Герб Малдаўскага княства

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Герб Малдаўскага княства
Дэталі
Заснаванне 1377
Раннія версіі
Выкарыстанне ад 1377 года

Герб Малдаўскага княства — геральдычны сімвал Малдаўскага княства, разам з дзяржаўным сцягам адзін з галоўных сімвалаў княства. За сваю гісторыю зведаў шматлікія змены.

Гіпотэзы ўзнікнення[правіць | правіць зыходнік]

Цэнтральная геральдычная фігура герба — галава тура (зубра). Калі, дзе і ў каго ўзнікла ўяўленне пра галаву тура як сімвал суверэннай тэрыторыі, даследчыкі пакуль не маюць пэўнага адказу. Некаторыя з іх спрабавалі разглядаць паходжанне сімвала праз прызму старажытнага паляўнічага культу, які бытаваў у паўночных Карпаты і ўключаў ахвярапрынашэннем тура (зубра) праз яго забой на беразе ракі, што, у прыватнасці, можа патлумачыць і паданне пра заснаванне Малдовы, і геральдычную выяву толькі галавы, а не ўсёй жывёлы. Паводле версіі ананімнага летапісца[1]:

Аднойчы Драгаш[ru] са сваімі спадарожнікамі адправіўся на паляванне на дзікіх звяроў. У высокіх гарах ён напаў на след тура і, у пераследзе яго, перасек горы і выйшаў да цудоўнай раўніны. Ён нагнаў і забіў тура каля ракі пад вярбой, там жа ён зладзіў пір. Драгаш са спадарожнікамі па волі Бога вырашылі пасяліцца ў гэтай краіне. Яны вярнуліся і расказалі сваім таварышам пра цудоўную краіну з рэкамі і крыніцамі. Тыя таксама вырашылі пайсці ў гэтую краіну і выбраць сабе зямлю, бо яна не была населена, і на мяжы татарскія качэўнікі пасвілі свае статкі. Яны папрасілі вугорскага князя Уладзіслава адпусціць іх, і той з вялікім шкадаваннем дазволіў ім перасяліцца. І яны пайшлі з Марамурэша разам з таварышамі, іх жонкамі і дзецьмі, праз горы і лясы да месца, дзе Драгаш забіў тура, і пасяліліся там, бо ім спадабалася тая мясцовасць. Яны выбралі Драгаша князем і ваяводам, як самага мудрага. Так па волі Божай была заснавана Малдавія. І ваявода Драгаш першым пасяліўся на рацэ Малдове, і засяліў Баю і іншыя землі, і пастанавіў, каб княжацкім гербам для ўсёй краіны была галава тура. Уладарыў ён на працягу двух гадоў[2].

І. Н. Мэнеску, на аснове легенды пра Драгаша, мяркуе, што гэты старажытны культ — забойства звера — з’яўляецца сімвалам заваявання і ліквідацыі мясцовага дынаста, які валодаў родавым знакам у выглядзе галавы тура. Р. Гасаўэр выяўляе шэраг геральдычных малюнкаў у выглядзе галавы тура (зубра) у гербах розных краін і правінцый (Мекленбург-Шверын, Мекленбург-Стрэліц, Сігет-Марамурэш), у родавых гербах венгерскага арыстакрата Баласа, шведа Аксенштэрна, у польскіх гербах (Глова Бавола, Вянява), а таксама ў гербах гарадоў Каліц і Познань. Ён жа прапанаваў гіпотэзу, што адзін з мясцовых дынастаў у 1-й палове XIV ст., магчыма, атрымаў у свой герб выяву галавы тура (зубра) ад Уладзіслава Лакатка з нагоды пераможнага паходу супраць Брандэнбург (1325) з удзелам малдаўскіх воінаў. Пазней род дынаста або згас, або быў падпарадкаваны кімсьці, а герб стаў сімвалам малдаўскай зямлі.

У сваіх даследаваннях Г. Брэтяну меркаваў, што трансільванскі ваявода Мікалай Сірока, які задумаў крыжовы паход супраць татараў у 1343 годзе ад імя свайго сюзерэна караля Людовіка, мог надзяліць геральдычным знакам у выглядзе галавы тура аднаго з малдаўскіх ваяводаў, якія вызначыўся ў бітвах.

Г. Балш спаслаўся на выяву каранаванай галавы зубра на гербе польскай правінцыі Каліц і схільны бачыць польскі ўплыў на паходжанне герба Малдовы.

Р. Вуя сцвярджае аўтарства Драгаша ў стварэнні свайго фамільнага герба, магчыма, бо яго радзіма Сігет (Трансільванія), у гербе якога геральдычная выява галавы тура, а можа ў памяць пра сваё легендарнае паляванне. М. Берза і Д. Чарнавадзяну лічаць, што дзяржаўны герб звязаны з імем Багдана I. К. Кірыцэску звязвае з’яўлення герба Малдовы з імем Пятра I Мушата.

Цэнтральная геральдычная фігура (галава тура) дапоўнена спадарожнымі элементамі. Адзін з іх зорка, размешчаная паміж рагамі. Па левы і правы бок галавы, сімвал сонца — ружа (разетка) і паўмесяц. Паўмесяц вядомы ў польскай, нямецкай і венгерскай геральдыцы з XII ст., дзе ён заўсёды спалучаўся з сімвалам сонца.

Адзінае княства[правіць | правіць зыходнік]

Першая вядомая выява герба[3] Малдовы — галава тура (зубра) з зоркай паміж рагамі, з ружай і паўмесяцам па баках — пячатка Пятра Мушата ад 1377 года. На пячатцы змяшчаецца легенда: «Petrus voivoda Moldaviensis». Герб быў і на манетах чаканкі Пятра Мушата[4]. На аверсе манет, такіх як грошы, выяўляўся дынастычны герб дома Анжу — шчыт з трыма бэлькамі ў першым полі і лілеямі ў другім; на адваротным баку галава тура з лірападобна-выгнутымі рагамі, паміж якімі змешчана пяціканцовая зорка, а па баках разетка і паўмесяц — дынастычная эмблема Мушацінаў[5]. На гаспадарскіх пячатках заўсёды выяўлялі галаву тура і звычайна легенду на славянскай мове. Як напрыклад: «Печать ИО Романа воевода Земле Молдавской» на пячатцы да дакумента ад 30 сакавіка 1392 года. Галава быка на працягу XIV ст. выкарыстоўвалася як дынастычная эмблема дома Мушацінаў, і толькі паступова, пачынаючы з канца праўлення Аляксандра I Добрага і да Стэфана III Вялікага стала дзяржаўным сімвалам[6].

На пячатцы да граматы, падпісанай Аляксандрам Добрым легенда «Печать Олександра воеводы, господарь Земли Молдавской». На пячатках 2-й паловы XV ст. — Стэфана Вялікага герб Малдовы суправаджае легенда па-славянску: «Печать ИO Стефана воевода господар Земли Молдавской». Да XVII ст. да герба Малдовы сталі дадаваць рэгаліі гаспадара: буздыган (булаву) і меч.

Герб Малдовы апеў у вершах вялікі малдоўскі кніжнік мітрапаліт Дасафцей:

«Галава тура, знатнага звера,
Азначае выдатную сілу краіны…».

З пачатку XVIII ст. пачынаецца адраджэнне малдаўскай сімволікі — з’яўляюцца пячаткі з якаснымі выявамі герба дзяржавы на манер польскіх і расійскіх пячатак — акружаннымі гербамі тэрыторый.

Заходняя частка княства[правіць | правіць зыходнік]

Пасля 1812 года ўсходняя частка княства (міжрэчча Днястра і Прута) далучана да Расійскай імперыі і ствараецца Бесарабская вобласць, у 1873 годзе ператвораная ў губерню. Канчаткова тэрыторыя губерні сфарміравалася ў 1878 годзе.

Заходняя частка княства засталася васалам Асманскай імперыі. З 1812 года поле герба княства — сіняе. Пасля 1821 года, калі Дабруджа ўвайшла ў склад княства і з’явіўся выхад да мора, да герба як пахолкаў дадалі дэльфінаў.

Са студзеня 1832 года кіраўніком рускай адміністрацыі Паўлам Дзмітрыевічам Кісялёвым быў уведзены Арганічны рэгламент[ru][7]. Ён прадугледжваў нацыянальную сімволіку. Неўзабаве пры Міхаіле Стурдза з’яўляюцца каляровыя выявы герба і ваенных сцягоў, дзе на сінім фоне залатая галава тура з зоркай паміж рог. Затым над гербам з’яўляецца княжацкая карона, і ўвесь герб па еўрапейскай традыцыі размяшчаецца на княжацкай мантыі. На пашпартах княства 1855 года поле герба намалявана чырвона-сінім, аналагічна сцягу.

Бесарабія[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Герб Бесарабскай губерні

Руска-турэцкія вайны спрыялі вызваленню зямель паміж Прутам і Днястром ад асманскага ўладарства. Паводле Бухарэсцкага мірнага дагавора 16 мая 1812 года яны былі далучаны да Расійскай імперыі. Пасля далучэння[8], усходняя частка Малдаўскага княства і Буджак атрымалі назву Бесарабская вобласць, а з 1873 года губерня. З гэтага моманту Бесарабіяй сталі называць Бесарабскую губерню.

У архіве Кішынёва захаваўся герб Бесарабскай вобласці. Герб Бесарабскай вобласці зацверджаны Мікалаем I 2 красавіка 1826 года: «шчыт перасечаны; у верхнім барвовым полі расійскі двухгаловы арол з сэрцападобным маскоўскім шчытком на грудзях, вянком і паходняй у лапах; у ніжнім залатым полі галава тура (зубра)».

Новы варыянт герба прыняты Аляксандрам II 5 ліпеня 1878 года. Выглядаў ён наступным чынам: «у блакітным шчыце залатая галава тура (зубра), з барвовымі вачыма, языком і рагамі, якая суправаджаецца, паміж рагамі, залатой з пяццю прамянямі зоркай і па баках направа, срэбнай ружай з пяццю прамянямі і налева такім самым паўмесяцам, звернутым налева. Аблямоўка з колераў імперыі. Шчыт увянчаны Імператарскай каронай і акружаны залатым дубовым лісцем, злучаным Андрэеўскай стужкай[ru]».

  • Герб Бесарабскай вобласці, 1815
    Герб Бесарабскай вобласці, 1815
  • Герб Бесарабскай вобласці. Зацверджаны 2 красавіка 1826 года
    Герб Бесарабскай вобласці. Зацверджаны 2 красавіка 1826 года
  • Афіцыйнае апісанне ў гербоўніку МУС Расійскай імперыі, 1880
    Афіцыйнае апісанне ў гербоўніку МУС Расійскай імперыі, 1880
  • Герб губерні, 1878
    Герб губерні, 1878

Малдоўскі сімвал у іншых краін[правіць | правіць зыходнік]

Польскае каралеўства[правіць | правіць зыходнік]

У XVI ст. многія пытанні дзяржаўнага ладу Малдаўскага княства не вырашаліся без удзелу польскага боку. У гэты перыяд Польшча нават лічыла Малдову сваёй тэрыторыяй і выяўляла малдаўскі герб у сваіх дакументах разам з гербамі польскіх ваяводстваў.

Расійская імперыя[правіць | правіць зыходнік]

У 1768 годзе была дасягнута дамоўленасць з прарасійскі настроенымі баярамі Валахіі пра сумесныя дзеяннях расійскіх войскаў і валахаў. Пасля таго, як расійскія войскі ў верасні 1769 года ўступілі ў Ясы і былі ўрачыста сустрэтыя мітрапалітам Гаўрыілам з баярствам, у Валахіі ўспыхнула паўстанне, якое завяршылася заняццем Бухарэста, арыштам гаспадара Рыгора Гікі і пераходам улады да Пырву Кантакузіна. Насельніцтва Малдавіі і Валахіі з энтузіязмам прынялі ўдзел у вайне на баку расійскіх войскаў. Дзякуючы Кючук-Кайнарджыйскаму міру 1774 года, а таксама Яскаму дагавору 1791 года Малдова і Валахія атрымалі цэлы шэраг правоў аўтаноміі. Расія набывала права заступніцтва над княствамі. Расійска-турэцкія войны значна палегчылі становішча Дунайскіх княстваў[9].

Пры Кацярыне II у 1776 годзе ў сувязі са скасаваннем Запарожскай Сечы, для абароны паўднёвых межаў з «малдаўскіх выхадцаў» Наварасійскай губерні складзены Малдаўскі гусарскі (паселены) полк. У 1776 годзе зацверджаны герб Малдаўскага гусарскага палка[ru]: «падобны да папярэдняга [гэта значыць, у верхнім полі двухгаловы арол, які быццам выходзіць з-за ніжняга поля], толькі ніжняя частка ўся чырвоная, з выявай залатой валовай галавы». Малдаўскія гусары насілі менцікі і ківеры асноўных геральдычных колераў Малдаўскага княства — чырвонага і сіняга. Гэтыя ж колеру выкарыстоўваліся і пры распрацоўцы палкавых сцягоў.

У час расійска-турэцкай вайны расійскія войскі займалі тэрыторыю Малдавіі і Валахіі. У сувязі з вялікім недахопам меднай разменнай манеты на акупаванай тэрыторыі ў 1771—1774 гадах[10] была арганізавана чаканка адмысловых медных манет. 24 лютага 1771 года выйшаў указ «прывілей, дадзены барону Гартэнбергу, на выраб 1.000.000 руб. малдаўскай меднай манеты». Курс малдова-валахскіх грошай да расійскімі быў наступны — 1 пара была роўная 3 дзяньгам, 2 пары — 3 капейкам. 5 капеек атрымаліся вялікі прыгожай манетай. На адным баку намаляваны двухгаловы арол, пад лапамі якога знаходзяцца авальныя шчыты з гербамі Малдавіі (галава быка з рагамі) і Валахіі (паўсталая на зямлі птушка з крыжам у дзюбе).

Аўстра-Венгрыя[правіць | правіць зыходнік]

Падчас расійска-турэцкай вайны 1768—1774 гадоў рэгіён занялі расійскія войскі і ў 1775 годзе Асманская імперыя падпісала дагавор паводле якога Букавіна адыходзіла да Аўстрыйскай імперыі. Аўстрыйцы ў 1786 годзе ўключылі край як Чарнавіцкую акругу ў склад Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі. У студзені 1849 года пасля рэвалюцый, якія ахапілі Аўстрыйскую імперыю, Франц Іосіф I даў Букавіне статус асобнага кароннага краю, і ўтварыў Герцагства Букавіна у персанальнай уніі з Каралём Галіцыі. Яго адміністрацыйным цэнтрам сталі Чарнаўцы[11]. 29 верасня 1850 года імператар зацвердзіў часовую канстытуцыю краю. У ёй пацвярджалася, што Букавіна — асобная каронная зямля імперыі, і як герцагства атрымлівае свой герб.

  • Малы герб
    Малы герб
  • Вялікі герб
    Вялікі герб
  • Зала сходаў у Палацы правасуддзя, Вена
    Зала сходаў у Палацы правасуддзя, Вена

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Заўвага[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Славяно-молдавские летописи XV—XVI. — М., 1976
  2. ↑ Молдавское княжество. Герб. Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2021. Праверана 29 чэрвеня 2021.
  3. ↑ Памятники древнего искусства на территории Молдавии / Отв. ред. И. А. Борзияк — Кишинёв: Штиинца, 1989. — С. 110
  4. ↑ Рикман, Э. А. Памятники древнего искусства Молдавии: по археологическим данным — Кишинев: Картя молдовеняскэ, 1961. — С. 34
  5. ↑ Дергачева Л. Государственная и династическая эмблемы на первых молдавских эмиссиях XIV века (к вопросу о том, что считать аверсом, а что реверсом монет Пeтра I) Архівавана 13 мая 2021. // Вісник Львівського університету, 2019
  6. ↑ Traian Biţa «Când a devenit capul de bour stemă a Moldovei?» Arheologia Moldovei 20. — Iași, 1997, — P. 187—202
  7. ↑ Règlement Organique | Romanian history (англ.). Encyclopedia Britannica. Архівавана з першакрыніцы 13 мая 2021.
  8. ↑ История Бессарабии | Dacoromania(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 20 кастрычніка 2020.
  9. ↑ Василик В. В. Дипломатические отношения русского государства с княжествами молдавия и Валахия в XV—XVIII В. : традиции и тенденции Архівавана 4 снежня 2022. // Журнал «Русин», 2011
  10. ↑ Гербы на монетах для Пруссии, для платежей в Молдавии и Валахии и на иностранных монетах, имеющих отношение к истории России Архівавана 4 снежня 2022. // Уздеников В. В. Монеты России. 1700—1917 Архівавана 4 снежня 2022. — Москва: Финансы и статистика, 1986—504 с.
  11. ↑ Буковина // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Герб_Малдаўскага_княства&oldid=4688981"