Другая Карабахская вайна

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Другая Карабахская вайна
Асноўны канфлікт: Карабахскі канфлікт
Злева направа па гадзіннікавай стрэлцы: выбух на лініі фронту; аўтамабіль, які пацярпеў падчас азербайджанскай бамбардзіроўкі Сцепанакерта; акцыя ў падтрымку ўзброеных сіл у Арменіі; артылерыйскі разлік Арміі абароны Арцаха вядзе абстрэл пазіцый праціўніка; разбурэнні ў Гянджы пасля ракетнай атакі з боку армян.
Злева направа па гадзіннікавай стрэлцы: выбух на лініі фронту; аўтамабіль, які пацярпеў падчас азербайджанскай бамбардзіроўкі Сцепанакерта; акцыя ў падтрымку ўзброеных сіл у Арменіі; артылерыйскі разлік Арміі абароны Арцаха вядзе абстрэл пазіцый праціўніка; разбурэнні ў Гянджы пасля ракетнай атакі з боку армян.
Дата 27 верасня10 лістапада 2020
Месца Лінія судакранання Нагорнага Карабаха, армяна-азербайджанская мяжа
Вынік

Пагадненне аб спыненні агню:

  • • Ваенная і палітычная перамога Азербайджана
  • • Нагорна-Карабахская Рэспубліка страчвае Агдамскі, Газахскі, Кельбаджарскі і Лачынскі раёны
  • • Пачатак пратэстных хваляванняў у Арменіі
  • • Увод расійскага міратворчага кантынгенту
Праціўнікі
 Азербайджан
Меркаваныя замежныя сілы (гл. ніжэй)
Нагорна-Карабахская Рэспубліка Нагорны Карабах
 Арменія
Меркаваныя замежныя сілы (гл. ніжэй)
Камандуючыя
Азербайджан Ільхам Аліеў Нагорна-Карабахская Рэспубліка Араік Аруцюнян
Арменія Армен Саркісян
Сілы бакоў
131 тысяча байцоў цалкам 63—65 тысяч байцоў цалкам
Страты
Па даных Азербайджана: 2 783 забітых і не менш за 1 245 параненых вайскоўцаў
Па даных Арменіі і НКР: 7 510 забітых і больш чым 2 700 параненых вайскоўцаў
Па даных Арменіі і НКР: 1 222 загінулых, больш за 200 параненых і 21 палонных вайскоўцаў
Па даных Азербайджана: больш за 5 000 забітых і вялікая колькасць параненых вайскоўцаў
Агульныя страты
147 мірных грамадзян загінулі і 555 пацярпелі:
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Другая Карабахская вайна — буйнамаштабныя баявыя дзеянні з ужываннем танкаў, лятальных апаратаў, артылерыі, буйнакаліберных РСЗА[1] і цяжкай агнямётнай тэхнікі[2] паміж узброенымі сіламі Азербайджана і самаабвешчанай Нагорна-Карабахскай Рэспублікі (Арцах), падтрыманай арміяй Арменіі.

Гэтыя сутыкненні з’яўляюцца часткай шматгадовага міжэтнічнага канфлікту, дзе сілы самаабвешчанай рэспублікі, што размяшчаецца на тэрыторыі Азербайджана, населенай пераважна армянамі, змагаюцца за захаванне сваёй дзяржаўнасці і культуры. Задачай супраціўнага боку стаіць вяртанне кантролю над згубленым рэгіёнам, які сусветнай супольнасцю ўсё яшчэ прызнаецца азербайджанскім.

Ваеннае кіраўніцтва Азербайджана заяўляе, што армія вяла «контрнаступальную аперацыю па прадухіленні нападу праціўніка і выконвала задачы па вызваленні азербайджанскіх земляў ад акупацыі». Меркаваная мэта азербайджанскага наступлення, па словах азербайджанскага аналітыка Фуада Шахбаза, — захоп Фізулінскага і Джэбраільскага раёнаў на поўдні Нагорнага Карабаха, дзе мясцовасць менш гарыстая і больш спрыяльная для наступальных аперацый[3]. Расійскі палітолаг Аркадзь Дубноў лічыў, што Баку пачаў гэтую аперацыю, таму што пасля сутыкненняў лета 2020 года Ільхаму Аліеву трэба было даказаць, што ён дзеяздольны лідар, а верасень — зручны час года для баявых дзеянняў у рэгіёне[4].

Канфлікт скончыўся падпісаннем мірнага дагавора, па якім некалькі раёнаў адыходзілі ў склад Азербайджана.

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

10 снежня 1991 года ў самаабвешчанай Нагорна-Карабахскай Рэспубліцы прайшоў рэферэндум аб незалежнасці, які падтрымалі 99,98% з тых, хто прагаласаваў. Рэферэндум байкатаваўся азербайджанскім насельніцтвам Нагорнага Карабаха, якое складала каля 21% у былым НКАВ на момант 1989 года[5]. Рэферэндум быў праведзены без згоды Азербайджанскай Рэспублікі і не прызнаны на міжнародным узроўні дзяржавамі-членамі ААН. Міжнацыянальная канфрантацыя прывяла да маштабных ваенных дзеянняў за кантроль над Нагорным Карабахам і некаторымі прылеглымі тэрыторыямі[6]. Сутыкненні і перамяшчэнне апорных пунктаў адбываліся таксама па ўсёй працягласці мяжы Арменіі і Азербайджана.

Пасля некалькіх гадоў кровапралітных баёў, 12 мая 1994 года, прадстаўнікі Арменіі, непрызнанай Нагорна-Карабахскай Рэспублікі і Азербайджана падпісалі трохбаковае пагадненне аб спыненні агню[7][8]. Гэта скончыла актыўную фазу ваенных дзеянняў у рэгіёне і дазволіла перайсці да перамоў аб мірным урэгуляванні канфлікту пад эгідай Мінскай групы АБСЕ. Пры гэтым, у прылеглых да армяна-азербайджанскай мяжы тэрыторыях захаваўся кантроль бакоў, які ўсталяваўся падчас канфлікту і парушаў дзяржаўную мяжу паміж краінамі. Тым не менш, пагадненне неаднаразова парушалася, у прыватнасці падчас сутыкненняў у 2016 годзе. Інцыдэнты таксама перайшлі на армяна-азербайджанскую дзяржаўную мяжу па-за межамі Нагорнага Карабаха з пагранічнымі сутыкненнямі ў 2012, 2014, 2018 і 2020 гадах.

Прававая кваліфікацыя[правіць | правіць зыходнік]

Адзінай прававой ацэнкі канфлікту не існуе. З красавіка па лістапад 1993 года Саветам Бяспекі ААН былі аднагалосна прыняты чатыры рэзалюцыі па Нагорна-карабахскім канфлікце, якія былі не выкананы як азербайджанскім, так і армянскім бакамі:

  • Рэзалюцыя Савета Бяспекі ААН 822 ад 30 красавіка 1993 года — патрабуе ў тым ліку неадкладнага вываду ўсіх акупацыйных сіл з Кельбаджарскага раёна і іншых нядаўна акупаваных раёнаў Азербайджана;
  • Рэзалюцыя Савета Бяспекі ААН 853 ад 29 ліпеня 1993 года — патрабуе ў тым ліку поўнага і безумоўнага вываду армянскіх акупацыйных сіл з Агдамскага раёна і ўсіх іншых раёнаў Азербайджана;
  • Рэзалюцыя Савета Бяспекі ААН 874 ад 14 кастрычніка 1993 года — заклікае зацікаўленыя бакі зрабіць эфектыўным і сталым спыненне агню;
  • Рэзалюцыя Савета Бяспекі ААН 884 ад 12 лістапада 1993 года — у тым ліку асуджае акупацыю Зангеланскага раёна і горада Гарадзіза Азербайджанскай Рэспублікі.

Ход падзей[правіць | правіць зыходнік]

Сутыкненні пачаліся раніцай 27 верасня на лініі судакранання Нагорнага Карабаха і Азербайджана. Абодва бакі паведамілі пра ахвяры сярод вайскоўцаў і грамадзянскага насельніцтва[9]. У адказ на сутыкненні ў Арменіі і непрызнанай Нагорна-Карабахскай Рэспубліцы аб’яўлена ваеннае становішча і ўсеагульная мабілізацыя[10]. У шэрагу раёнаў Азербайджана, у сваю чаргу, было абвешчана ваеннае становішча і каменданцкі час. 28 верасня Арменія забараніла выезд з краіны ўсім мужчынам мабілізацыйнага рэзерву, старэйшым за 18 гадоў. 29 верасня Савет Бяспекі ААН правёў экстраную сустрэчу па сітуацыі ў Нагорным Карабаху. На пачатак кастрычніка Азербайджан пашырыў кантраляваную тэрыторыю, павялічыў колькасць кантраляваных населеных пунктаў у зоне канфлікту[11]. Таксама Міністэрства абароны Азербайджана прадэманстравала магчымасць паспяховага прымянення беспілотных лятальных апаратаў і кропкавых удараў для знішчэння сіл праціўніка[12][13].

Між іншым, у НКР былі пашкоджаныя школы, дамы і астатняя грамадзянская інфраструктура[14]. На азербайджанскай тэрыторыі, па стане на пачатак кастрычніка, было разбурана 427 дамоў, 66 грамадзянскіх аб’ектаў[15], уключаючы 11 школ[16]. 7 кастрычніка ўпаўнаважаны па правах чалавека НКР Артак Бегларан заявіў, што ў сувязі з баявымі дзеяннямі ва ўнутраныя раёны Карабаха ці далей, у Арменію, уцякла прыкладна палова насельніцтва самаабвешчанай дзяржавы, гэта значыць каля 70 тысяч чалавек[17].

10 кастрычніка ў зоне канфлікту ў адпаведнасці з дамоўленасцю, дасягнутай кіраўнікамі МЗС Азербайджана і Арменіі ў Маскве пры пасярэдніцтве Расіі, уступіў у сілу рэжым спынення агню, абвешчаны ў гуманітарных мэтах для абмену ваеннапалоннымі і целамі загінуўшых[18]. Тым не менш, нават пасля гэтага баі працягнуліся. Варожыя бакі нават абвінцавілі адзін аднаго ў артабстрэлах населенных пунктаў, такіх як азербайджанская Гянджа і сталіца самаабвешчанай НКР Сцепанакерт[19][20].

Увечары 17 кастрычніка бакі дамовіліся аб часовым гуманітарным перамір’і[21].

26 кастрычніка ўступіла ў сілу трэцяя па ліку дамоўленасць паміж кіраўнікамі МЗС Азербайджана і Арменіі, на гэты раз пры пасярэдніцтве ЗША, пагадненне аб гуманітарным перамір’і[22]. Аднак хутка бакі зноў абвінавацілі адзін аднаго ў яго парушэнні[23][24].

10 лістапада Арменія і Азербайджан, пры пасрэдніцтве Расіі, падпісалі пагадненне аб спыненні ваенных дзеянняў у Нагорным Карабаху.

Паведамленні пра ўдзел трэціх сіл[правіць | правіць зыходнік]

Падчас канфлікту з’явіліся шэраг паведамленняў аб меркаваным удзеле іншых дзяржаў ці замежных наймітаў.

Турцыя і сірыйскія баевікі

Па паведамленні брытанскай газеты The Guardian, Турцыя вербавала ў Сірыі баевікоў для ўдзелу ў канфлікце на баку Азербайджана. Са слоў асоб, якія назваліся сірыйскімі наймітамі, іх пачалі набіраць за месяц да пачатку сутыкненняў. Карэспандэнт The Guardian паведаміў, што сем’ям дваіх сірыйцаў, адпраўленых у Азербайджан, расказалі аб іх гібелі, усяго згадваецца пра больш за дваццаць такіх выпадкаў. Інфармацыя з крыніц у Сірыйскай нацыянальнай арміі, фінансаванай Турцыяй, а таксама ад назіральніка з Сірыйскай абсерваторыі па правах чалавека, сцвярджае, што першая партыя з 500 сірыйскіх баевікоў на пачатак баявых дзеянняў ужо прыбыла ў Азербайджан, у тым ліку два старшыя камандзіры, аднак апошняе сцверджанне The Guardian не змагло праверыць[25]. На ўдзел сірыйскіх баевікоў на баку Турцыі паказваюць армянскія і расійскія крыніцы. Два сірыйскія паўстанцы заявілі агенцтву Reuters, што Анкара ў дапамогу Азербайджану адправіла сірыйскіх баевікоў. У інтэрв’ю выданню два баевікі з падтрымоўваных Турцыяй паўстанцкіх груп паўночнай Сірыі, якія кантралююцца Турцыяй, заявілі, што пры падтрымцы Анкары накіроўваюцца ў Азербайджан[26]. Арабская служба BBC паразмаўляла з сірыйцам, які назваў сябе наймітам, што ваяваў на баку Азербайджана. З яго слоў у Азербайджан перад самым пачаткам вайны ў Карабаху былі перапраўленыя некалькі сотняў наймітаў з падкантрольных Турцыі сірыйскіх тэрыторый, і яны ўжо панеслі баявыя страты. Праверыць яго сцвярджэнні Бі-бі-сі не змагла, але адзначыла, што яго крыніцы і крыніцы некалькіх еўрапейскіх СМІ сцвярджаюць, што ў Карабах адправіліся баевікі з Ідліба, Афрына і іншых раёнаў на поўначы Сірыі пад патранажам Турцыі. Гэтыя публікацыі заснаваныя на расказах саміх меркаваных наймітаў: незалежных пацверджанняў гэтай інфармацыі не было. Крыніца турэцкай службы Бі-бі-сі ў фармаваннях Сірыйскай нацыянальнай арміі ў горадзе Джэраблус распавяла, што добраахвотнікамі ў Карабах запісаліся каля 1000 чалавек[27].

Аднак Азербайджан, Турцыя і сірыйскія ўзброеныя фармаванні адпрэчвалі гэтыя абвінавачванні.

Курдскія найміты

Анкара абвінавачвала Арменію ў прыцягненні курдскіх баевікоў з Рабочай партыі Курдыстана (РПК) для дапамогі ў навучанні армянскіх «баевікоў» у Нагорным Карабаху. Крыніцы турэцкіх спецслужбаў заявілі «Middle East Monitor», што каля 300 баевікоў, якія належаць да курдскіх груповак, былі перакінутыя Арменіяй з розных краін Блізкага Усходу і размешчаны ў Нагорным Карабаху, дзе яны пасля пачалі навучаць армянскіх апалчэнцаў баявым дзеянням і партызанскай тактыцы супраць азербайджанскіх сіл на працягу апошняга месяца або двух[28]. Вашынгтон Пост лічыў такія абвінавачванні Анкары ў адрас Арменіі «сумнеўнымі»[29].

У сваю чаргу ў Міністэрстве абароны Азербайджана заяўлялі, што паводле звестак разведкі сярод страт армянскага боку вялікая колькасць армянскіх наймітаў з Сірыі і розных краін Блізкага Усходу[30].

Расія і Іран

Падчас канфлікту азербайджанскія і іранскія СМІ паведамлялі, што расійская зброя і вайсковая тэхніка перапраўляліся ў Арменію праз Іран[31]. 29 верасня МЗС Ірана абверг гэтыя сцверджанні[32]. На наступны дзень СМІ, звязаныя з урадам Азербайджана, апублікавалі відэазапіс, на якой, як паведамляецца, відаць, як перакідваюць ваенную тэхніку ў Арменію праз Іран[33][34][35]. Дэпутат парламента Азербайджана Сабір Рустамханлы заявіў, што Іран займаецца транспарціроўкай зброі з розных краін у Арменію[36]. Пасля ў парламенце Азербайджана Рустамханлы прапанаваў адкрыць пасольства Азербайджана ў Ізраілі[37]. Кіраўнік Адміністрацыі прэзідэнта Ірана Махмуд Ваезі ў тэлефоннай размове з намеснікам прэм’ер-міністра Азербайджана Шахіным Мустафаевым зняпраўдзіў гэтыя сцвярджэнні і заявіў, што яны былі накіраваныя на разбурэнне адносін паміж дзвюма краінамі[38]. Акрамя таго, іранскія дзяржаўныя СМІ заявілі, што грузавікі на відэазапісы, складаліся з грузавікоў КАМАЗ, якія ўрад Арменіі раней закупіў у Расіі[39].

ПВК «Вагнер»

Радыё «Радыё Свабода» паводле ананімнай крыніцы паведаміла, што прадстаўнікі групы Вагнера знаходзіліся ў Карабаху і ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях на баку армян, аднак радыёстанцыя адзначыла, што ёй не ўдалося знайсці незалежнае пацверджанне гэтай інфармацыі. Бізнесмен Яўген Прыгожын, якога звязваюць з «ПВК Вагнера», заявіў, што лічыць Нагорны Карабах азербайджанскай тэрыторыяй[40].

Ваенныя злачынствы[правіць | правіць зыходнік]

Бакі неаднаразова абвінавачваліся ў абстрэлах жылых кварталаў, грамадзянскай інфраструктуры, у тым ліку дашкольных і школьных устаноў, а таксама аб’ектаў гісторыка-культурнай спадчыны. 30 кастрычніка Amnesty International паведаміла аб першым пацверджанні прымянення Арменіяй касетных боепрыпасаў, ахарактарызаваўшы яго як «жорсткае і безразважнае»[41]. На наступны дзень, 31 кастрычніка, Арменія заявіла, што Азербайджан прымяняе забароненыя фосфарныя боепрыпасы над Нагорным Карабахам, падпальваючы лясы ў ваколіцах населеных пунктаў[42][43].

Міжнародная рэакцыя[правіць | правіць зыходнік]

Урады Турцыі, Пакістана і Афганістана выказалі сваю падтрымку Азербайджану, усклаўшы віну на Арменію за парушэнне рэжыму спынення агню[44][45][46].

Кіпр асудзіў парушэнне рэжыму спынення агню Азербайджанам «і любыя эскалацыйныя дзеянні» ўцягнутых бакоў або «любое ўмяшанне трэціх бакоў», заклікаўшы вярнуцца да мірных перамоваў[47].

Прадстаўнікі некалькіх краін, у тым ліку Албаніі[48], Аргенціны[49], Канады[50], Францыі[51], Грузіі[52], Германіі[53], Грэцыі[54], Ірана[55], Польшчы[56], Румыніі[57][58], Расіі[59], ЗША[60] і Ватыкана[61] заклікалі да міру.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. Азербайджан использовал РСЗО «Смерч» против Карабаха (руск.). news.am. Праверана 28 верасня 2020.
  2. МО Армении: Противник утром применил тяжелую огнеметную систему «ТОС» (руск.). news.am. Праверана 28 верасня 2020.
  3. As fighting rages, what is Azerbaijan's goal? | Eurasianet (англ.). eurasianet.org. Праверана 29 верасня 2020.
  4. Дубнов, Аркадий (29 СЕНТЯБРЯ 2020). "Карабах: вулкан проснулся". Эхо Москвы. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  5. Всесоюзная перепись населения 1989 года.Распределение городского и сельского населения областей республик СССР по полу и национальности Демоскоп
  6. Алла Ярошинская. Карабах: кровавый распад СССР продолжается (руск.). Росбалт (4 красавіка 2016). Архівавана з першакрыніцы 11 красавіка 2016. Праверана 10 красавіка 2016.
  7. Карабахский конфликт: даты, события. Euronews (5 красавіка 2016). Архівавана з першакрыніцы 10 красавіка 2016. Праверана 10 красавіка 2016.
  8. Что нужно знать о конфликте в Нагорном Карабахе (руск.). Коммерсантъ (4 красавіка 2016). Архівавана з першакрыніцы 10 красавіка 2016. Праверана 10 красавіка 2016.
  9. Fighting erupts between Armenia, Azerbaijan over disputed region. Al Jazeera (27 верасня 2020). Праверана 27 September 2020.
  10. Армения объявляет военное положение и мобилизацию в Нагорном Карабахе (англ.). U.S. News & World Report (27 верасня 2020). Праверана 27 September 2020.
  11. Президент Нагорного Карабаха сообщил о потерях республики. — «Да, у нас есть потерянные позиции, в основном в направлении Талиша и на южном направлении, у нас есть десятки погибших»
  12. Уничтожены резервные силы противника – ВИДЕО.
  13. Баку заявил о разрушении большей части армянской военной инфраструктуры в Карабахе. — «Азербайджан в течение короткого времени с применением высоких технологий, беспилотников, точечными ударами выводит из строя созданную военную инфраструктурную базу»
  14. Karabakh woman, child killed in Azerbaijan's shelling
  15. Азербайджан назвал число погибших мирных жителей в ходе карабахского конфликта
  16. В результате обстрела ВС Армении разрушено 11 азербайджанских школ
  17. "Война в Карабахе, день 11-й: у армян резко выросли потери". ВВС. 07.10.2020. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  18. В Карабахе началось перемирие. Стороны конфликта обвиняют друг друга в его нарушении // Русская служба Би-би-си, 10.10.2020
  19. Город Гянджа подвергается обстрелу с территории Армении
  20. В Нагорном Карабахе снова прогремели взрывы
  21. No:357/20, Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyinin Mətbuat xidməti idarəsinin məlumatı
  22. Перемирие между Арменией и Азербайджаном вступило в силу
  23. Армянские вооруженные силы подвергли артиллерийскому обстрелу подразделения Азербайджанской Армии
  24. ВС Азербайджана вновь нарушили договоренность о перемирии в Карабахе - МО Армении
  25. McKernan, B. (28.09.2020). "Syrian rebel fighters prepare to deploy to Azerbaijan in sign of Turkey's ambition". The Guardian. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  26. Reuters Staff. Turkey deploying Syrian fighters to help ally Azerbaijan, two fighters say. reuters (28 верасня 2020). Праверана 30.09.2020.
  27. ""Я не знал, что придется воевать". Би-би-си нашла наемника из Сирии в Карабахе". BBC. 30.09.2020. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  28. "Turkey: Armenia transports hundreds of PKK militants to fight Azerbaijan". Middle East Monitor. September 30, 2020.
  29. Ishaan Tharoor (September 30, 2020). "Turkey and Russia preside over a new age of mercenary wars". Washington Post.
  30. Вагиф Даргяхлы: В числе потерь врага — наемники армянского происхождения из Сирии и различных стран Ближнего Востока
  31. "Iran denies allowing passage of weapons into Armenia after video emerges on social media". intellinews.com [англійская]. bne IntelliNews. 29 September 2020. Праверана 29 September 2020.
  32. Spokesman Denies Claim That Arms Transferred via Iran to Armenia (англ.). mfa.gov.ir. Ministry of Foreign Affairs of the Islamic Republic of Iran (29 верасня 2020). Праверана 29 September 2020.
  33. "Video footages spread regarding weapons and military equipment transport from Iran to Armenia - NEW FACTS - VIDEO". APA.az [англійская]. 30 September 2020. Праверана 30 September 2020.
  34. "Military supplies for Armenia being shipped through Iran [PHOTO/VIDEO]". azernews.az [англійская]. AzerNews. 30 September 2020. Архівавана з арыгінала 30 верасня 2020. Праверана 30 September 2020. {{cite news}}: Невядомы параметр |deadurl= ігнараваны (прапануецца |url-status=) (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне |accessdate= і |access-date= specified (даведка)
  35. "Military supplies for Armenia being shipped through Iran (PHOTO/VIDEO)". trend.az [англійская]. Trend News Agency. 30 September 2020. Праверана 30 September 2020.
  36. "Deputat: "İran müxtəlif ölkələrdən gələn silah-sursatı Ermənistana daşımaqla məşğuldur"". Report.az [азербайджанская]. Report Information Agency. 30 September 2020. Праверана 30 September 2020.
  37. "Opening Azerbaijani Embassy to Israel suggested in Azerbaijani Parliament". APA.az [англійская]. 30 September 2020. Праверана 30 September 2020.
  38. "شایعات مبنی بر کمک ایران به ارمنستان کاملا بی اساس است". iribnews.ir [фарсі]. Islamic Republic of Iran Broadcasting. 30 September 2020. Праверана 30 September 2020. Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 30 верасня 2020. Праверана 1 кастрычніка 2020.
  39. "انتقال کامیونهای روسی از خاک ایران!". iribnews.ir [фарсі]. Islamic Republic of Iran Broadcasting. 29 September 2020. Праверана 30 September 2020. Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 30 верасня 2020. Праверана 1 кастрычніка 2020.
  40. "Россия ослабела из-за авантюр Путина". Поможет ли Москва Еревану? (руск.). svoboda.org. Radio Free Europe/Radio Liberty (1 октября 2020). Праверана 2 октября 2020.
  41. Armenia/Azerbaijan: First confirmed use of cluster munitions by Armenia ‘cruel and reckless’ (англ.). www.amnesty.org. Праверана 30 кастрычніка 2020.
  42. Azerbaijan using prohibited phosphorus munitions against civilians in Artsakh – Ombudsman. Public Radio of Armenia (31 кастрычніка 2020).
  43. Azerbaijani forces use phosphorous weapons – Defense Army. Public Radio of Armenia (31 кастрычніка 2020).
  44. "Armenia and Azerbaijan erupt into fighting over disputed Nagorno-Karabakh". BBC News. 27 September 2020.
  45. "Pakistan expresses 'deep concern', assures support to Azerbaijan over Nagorno-Karabakh conflict". The News International [англійская]. Karachi. 27 September 2020. Праверана 27 September 2020.
  46. Действия Азербайджана по Карабаху поддержал Афганистан//Корреспондент.net, 28 сентября 2020
  47. Министерство внутренних дел, Республика Кипр (27 сентября 2020). [https: //www.pio.gov.cy/en/press-releases-article.html? id = 15921 Statement Министерства иностранных дел о ситуации в Нагорном Карабахе] (in en). Прэс-рэліз. Праверана 27 сентября 2020.
  48. "16 killed as fighting erupts between Armenia, Azerbaijan in disputed area". cbc.ca. CBC. 27 September 2020. Праверана 27 September 2020.
  49. "Preocupación argentina por los enfrentamientos entre Armenia y Azerbaiyán" [Argentine concern over the clashes between Armenia and Azerbaijan]. cancilleria.gob.ar [Spanish]. Ministry of Foreign Affairs and Worship. 27 September 2020. Праверана 28 September 2020.{{cite news}}: Папярэджанні CS1: невядомая мова (link)
  50. FP_Champagne. Canada is very concerned by the violence along the Armenia-Azerbaijan border. We call for immediate cessation of hostilities, strict observance of ceasefire and the protection of civilians. We urge a fast return to negotiations under auspices of @OSCE. Твітэр (27 верасня 2020). Праверана 27 September 2020.
  51. Blamont, Matthias (27 September 2020). Evans, Catherine (рэд.). "France calls on Armenia, Azerbaijan to end hostilities". Reuters. Праверана 27 September 2020.
  52. "Georgia concerned with resumption of hostilities between Armenia, Azerbaijan". Agenda.ge. 27 September 2020. Праверана 27 September 2020.
  53. Armenia-Azerbaijan clashes: How the world reacted (англ.). www.aljazeera.com. Праверана 27 September 2020.
  54. Simos, Andriana (28 September 2020). "Greece calls on Armenia-Azerbaijan to stop military operations immediately". The Greek Herald. Праверана 28 September 2020.
  55. Hafezi, Parisa (27 September 2020). Evans, Catherine (рэд.). "Iran calls for immediate end to the conflict between Armenia, Azerbaijan – TV". Reuters. Праверана 27 September 2020.
  56. "Polish MFA expresses deep concern with reported military clashes around Nagorno-Karabakh". en.trend.az. Trend News Agency. 27 September 2020. Праверана 27 September 2020.
  57. "Conflict militar între Armenia și Azerbaidjan în regiunea Nagorno-Karabah". Radio Europa Liberă România [румынская]. 27 September 2020.
  58. Grigoryan, Anna (27 September 2020). "Ռումինիան հայկական, ադրբեջանական կողմերին կոչ է անում վերսկսել քաղաքական երկխոսությունը". Armenpress [армянская]. Yerevan.
  59. Темникова, Ксения. Россия призвала Ереван и Баку прекратить огонь в Нагорном Карабахе. Известия (27 верасня 2020).
  60. Schroeder, Pete (27 September 2020). Cooney, Peter (рэд.). "U.S. urges immediate halt to violence between Azerbaijan and Armenia". Reuters. Праверана 27 September 2020.
  61. Папа Римский призвал Армению и Азербайджан прекратить войну (руск.). Московский комсомолец (27 верасня 2020). Праверана 27 верасня 2020.