andeskådare, astrologer och skattgrävare i den esoteriska kretsen kring G.A. Reuterholm, hertig Carl och hertiginnan Charlotta 1776—1803. (Gustavian Mysticism. Alchemists, Kabbalists, magicians, visionaries, astrologists and treasure hunters in the esoteric circle of G.A. Reuterholm, Duke Charles and Duchess Charlotte 1776—1803) Sala Södermalm: Vertigo Förlag. page 496 (in Swedish)
  28. ↑ Kjell Lekeby (2010). Gustaviansk mystik. Alkemister, kabbalister, magiker, andeskådare, astrologer och skattgrävare i den esoteriska kretsen kring G.A. Reuterholm, hertig Carl och hertiginnan Charlotta 1776—1803. (Gustavian Mysticism. Alchemists, Kabbalists, magicians, visionaries, astrologists and treasure hunters in the esoteric circle of G.A. Reuterholm, Duke Charles and Duchess Charlotte 1776—1803) Sala Södermalm: Vertigo Förlag. page 496(in Swedish)
  29. ↑ Kjell Lekeby (2010). Gustaviansk mystik. Alkemister, kabbalister, magiker, andeskådare, astrologer och skattgrävare i den esoteriska kretsen kring G.A. Reuterholm, hertig Carl och hertiginnan Charlotta 1776—1803. (Gustavian Mysticism. Alchemists, Kabbalists, magicians, visionaries, astrologists and treasure hunters in the esoteric circle of G.A. Reuterholm, Duke Charles and Duchess Charlotte 1776—1803) Sala Södermalm: Vertigo Förlag. page 500 (in Swedish)
  30. ↑ Kjell Lekeby (2010). Gustaviansk mystik. Alkemister, kabbalister, magiker, andeskådare, astrologer och skattgrävare i den esoteriska kretsen kring G.A. Reuterholm, hertig Carl och hertiginnan Charlotta 1776—1803. (Gustavian Mysticism. Alchemists, Kabbalists, magicians, visionaries, astrologists and treasure hunters in the esoteric circle of G.A. Reuterholm, Duke Charles and Duchess Charlotte 1776—1803) Sala Södermalm: Vertigo Förlag. page 500—501(in Swedish)
  31. ↑ Kjell Lekeby (2010). Gustaviansk mystik. Alkemister, kabbalister, magiker, andeskådare, astrologer och skattgrävare i den esoteriska kretsen kring G.A. Reuterholm, hertig Carl och hertiginnan Charlotta 1776—1803. (Gustavian Mysticism. Alchemists, Kabbalists, magicians, visionaries, astrologists and treasure hunters in the esoteric circle of G.A. Reuterholm, Duke Charles and Duchess Charlotte 1776—1803) Sala Södermalm: Vertigo Förlag. page 501—502 (in Swedish)
  32. ↑ Kjell Lekeby (2010). Gustaviansk mystik. Alkemister, kabbalister, magiker, andeskådare, astrologer och skattgrävare i den esoteriska kretsen kring G.A. Reuterholm, hertig Carl och hertiginnan Charlotta 1776—1803. (Gustavian Mysticism. Alchemists, Kabbalists, magicians, visionaries, astrologists and treasure hunters in the esoteric circle of G.A. Reuterholm, Duke Charles and Duchess Charlotte 1776—1803) Sala Södermalm: Vertigo Förlag. (in Swedish)
  33. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1936). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VII 1800–1806. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. pp. 497–527. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  34. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 323. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  35. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 395. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  36. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 396. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  37. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 453. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  38. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 568. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  39. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1942). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. IX 1812–1817. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 545. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  40. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 358. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  41. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 414. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  42. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 377. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  43. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 355. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  44. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  45. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 401. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  46. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  47. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 457. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  48. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 461. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  49. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  50. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 461. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  51. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. pp. 506–07. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  52. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  53. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  54. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  55. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  56. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  57. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 580. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  58. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  59. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 581. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  60. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 607. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  61. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 660. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  62. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 617. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  63. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  64. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. pp. 636–37. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  65. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  66. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1939). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. VIII 1807–1811. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. pp. 654–55. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  67. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1942). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. IX 1812–1817. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  68. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1942). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. IX 1812–1817. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 143. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  69. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1942). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. IX 1812–1817. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  70. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1942). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. IX 1812–1817. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  71. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1942). af Klercker, Cecilia (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. IX 1812–1817. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 657. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  72. ↑ Charlottas, Hedvig Elisabeth (1902). Bonde, Carl Carlson (рэд.). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok [шведская]. Vol. I 1775–1782. Stockholm: P.A. Norstedt & Söners förlag. p. 1. OCLC 14111333. (search for all versions on WorldCat)
  73. ↑ Find A Grave.com (retrieved 15 March 2012).
  74. ↑ Find A Grave.com (retrieved 15 March 2012).

Прыводзяцца працы[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Гедвіга_Лізавета_Шарлота_Гольштэйн-Готарпская&oldid=4562491"