Джон Сміт (даследчык)
| Джон Сміт | |
|---|---|
 | |
 | |
| Род дзейнасці | падарожнік-даследчык, ваенны, пісьменнік, аўтабіёграф |
| Дата нараджэння | не раней за 1579 і не пазней за 6 студзеня 1580 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 21 чэрвеня (1 ліпеня) 1631 (51 год) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Альма-матар | |
| Аўтограф |
 |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
 Творы ў Вікікрыніцах | |
Джон Сміт ( к. 1579 — 21 чэрвеня 1631) — англійскі салдат, даследчык, каланіяльны губернатар, адмірал Новай Англіі і пісьменнік. Ён быў прысвечаны ў рыцары за заслугі перад Жыгімонтам Баторыем, князем Трансільваніі, і яго сябрам Мозешам Секелі . Пасля вяртання ў Англію ён адыграў важную ролю ў стварэнні калоніі ў Джэймстаўне, штат Вірджынія, першага пастаяннага англійскага паселішча ў Паўночнай Амерыцы, у пачатку XVII стагоддзя. Ён быў кіраўніком калоніі Вірджыніі з верасня 1608 года па жнівень 1609 года і ўзначальваў экспедыцыі ўздоўж рэк Вірджыніі і Чэсапікскага заліва, падчас якіх стаў першым англійскім даследчыкам, які склаў карту гэтага рэгіёна. Пазней ён даследаваў і склаў мапу ўзбярэжжа Новай Англіі.
Джэймстаўн быў заснаваны 14 мая 1607 года. [1] Сміт навучыў першых пасяленцаў займацца сельскай гаспадаркай і рыбалоўствам, тым самым выратаваўшы калонію ад спусташэння. Суровае надвор'е, недахоп ежы і вады, дзікія забалочаныя мясціны і напады карэнных амерыканцаў амаль знішчылі калонію. Аднак пад кіраўніцтвам Сміта Джэймстаўн выжыў і ў рэшце рэшт дасягнуў росквіту. Сміт быў вымушаны вярнуцца ў Англію пасля таго, як атрымаў траўму ў выніку выпадковага выбуху пораху ў каноэ.
Кнігі і карты Сміта адыгралі важную ролю ў заахвочванні і падтрымцы англійскай каланізацыі Новага Свету . Ён прыдумаў назву рэгіёну Новая Англія, якую апісаў наступным чынам: «Тут кожны чалавек можа быць гаспадаром і ўладальнікам сваёй працы і зямлі». ...Калі ў яго няма нічога, акрамя рук, ён можа... дзякуючы працавітасці хутка разбагацець». Сміт памёр у Лондане ў 1631 годзе.
Раннія гады
[правіць | правіць зыходнік]
Дакладная дата нараджэння Джона Сміта невядомая. Ён быў ахрышчаны 6 студзеня 1580 года ў Уілабі, недалёка ад Олфарда, Лінкальншыр, дзе яго бацькі арандавалі ферму ў лорда Уілабі. Па яго словах, ён паходзіць са старажытнага роду Смітаў з Кёрдлі, графства Ланкашыр. З 1592 па 1595 год ён наведваў заняткі ў Граматычнай школе караля Эдуарда VI у Лаўце,[2] а затым яго адправілі вучыцца ў купца ў гандлёвым порце Ганзейскай лігі Кінгс-Лін у Норфалку. Аднак хутка ён адчуў, што зусім не прыстасаваны да манатоннага жыцця гандляра і абмежаванняў канторы.[3] [4] Біёграф Джона Сміта Пітэр Фёрстбрук сцвярджае, што менавіта кароткі перыяд вучнёўства Сміта ў марскім порце Кінгс-Лін абудзіў у ім авантурны дух.[4]
Першыя падарожжы
[правіць | правіць зыходнік]Сміт упершыню выправіўся ў мора ў 16 гадоў пасля смерці бацькі. Ён служыў наймітам у арміі Генрыха IV, караля Францыі, супраць іспанцаў, змагаючыся за незалежнасць Нідэрландаў ад караля Іспаніі Філіпа II . Затым ён адправіўся ў Міжземнае мора, дзе займаўся гандлем і пірацтвам, а пазней ваяваў супраць асманскіх туркаў у Трынаццацігадовай вайне. У 1600 і 1601 гадах падчас паходу Міхаіла Храбрага на баку аўстрыйскіх Габсбургаў у Венгрыі ён быў павышаны да капітана кавалерыі.
Пасля смерці Міхаіла Храбрага ваяваў на баку Раду Шэрбана ў Валахіі супраць васала Асманскай імперыі Ерэміі Магілы. Паводле чутак, Сміт у трох паядынках забіў і адсек галовы тром асманскім праціўнікам, за што быў ўзведзены ў рыцары прынцам Трансільваніі і атрымаў каня разам з гербам, на якім былі выяўлены тры турэцкія галовы.
У 1602 годзе ён быў паранены ў сутычцы з крымскімі татарамі, захоплены ў палон і прададзены ў рабства. [5] Яго адправілі ў якасці нявольніка ў Канстанцінопаль (Стамбул) жанчыне па імені Хараца Трагабігзанда, якая накіравала яго ў Растоў выконваць сельскагаспадарчыя работы і прыняць іслам. Падчас аднаго з чарговых збіццяў, якім яго падвяргаў гаспадар, Сміт забіў свайго гаспадара і ўцёк з Асманскай імперыі ў Масковію. Сміт падарожнічаў па Рэчы Паспалітай, Еўропе і Афрыцы і ў 1604 годзе вярнуўся ў Англію. [6]
- ↑ Staff. History of Jamestown. HistoricJamestowne.org (23 кастрычніка 2021). Праверана October 21, 2022.
- ↑ History of the School(недаступная спасылка). King Edward VI Grammar School, Louth. Архівавана з першакрыніцы 7 January 2009. Праверана 21 June 2008.
- ↑ Памылка ў зносках: Няслушны тэг
<ref>; для зносакTNYT1няма тэксту - ↑ а б Памылка ў зносках: Няслушны тэг
<ref>; для зносакCJS1няма тэксту - ↑ Soldier of Fortune: John Smith before Jamestown(недаступная спасылка). neh.gov. — «Smith had been a mercenary, a pirate, a slave […] Smith was taken to a slave market» Архівавана з першакрыніцы 17 January 2009. Праверана 20 September 2015.
- ↑ Captain John Smith. Historic Jamestowne. National Park Service (4 верасня 2024). — «the enslaved Smith was presented by his master as a gift to his fiancée, Charatza Tragbigzanda […] in an attempt to convert Smith to Islam, she sent him to work for her brother, Tymor Bashaw, who ran an agricultural station in present-day Russia, near Rostov […] often beating him. During one such beating, Smith overpowered Tymore, killing him and fleeing his enslavement […] travels across the remainder of Russia, Ukraine, Germany, France, Spain, and Morocco before finally returning to England in 1604» Праверана 25 April 2024.