Грамадзянская вайна ў Сьера-Леонэ
| Грамадзянская вайна ў Сьера-Леонэ | |||
|---|---|---|---|
 Элітныя байцы арміі Сьера-Леонэ і найміты. | |||
| Дата | 21 сакавіка 1991 — 18 студзеня 2002 | ||
| Месца | Сьера-Леонэ | ||
| Вынік | Перамога ўрадавых сіл | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Агульныя страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Грамадзянская вайна ў Сьера-Леонэ — узброены канфлікт у Сьера-Леонэ паміж сіламі цэнтральнага ўрада і Аб’яднанага рэвалюцыйнага фронту. Вайна працягвалася 11 гадоў (з 1991 па 2002), на працягу якіх не раз змяняўся ўрад краіны, у яе ўводзіліся ваенныя кантынгенты іншых дзяржаў, з’яўляліся новыя паўстанцкія групоўкі. Па выніках мірнага дагавора кіраўніком краіны стаў стаўленік цэнтра Ахмад Каба, а мяцежнікі атрымалі 4 міністэрскіх крэсла і амністыю.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
У сакавіку 1991 года каля сотні байцоў АРФ пад кіраўніцтвам былога капрала (ваеннага фатографа) Фадзея Санка ўступілі ў Сьера-Леонэ з Ліберыі. Яны абвясцілі барацьбу за дэмакратыю і сапраўднае вызваленне Афрыкі. Завербаваўшы на месцы сьера-леонцаў з народа тэмне, АРФ захапіў кантроль над двума з дванаццаці раёнаў краіны, паўднёва-усходнімі Кайлахунам і Пужэхунам, і ўварваўся ў іншыя рэгіёны. З часам першасны кантынгент АРФ у асноўным загінуў, і новыя члены заняліся не палітычнымі лозунгамі, а рабаваннямі і нематываванымі забойствамі. Паўстанцы падтрымліваліся і забяспечваліся войскамі Чарлза Тэйлара, якія змагаліся за ўладу ў Ліберыі. Прэзідэнт краіны Джозэф Сайду Мома павялічыў урадавыя войскі ўдвая, аднак не заклапаціўся аплатай іх службы. У красавіку 1992 года Мома быў скінуты капітанам Валянцінам Страсерам. Падчас перавароту загінулі каля ста чалавек, былы прэзідэнт збег у Канакры.
Страсер абяцаў хутка скончыць канфлікт. Ён абвясціў аднабаковае спыненне агню і амністыю, абяцаў новыя выбары ў 1995 годзе. У пачатку 1993 года баявыя дзеянні супакоіліся, паўстанцы былі адкінуты назад у Кайлахун і Пужэхун. У наступным годзе мяцежнікі перайшлі ў наступленне, канфлікт распаўсюдзіўся на палову раёнаў краіны. Нігерыйцы даслалі ў падмогу Фрытаўну 800 вайскоўцаў у рамках ECOMOG; урад мабілізаваў апалчэнне, «камаёры», з прадстаўнікоў народа мендэ. Аднак паўстанцы працягвалі наступаць і здолелі захапіць руднікі рэдкіх металаў. Урадавыя войскі не адрозніваліся эфектыўнасцю, і ў 1995 годзе Страсер запрасіў паўднёваафрыканскіх наймітаў з прыватнай ваеннай кампаніі Executive Outcomes[6]. Ён прапанаваў мяцежнікам мірны дагавор і арганізацыю кааліцыйнага ўрада, аднак, перахапіўшы ініцыятыву, Санка патрабаваў для сябе крэсла прэзідэнта.
16 студзеня 1996 года Страсер быў скінуты сваім намеснікам, Джуліусам Бія, і лаяльнымі яму афіцэрамі. Увесну прайшлі выбары, дзе 60% у другім туры атрымаў мусульманін Ахмед Каба (Джон Карэфа-Смарт атрымаў 40%). На момант выбараў нічога падобнага на свеце не назіралася, аднак неўзабаве паўднёваафрыканцы і камаёры захапілі штаб АРФ, і ў лістападзе пагадненне з мяцежнікамі было падпісана. Згодна з ім, нігерыйцы і паўднёваафрыканцы пакінулі краіну, і неўзабаве краіна зноў пагрузілася ў хаос.
25 мая 1997 года ў краіне адбыўся ваенны пераварот, у якім прынялі ўдзел афіцэры ўрадавай арміі, што заключылі саюз з лідарамі АРФ. У выніку А. Каба быў скінуты і прэзідэнтам стаў Джоні Пол Корам, быў сфарміраваны новы ўрад — Рэвалюцыйны савет ўзброеных сіл. ААН і ААЭ запатрабавалі вярнуць уладу А. Каба, у краіну былі ўведзеныя нігерыйскія войскі. Сілы РСУС пачалі баявыя дзеянні супраць нігерыйскіх войск[7].
У кастрычніку рэвалюцыйным саветам узброеных сіл было падпісана мірнае пагадненне з АРФ, Санка атрымаў пасаду віцэ-прэзідэнта. Новы ўрад не карыстаўся шырокай падтрымкай насельніцтва, тым больш што рабаванні і забойствы працягваліся. Каба з-за мяжы працягнуў барацьбу за ўладу: ён наняў новых прафесійных вайскоўцаў, камаёры працягвалі змагацца з РСУС, а ECOMOG зноў даслалі войскі. Неўзабаве поспех перайшоў да войск Кабы, і ў сакавіку 1998 года ён вярнуўся ў сталіцу. РСУС адмовіўся перадаць уладу і аблажыў сталіцу. Падчас кровапралітных баёў за горад інтэрвенты змаглі адбіцца ад войск альянсу Каромы і мяцежнікаў. У маі 1999 года ў Ломе было заключана новае мірнае пагадненне, па якім РСУС атрымалі 4 міністэрскіх партфеля (Санка атрымаў месца міністра па стратэгічных рэсурсах).
У 1999 годзе ў Сьера-Леонэ быў уведзены міратворчы кантынгент войск ААН (значная частка — брытанцы). Буйныя баявыя дзеянні завяршыліся, але дробныя падраздзяленні АРФ працягвалі нападаць на ўрадавыя сілы і мірнае насельніцтва; у выніку Санка быў арыштаваны. Карома расфармаваў войскі РСУС, частка якіх увайшла ў вайсковыя падраздзяленні. Дэмабілізаваныя байцы РСУС, якія прывыклі да гвалту, стварылі групоўку «West Side Boys», зараблялі рабаваннямі на дарогах і выкраданнямі людзей. Неўзабаве брытанцы разбілі вялікую частку гэтай групоўкі. Яшчэ два гады працягваліся дробныя сутыкненні (у тым ліку атакі арміі Гвінеі на базы АРФ у Сьера-Леонэ) і раззбраенне АРФ.
18 студзеня 2002 года Каба абвясціў аб завяршэнні вайны.
Страты міратворчага кантынгенту войск ААН з моманту ўвядзення ў краіну ў 1999 годзе да 2005 года склалі 159 вайскоўцаў забітымі[8].
Ваенныя злачынствы[правіць | правіць зыходнік]
Падчас вайны былі адзначаны шматлікія выпадкі крайняй жорсткасці ў адносінах да мірных жыхароў, у асноўным з боку АРФ. Ім прыпісваюцца рабаванні, забойства, адсячэнне канечнасцяў, згвалтаванні, «забавы» накшталт спрэчкі на грошы пра пол будучага дзіцяці цяжарнай жанчыны, якой пасля гэтага распорвалі жывот.
У 2000 годзе Савет Бяспекі ААН прыняў рэзалюцыю 1315 аб арганізацыі спецыяльнага суда па Сьера-Леонэ. Суд засядаў у Фрытаўнае. Ім некалькі чалавек асуджаны на доўгія тэрміны. Санка памёр у 2003 годзе неўзабаве пасля арышту. Джоні Пол Корам збег ад правасуддзя і, па некаторых даных, мёртвы. Чарлз Тэйлар, з-за адыёзнасці фігуры, быў перавезены з Афрыкі ў Гаагу, дзе адвакаты адмаўлялі магчымасць пакарання іх падабароннага за злачынствы супраць мірнага насельніцтва чужой краіны. Таму пракуроры ставілі ў віну матэрыяльную падтрымку паўстанцаў Сьера-Леонэ за кошт продажу алмазаў, здабытых у гэтай краіне. 26 красавіка 2012 года Тэйлар быў прызнаны вінаватым у падтрымцы паўстанцаў і ўскосна — у іх злачынствах; прысуд павінен быць агучаны 16 мая[9]. 30 мая 2012 года ў СМІ з’явілася інфармацыя, што 64-гадовы Тэйлар асуджаны на 50 гадоў турэмнага зняволення.
Згадкі ў мастацкіх творах[правіць | правіць зыходнік]
Дзеянне фільма «Крывавы алмаз» адбываецца ў Сьера-Леонэ канца 1990-х гадоў: галоўныя героі на фоне вайны спрабуюць вывезці з краіны велізарны алмаз. У фільме «Зброевы барон» кліентам галоўнага героя з’яўляецца дыктатар Ліберыі, правобразам якога паслужыў Чарлз Тэйлар[10].
Дакументальны фільм Сорыэса Самуры «Cry Freetown» распавядае пра падзеі студзеня 1999 года ў сталіцы краіны.
Раман Ішмаэля Біха «Заўтра я іду забіваць» змяшчае ў сабе апісанне грамадзянскай вайны вачыма падлетка, якому трэба было ўступіць у ваенны атрад і ваяваць, каб здолець выжыць.
Зноскі
- ↑ а б Владимир Воронов, Павел Мороз. Слуги смерти: Русские наёмники в Африке // Собеседник : газета. — 28 мая 2001.
- ↑ а б Георгий Филин. Гусь в лампасах : Бывшие российские военные признаны лучшими в мире наёмниками // Версия : газета. — 13 декабря 2014.
- ↑ Торговля оружием и будущее Белоруссии
- ↑ Торговля оружием по-молдавски Архівавана 20 лістапада 2018. — Молдавские ведомости, 10 February 2009
- ↑ Twentieth Century Atlas — Death Tolls
- ↑ The vagabond king
- ↑ Сьерра-Леоне // «Зарубежное военное обозрение», № 2 (611), 1998 (первая страница обложки)
- ↑ Сьерра-Леоне // «Зарубежное военное обозрение», № 8 (701), 2005. стр.69
- ↑ Гаага: Тэйлор виновен в содействии военным преступлениям
- ↑ Burr, Ty Provocative 'War' Skillfully Takes Aim(англ.) // The Boston Globe : newspaper. — 2005. — 16 September — С. D1.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Фритаун // «Зарубежное военное обозрение», № 6 (638), 2000 (первая страница обложки)
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- No Peace Without Justice Conflict Mapping Report Архівавана 4 красавіка 2022.
- Sierra Leone Truth & Reconciliation Commission Report Архівавана 26 ліпеня 2017.
- Cry Freetown
- Postcards from Hell
- A Long Way Gone, Ishmael Beah