Дзмітрый Дзмітрыевіч Шастаковіч

Дзмітрый Дзмітрыевіч Шастаковіч Дми́трий Дми́триевич Шостако́вич
Асноўная інфармацыя
Дата нараджэння	12 (25) верасня 1906
Месца нараджэння	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Дата смерці	9 жніўня 1975(1975-08-09)[…] (68 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Краіна	СССР  Расійская імперыя
Бацька:	Dmitry Shostakovich[d]
Жонка:	Nina Varzar[d] і Nina Varzar[d]
Дзеці:	Maxim Shostakovich[d] і Galina Dmitrievna Shostakovich[d]
Альма-матар	Ленінградская дзяржаўная кансерваторыя (1925)
Месца працы	Дзяржаўны тэатр імя Ус. Меерхольда[d] Workers' Youth Theatre[d] Ленінградская дзяржаўная кансерваторыя Маскоўская дзяржаўная кансерваторыя імя П. І. Чайкоўскага
Музычная дзейнасць
Прафесіі	кампазітар, піяніст, дырыжор, педагог
Інструменты	фартэпіяна
Жанры	класічная музыка
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС
Член у	Саюз кампазітараў СССР[d] Сербская акадэмія навук і мастацтваў[d] Акадэмія мастацтваў ГДР[d] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Баварская акадэмія прыгожых мастацтваў[d] Савецкі камітэт абароны міру[d] Royal Swedish Academy of Music[d] Нацыянальная акадэмія Св. Цэцыліі[d]
Прэміі
Узнагароды
Аўтограф
shostakovich.ru
Выявы на Вікісховішчы

Дзмітрый Дзмітрыевіч Шастаковіч (руск.: Дмитрий Дмитриевич Шостакович) (12 (25) верасня 1906, Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя — 9 жніўня 1975, Масква, СССР) — савецкі кампазітар, піяніст, педагог і грамадскі дзеяч. Адзін з найбуйнейшых кампазітараў XX стагоддзя, аказаў вялізны ўплыў на развіццё сусветнай музычнай культуры. Народны артыст СССР (1954). Герой Сацыялістычнай Працы (1966). Доктар мастацтвазнаўства (1965), прафесар (1939). Ганаровы член многіх замежных акадэмій.

Разнастайнай па жанрах і індывідуальнай па стылі творчасці Дзмітрыя Шастаковіча ўласцівы філасофскае асэнсаванне сацыяльных канфліктаў і псіхалагічных калізій сучаснасці, супярэчлівае адзінства вобразнага свету, этычная накіраванасць. Аркестравыя творы ўключаюць 15 сімфоній, 6 канцэртаў, балеты, музыку да фільмаў і інш. Дэпутат у Вярхоўным Савеце РСФСР (1947—1962) і Вярхоўным Савеце Савецкага Саюза (з 1962 года да яго смерці).

Паходжанне

Прадзед Дзмітрыя Шастаковіча па бацькоўскай лініі — Пётр Міхайлавіч Шастаковіч (1808—1871) — нарадзіўся ў мястэчку Шэметава (Завілейскі павет Віленскай губерні). Спачатку вольны слухач Віленскай медыка-хірургічнай акадэміі (з 1834 год), скончыў яе ў 1837 са званнем ветэрынарнага лекара, калежскі асэсар, жыў у Екацярынбургу, з 1858 — у Казані. У 40-я гады XIX стагоддзя Пётр Міхайлавіч з жонкай Марыяй-Юзэфаю Ясінскай апынуўся ў Екацярынбургу. Тут 27 студзеня 1845 года ў іх нарадзіўся сын, названы Баляславам-Артурам. Баляслаў-Артур (1845—1919) удзельнік народавольчаскага руху, у 1866 быў асуджаны і высланы з Масквы ў Томск, затым у Нарым. Там жа нарадзіўся Дзмітрый Баляслававіч Шастаковіч (1875—1922), бацька кампазітара. У сярэдзіне 1890-х ён пераехаў у Пецярбург, дзе вучыўся на фізіка-матэматычным факультэце ў Пецярбургскім універсітэце, пасля заканчэння якога быў прыняты на працу ў Палату мер і вагаў. Дзед па лініі маці, Васіль Какаўлін (1850—1911), быў адным з начальнікаў на залатых капальнях у Бадайбо. Яго дачка, Соф’я Васільеўна (1878—1955), была піяністкай і вучылася спачатку ў Іркуцку, а затым — у Пецярбургскай кансерваторыі ў Аляксандры Разанавай. У Пецярбургу яна пазнаёмілася з Дзмітрыем Шастаковічам, а ў 1903 годзе адбылося вяселле.

Магіла маці Дз. Шастаковіча на Літаратарскіх мастках ў Санкт-Пецярбургу.

Біяграфія

Раннія гады

Дзмітрый Шастаковіч нарадзіўся ў Санкт-Пецярбургу ў доме № 2 па Падольскай вуліцы, дзе Д. І. Мендзялееў ў 1906 годзе зняў у арэнду першы паверх для Гарадской паверачнай палаты.

У 1915 г. паступіў у Камерцыйную гімназію Марыі Шыдлоўскай, і да гэтага ж часу адносіцца яго першыя сур’ёзныя музычныя ўражанні: пасля наведвання прадстаўлення оперы Мікалая Рымскага-Корсакава «Казка пра цара Салтана» юнак заявіў пра сваё жаданне сур’ёзна заняцца музыкай. Першыя ўрокі ігры на фартэпіяна давала яму маці, а праз некалькі месяцаў заняткаў Дз. Шастаковіч пачаў навучанне ў прыватнай музычнай школе вядомага ў той час фартэпіяннага педагога І. А. Глясера.

Б. Кустодзіеў. Партрэт Дз. Шастаковіча (1919)

Навучаючыся ў Глясера, дасягнуў некаторых поспехаў у фартэпіяннай выканальніцтва, аднак той не падзяляў цікавасць свайго вучня да кампазіцыі, і ў 1918 годзе Шастаковіч пакінуў яго школу. Летам наступнага года юнага музыканта слухаў А. К. Глазуноў, які пахвальна адазваўся аб яго кампазітарскай таленце. Увосень 1919 года Шастаковіч паступіў у Петраградскую кансерваторыю, дзе вывучаў гармонію і аркестроўку пад кіраўніцтвам М. А. Штайнберга, контрапункт і фугу — у М. А. Сакалова, паралельна таксама займаючыся дырыжыраваннем. У канцы 1919 года Шастаковіч напісаў свой першы буйны аркестраваны твор — Скерцо fis-moll.

На наступны год Шастаковіч паступіў у клас фартэпіяна Л. У. Нікалаева, дзе сярод яго аднакурснікаў былі Марыя Юдзіна і Уладзімір Сафраніцкі. У гэты перыяд сфарміраваўся «Гурток Ганны Фогт», які арыентаваўся на найноўшыя тэндэнцыі заходняй музыкі таго часу. Актыўным удзельнікам гэтага гуртка стаў і Шастаковіч, ён пазнаёміўся з кампазітарамі Б. У. Асаф’евым і У. У. Шчэрбачовым, дырыжорам М. А. Малько. Шастаковіч напісаў «Дзве байкі Крылова» для мецца-сапрана і фартэпіяна і «Тры фантастычных танца» для фартэпіяна.

У кансерваторыі вучыўся з асаблівай стараннасцю, нягледзячы на ​​цяжкасці таго часу: Першая сусветная вайна, рэвалюцыя, грамадзянская вайна, разруха, голад. У кансерваторыі зімой не было ацяплення, дрэнна хадзіў транспарт, і многія кідалі музыку, прапускалі заняткі. Шастаковіч жа «грыз граніт навукі». Амаль штовечар яго можна было бачыць на канцэртах Петраградскай філармоніі, якая зноў адкрылася ў 1921 годзе.

Цяжкае жыццё пры паўгалодным існаванні (кансерваторскі паёк быў вельмі малы) прывяло да моцнага знясілення. У 1922 годзе памёр бацька Шастаковіча, сям’я засталася без сродкаў да існавання. А праз некалькі месяцаў Шастаковіч перанёс цяжкую аперацыю, што ледзь не каштавала яму жыцця. Нягледзячы на ​​слабое здароўе, ён ўладкоўваецца піяністам-тапёрам у кінатэатры. Вялікую дапамогу і падтрымку ў гэтыя гады аказвае Глазуноў, які здолеў выклапатаць Шастаковічу дадатковы паёк і персанальную стыпендыю.

1920-я

Дз. Шастаковіч у 1925 годзе

У 1923 годзе Дз. Шастаковіч скончыў кансерваторыю па класе фартэпіяна (у Л. У. Нікалаева), а ў 1925 годзе — па класе кампазіцыі (у М. А. Штайнберга). Яго дыпломнай працай была Першая сімфонія. Навучаючыся ў аспірантуры кансерваторыі, выкладаў чытанне партытур у музычным тэхнікуме імя М. П. Мусаргскага.

Канцэртуе як піяніст і кампазітар. У 1927 годзе на Першым Міжнародным конкурсе піяністаў імя Шапэна ў Варшаве, дзе Дзмітрый Шастаковіч выканаў таксама санату ўласнага сачынення, ён атрымаў ганаровы дыплом. Незвычайны талент музыканта яшчэ раней, падчас сваіх гастроляў у СССР, заўважыў знакаміты нямецкі дырыжор Бруна Вальтэр; пачуўшы Першую сімфонію, ён зараз жа папрасіў Дзмітрыя Шастаковіча даслаць партытуру яму ў Берлін; замежная прэм’ера сімфоніі адбылася тут 22 лістапада 1927 г. Услед за Бруна Вальтэрам сімфонію выконвалі ў Германіі — Ота Клемперэр, у ЗША — Леапольд Стакоўскі (амерыканская прэм’ера 2 лістапада 1928 г. у Філадэльфіі) і Артура Тасканіні, тым самым зрабіўшы рускага кампазітара знакамітым.

У 1927 г. ў студзені ў Ленінградзе пабываў аўстрыйскі кампазітар Альбан Берг, чый быў абумоўлены савецкай прэм’ерай яго оперы «Воццек», што натхніла Дзмітрыя Шастаковіча прыняцца за напісанне оперы «Нос», паводле аповесці Мікалая Гогаля.

Важнай падзеяй стала шматгадовая дружба Дз. Шастаковіча з І. Салярцінскім, які ўзбагачаў яго знаёмствам з творчасцю вялікіх кампазітараў мінулага і сучаснасці. У канцы 1920-х і пачатку 1930-х гг., былі напісаныя наступныя дзве сімфоніі Дз. Шастаковіча — абедзве з удзелам хору: Другая («Сімфанічнае прысвячэнне Кастрычніку», на словы А. І. Безыменскага) і Трэцяя («Першамайская», на словы С. І. Кірсанава).

У 1928 годзе Дз. Шастаковіч знаёміцца ​​з У. Меерхольдам. Па яго запрашэнні некаторы час працуе ў якасці піяніста і загадчыка музычнай часткай Тэатра імя У. Э. Меерхольда ў Маскве. У 1930—1933 гадах працуе загадчыкам музычнай часткай Ленінградскага ТРАМа (цяпер — тэатр «Балтыйскі дом»).

Музычная творчасць

Творы

Для твораў кампазітара да 2-й пал. 1930-х гадоў характэрны мадэрнісцкія тэндэнцыі, перавага музычна-тэатральных жанраў; 1937—64 — перыяд манументальных сімфоній грамадзянскага зместу; творчасць апошняга дзесяцігоддзя жыцця адметна дамінаваннем камерных жанраў, тэмы жыцця, смерці, бессмяротнасці.

У найбольш паказальным жанры Дзмітрыя Шастаковіча — 15 сімфоніях (1925—71; у т.л. 7-я — помнік гераізму савецкага народа ў Вялікую Айчынную вайну, 1941) — сфарміравалася ўласная сімфанічная канцэпцыя. На сцэнах многіх краін свету пастаўлены яго оперы — своеасаблівыя тэатральныя сімфоніі — «Нос» (паводле М. Гогаля, паст. 1930) і «Лэдзі Макбет Мцэнскага павета» («Кацярына Ізмайлава», паводле М. Ляскова, паст. 1934, 2-я рэд. 1956, паст. 1963). Антырамантычная, мюзік-хольная эстэтыка вызначае наватарскую трактоўку балетаў «Залаты век» (паст. 1930), «Болт» (1931), «Светлы ручай» (1935). Лірычным дзённікам сталі 15 струнных квартэтаў (1938—74). Сярод іншых значных твораў: вакальна-сімфанічная паэма «Пакаранне смерцю Сцяпана Разіна» (1964); канцэрты для фартэпіяна, скрыпкі, віяланчэлі з аркестрам; інструментальныя ансамблі з фартэпіяна «Трыо», «Квінтэт»; фартэпіянны цыкл «24 прэлюдыі і фугі»; вакальныя цыклы на вершы А. Пушкіна, англійскіх паэтаў, Сашы Чорнага, М. Цвятаевай, А. Блока, Мікеланджэла; музыка да драматыных спектакляў і кінафільмаў, у т.л. «Авадзень», «Гамлет», «Кароль Лір».

Сярод самых папулярных сімфоній — Пятая і Дзясятая, сярод квартэтаў — Восьмы і Пятнаццаты.

Ацэнкі

Палісталіст, Дзмітрый Шастаковіч распрацаваў гібрыдны голас, які спалучае ў сабе розныя музычныя прыёмы. Яго музыка характарызуецца рэзкімі кантрастамі, элементамі гратэску і амбівалентнасці танальнасці; на кампазітара таксама моцна паўплываў неакласічны стыль, створаны Ігарам Стравінскім і (асабліва ў яго сімфоніях) познім рамантызмам, звязаным з Густава Малера.

Высокі ўзровень кампазітарскай тэхнікі, здольнасць ствараць яркія і выразныя мелодыі і тэмы, майстэрскае валоданне паліфаніяй і далікатнае валоданне мастацтвам аркестроўкі, у спалучэнні з асабістай эмацыянальнасцю і каласальнай працаздольнасцю, зрабілі яго музычныя творы велізарнай мастацкай каштоўнасцю. Уклад Шастаковіча у развіццё музыкі XX стагоддзя агульнапрызнаны. Ён аказаў істотны ўплыў на многіх сучаснікаў і паслядоўнікаў.

Жанравая і эстэтычная разнастайнасць музыкі Шастаковіча велізарна. У яго творах спалучаюцца элементы танальнай, атональнай і ладавай музыкі. У творчасці кампазітара пераплятаюцца мадэрнізм, традыцыяналізм, экспрэсіянізм і «вялікі стыль».

У раннія гады Шастаковіч выпрабаваў ўплыў музыкі Г. Малера, А. Берга, І. Ф. Стравінскага, С. С. Пракоф’ева, П. Хіндэміта, М. П. Мусаргскага. Пастаянна вывучаючы класічныя і авангардныя традыцыі, Шастаковіч выпрацаваў сваю уласную музычныю мову, эмацыйна напоўнены і датыкаюся сэрцы музыкаў і аматараў музыкі ўсяго свету.

У творчасці Д. Д. Шастаковіча прыкметны ўплыў любімых і шанаваных ім кампазітараў: І. С. Баха (у яго фугах і пасакаліях), Л. Бетховена (у яго пазнейшых квартэтах), П. І. Чайкоўскага, Г. Малера і збольшага С . В. Рахманінава (у яго сімфоніях), А. Берга (збольшага — нароўні з М. П. Мусаргскага ў яго операх, а таксама ў выкарыстанні прыёму музычнага цытавання). З рускіх кампазітараў найбольшую любоў Шастаковіч адчуваў да Мусаргскага. Да яго опер «Барыс Гадуноў» і «Хаваншчына» Шастаковіч зрабіў новыя аркестроўкі. Ўплыў Мусаргскага прыкметны ў асобных сцэнах оперы «Лэдзі Макбет Мцэнскага павета», у Адзінаццатай сімфоніі, а таксама ў сатырычных працах.

«Нос», «Нью-Ёрк Метрапалітэн-опера», 2013 г.	Лэдзі Макбет Мцэнскага павета, Балонскі гарадскі тэатр

Найбольш вядомая рыса музычнай мовы Шастаковіча — гармонія. Хоць у яе аснове заўсёды ляжала мажорна-мінорная танальнасць, кампазітар паслядоўна, на працягу ўсяго жыцця выкарыстаў асаблівыя гукарад (мадалізмы), якія надавалі пашыранай танальнасці ў аўтарскай рэалізацыі спецыфічную характэрнасць. Расійскія даследчыкі (А.Н Даўжанскі, Ю. Н. Холапаў і інш.) апісвалі гэтую гукавышынную характэрнасць як «лады Шастаковіча».

Цёмны, змрочна згушчаны каларыт мінорнага лада ў Шастаковіча, з пункту гледжання тэхнікі кампазіцыі рэалізуецца, перш за ўсё, у 4-прыступкавых гукарадах у аб’ёме паменшанай кварты («гемікварты»), якая сімвалічна змяшчаецца ў самой манаграме Шастаковіча: DSCH (es¹-h в d¹-es¹-c¹-h). На аснове 4-прыступкавай гемікварты кампазітар выбудоўвае 8- і 9-прыступковыя лады ў дыяпазоне паменшанай актавы («геміактавы»). Якой-небудзь адной, асабліва пераважнай, разнавіднасці геміактаўнага лада ў музыцы Шастаковіча не вылучаецца, паколькі аўтар ад сачынення да сачынення вынаходліва камбінуе гемікварту з рознымі дыатанічаскімі і міксадыатанічаскімі гукарадамі.

Па словах даследчыка Джэрарда Мак-Берні, грамадскае меркаванне падзяляецца на супярэчлівыя "яго музыка з’яўляецца «праніклівай і арыгінальнай» або «музыка другасная, кепская і пустая». Уільям Уолтон, назваў яго «найвялікшым кампазітарам 20-га стагоддзя». Музыказнаўца Дэвід Фанінг заключае ў слоўніку Гроўва, што «ва ўмовах супярэчлівага ціску афіцыйных патрабаванняў, масавых пакут суайчыннікаў і яго асабістых ідэалаў гуманітарнай і грамадскай службы яму ўдалося стварыць музычную мову каласальнай эмацыянальнай сілы».

Творчасць Дз. Шастаковіча паўплывала на аднаўленне нацыянальнага стылю ў беларускай музыцы 2-й пал. ХХ ст., на драматургію сімфоній Л. Абеліёвіча, Я. Глебава, Дз. Смольскага, опер С. Картэса. На аснове тэмы-манаграмы Дз. Шастаковіча створаны мемарыяльныя творы Дз. Смольнага, В. Войціка.

Прэміі і ўзнагароды

• Дзяржаўныя прэміі СССР 1941, 1942, 1946, 1950, 1952, 196$.
• Міжнародная прэмія Міру 1954.
• Ленінская прэмія 1958.
• Міжнародная прэмія Я. Сібеліуса 1958.
• Дзяржаўная прэмія Расіі 1974.
• Дзяржаўная прэмія Украіны 1976.

Сям’я

Б. М. Кустодзіеў. «Партрэт Марыі Дзмітрыеўны Шастаковіч». НММ РБ

Першая жонка, Ніна Васільеўна (народж. Варзар; 1909—1954), была па прафесіі астрафізікам, вучылася ў Абрама Іофе. Яна адмовілася ад навуковай кар’еры і цалкам прысвяціла сябе сям’і.

Сын — Максім Дзмітрыевіч Шастаковіч (нар. 1938) — дырыжор, піяніст. Вучань А. В. Гаўка і Г. М. Раждзественскага.

Дачка — Галіна Дзмітрыеўна Шастаковіч.

Другая жонка, Маргарыта Кайнова, супрацоўніца ЦК УЛКСМ. Шлюб хутка распаўся.

Трэцяя жонка, Супінская (Шастаковіч) Ірына Антонаўна (нар. 1934, Ленінград), дачка рэпрэсаванага навукоўца. Рэдактар выдавецтва «Савецкі кампазітар». Была жонкай Дзмітрыя Шастаковіча з 1962 па 1975 гады.

Памяць

Бюст Дзмітрыя Шастаковіча, «Алея знакамітасцяў» у г. Кельцы, Польшча

• Санкт-Пецярбургская філармонія імя Дз. Дз. Шастаковіча
• Названа вуліца на поўначы Санкт-Пецярбурга.
• Наварасійскі музычны каледж імя Дз. Дз. Шастаковіча.
• Курганскі музычны каледж імя Дз. Дз. Шастаковіча.

Літаратура

• Аладава Р. М. Шастаковіч // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17), ISBN 985-11-0035-8.

Спасылкі

• Радыёзварот Д. Шастаковіча: перадача з блакаднага Ленінграда 16 верасня 1941