Дуранійская імперыя

Дуранійская імперыя
	Гістарычная дзяржава
Дуранійская імперыя
	пушту: د درانیانو ټولواکمني; перс.: امپراتوری درانیان
	Сцяг (Герат 1818–1842)
	Карта Афганскай імперыі і яе васалаў ; пад Ахмадам-шах Дурані ў 1761.
< ; < ; < ; < >; >; >; >; > ліпень 1747 — 1863 ;
Сталіца	Кандагар (1747—1776) ; Кабул (1776—1823, 1839—1842) ; Пешавар (1776–1823; зімовая сталіца) ; Герат (1793–1863) ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Мова(ы)	Пушту (паэзія, спачатку выкарыстоўвалася ў бюракратыі) ; Персідская (канцылярыя, мова кіраўніцтва) ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Афіцыйная мова	пушту і персідская
Рэлігія	Суніцкі Іслам
Плошча	2,020,190 км2
Насельніцтва	14 міліёнаў
Форма кіравання	абсалютная манархія
Шах
• 1747—1772	Ахмад-шах Дурані
• 1772	Гумаюн Мірза (аспрэчваўся Цімур-шахам)
• 1772—1793	Цімур-шах Дурані
• 1793—1801	Заман-шах Дурані
• 1801—1803	Махмуд-шах Дурані
• 1803—1809	Шуджа-шах Дурані
• 1809—1818 (аспрэчваўся ў 1810)	Махмуд-шах Дурані
• 1810—1810 (аспрэчвалася)	Абас Мірза Дурані
• 1818—1819	Алі-шах Дурані
• 1819—1823	Аюб-шах Дурані
• 1839—1842	Шуджа-шах Дурані
Гісторыя
• ліпень 1747	Дынастыя заснавана Ахмад-шахам Дурані
• 1839	Шуджа-шах Дурані
• 1863	Ліквідацыя
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дуранійская імперыя (пушту: د درانيانو ټولواکمني ; перс.: امپراتوری درانیان) або Афганская імперыя (пушту: د افغانان ټولواکمني ; перс.: امپراتوری افغان)^[7], таксама вядомая як Каралеўства Садазай (пушту: سدوزي ټولواکمني ; перс.: دولت سدوزایی)^[8], была афганскай імперыяй, якая была заснавана Ахмад-шахам Дурані ў 1747 годзе і ахоплівала частку Цэнтральнай Азіі, Іранскае плато і Індыйскі субкантынент. На сваёй самай вялікай тэрытарыяльнай тэрыторыі ён кіраваў сучасным Афганістанам, Пакістанам, часткамі паўночна-ўсходняга і паўднёва-ўсходняга Ірана, усходняга Туркменістана і паўночна-заходняй Індыі^[9]^[8]^:190. Разам з Асманскай імперыяй імперыя Дурані лічыцца адной з самых уплывовых мусульманскіх імперый другой паловы 18-га стагоддзя^[10].

Ахмад быў сынам Мухамада Заман-Хана (афганскага правадыра племені Абдалі) і камандзірам Надэр-шаха Афшара. Пасля смерці Афшара ў чэрвені 1747 г. Ахмад умацаваў бяспеку ў Афганістане, узяўшы Кандагар, Газні, Кабул і Пешавар. Пасля ўступлення на пасаду караля нацыі ён змяніў сваё племянное імя з Абдалі на Дурані. У 1749 годзе Імперыя Вялікіх Маголаў саступіла суверэнітэт над большай часткай паўночна-заходняй Індыі афганцам; Затым Ахмад адправіўся на захад, каб завалодаць Мешхедам, якім кіравала дынастыя Афшарыдаў пад кіраўніцтвам Шахрох-шаха, які таксама прызнаваў сюзерэнітэт Афганістана^[11]. Пасля Ахмад накіраваў войска, каб падпарадкаваць тэрыторыі на поўнач ад Гіндукуша да Амудар’і, і ў хуткім часе ўсе розныя афганскія плямёны пачалі далучацца да яго справы. Пры Ахмадзе афганцы чатыры разы ўварваліся ў Індыю, падпарадкаваўшы частку Кашміра і большую частку Пенджаба. У пачатку 1757 года ён разрабаваў Дэлі, але дазволіў імператару Вялікіх Маголаў Аламгіру II заставацца пад намінальным кантролем, пакуль ён прызнаваў сюзерэнітэт Афганістана над рэгіёнамі на поўдзень ад ракі Інд.

Пасля смерці Ахмада ў 1772 годзе яго сын Цімур-шах Дурані стаў наступным кіраўніком дынастыі Дурані. Пры Цімуры горад Кабул стаў новай сталіцай імперыі Дурані, а Пешавар служыў яе зімовай сталіцай; аднак да гэтага часу імперыя пачала разбурацца^[12]. Дынастыя стане спадчынніцай Афганістана на працягу некалькіх пакаленняў, пакуль Дост Мухамед-хан і дынастыя Баракзаі не скінулі дынастыю Дурані ў Кабуле, што прывяло да яе выцяснення Эміратам Афганістан. Дуранійская імперыя лічыцца асноватворнай дзяржавай сучаснай нацыянальнай дзяржавы Афганістан, а Ахмад лічыцца бацькам нацыі.^[13]

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

↑ Ахмад-шах Дурані пісаў вершы на пушту^[4].

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

↑ Hanifi, Shah Mahmoud (2011) (in en). Connecting Histories in Afghanistan: Market Relations and State Formation on a Colonial Frontier. Stanford University Press. p. 185. ISBN 9780804777773. https://books.google.com/books?id=kh1hpPLSpcEC. Retrieved on 2012-08-04. "Цімур-шах перанёс дуранійскую сталіцу з Кандагара ў 1775–76. Кабул і Пешавар падзялялі статус дзвюх сталіца, першая — падчас лета, другая — на перыяд зімовага сезона."
↑ Singh, Sarina (2008). Pakistan and the Karakoram Highway. p. 191. ISBN 9781741045420. https://books.google.com/books?id=zn8I4qEew9oC. Retrieved on 2012-08-10. "Як і Кушаны, Афганскія каралі аддавалі перавагу Пешавару як зімовай рэзідэнцыі, і былі прыгнечаныя, калі новаз’яўленае каралеўства Сікхаў паспрабавала захапіць яго ў 1818 годзе і пазносіла яго пабудовы."
↑ L. Lee, Jonathan (1996). The Ancient Supremacy: Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731–1901 (illustrated ed.). BRILL. p. 116. ISBN 9004103996. https://books.google.com/books?id=nYaamE_3kD4C&pg=PA116. Retrieved on March 8, 2013. "Каралеўства Садазаеў працягвала існаваць у Гераце, пакуль горад не быў канчаткова ўзяты Дост Мухамедам-ханам у 1862."
↑ ^а ^б Schimmel, 1975, p. 12
↑ ^а ^б Green, Nile (2019). "The Rise of New Imperial and National Languages (ca. 1800 – ca. 1930)". in Green, Nile. The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press. p. 42. ISBN 978-0520972100. "Не гледзячы на захапленне Ахмадам-шах Дурані ідэямі заснавання бюракратыі на пушту, калі сталіца была перанесена з Кандагара ў Кабул у 1772, дуранійскі і паслядуранійскі Афганістан пакідаў персідскую, як мову канцылярыі і кіраўніцтва."
↑ Noelle, Christine (1997) (in English). State and Tribe in Nineteenth Century Afghanistan The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863). Psychology Press. pp. 15. ISBN 9781138982871.
↑ Hatch Dupree, Nancy (2010). "Last Afghan empire". in Dupree, Louis. Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan/21392/Last-Afghan-empire. Retrieved on 2010-08-25.
↑ ^а ^б Lee, Jonathan L. (1996-01-01) (in en). The "Ancient Supremacy": Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731–1901. BRILL. ISBN 9789004103993. https://books.google.com/books?id=nYaamE_3kD4C&q=sadozai+kingdom&pg=PA116. Retrieved on 10 November 2020.
↑ Singh, Ganda (1959). Ahmad Shah Durrani: Father of Modern Afghanistan. Asia Publishing House. http://www.khyber.org/books/pdf/ahmad-shah-baba.pdf. Retrieved on 2013-02-07.
↑ Dupree, Louis (1980). Afghanistan. Princeton University Press. ISBN 0-691-03006-5.
↑ Mojtahed-Zadeh, Pirouz (2007). Boundary Politics and International Boundaries of Iran. ISBN 9781581129335. https://books.google.com/books?id=9o0IRPpvDjkC&pg=PA164. Retrieved on 4 August 2021.
↑ Malleson, George. History of Afghanistan: From the Earliest Period to the Outbreak of the War of 1878. ISBN 0343739771. https://www.google.ca/books/edition/History_of_Afghanistan/0ec2AQAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&printsec=frontcover. Retrieved on 31 July 2021.
↑ Afghanistan (англ.). The World Factbook. cia.gov (21 лютага 2023). Праверана 01.03.2023.

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

Malleson, George Bruce (1879). History of Afghanistan, from the Earliest Period to the Outbreak of the War of 1878. London: W. H. Allen & Co.. ISBN 9781402172786. OCLC 4219393. https://www.google.com/books?id=pqNGBEmHUd4C.
Schimmel, AnneMarie (1975). Pain and Grace: A study of Two Mystical Writers of Eighteenth-Century Muslim India. Brill.
Singh, Ganda (1959). Ahmad Shah Durrani: Father of Modern Afghanistan. London: Asia Publishing House. OCLC 4341271. https://archive.org/details/dli.csl.5426.
Fraser-Tytler, William Kerr (1953). Afghanistan: A Study of Political Developments in Central and Southern Asia. London: Oxford University Press. OCLC 409453. https://archive.org/details/afghanistan00020unse_v8y6.
Tanner, Stephen (2002). Afghanistan: a military history from Alexander the Great to the fall of the Taliban. New York: Da Capo Press. ISBN 0-306-81164-2. https://archive.org/details/afghanistanmilit0000tann_a4a7.
Elphinstone, Mountstuart (1815). An account of the kingdom of Caubul, and its dependencies in Persia, Tartary and India: comprising a view of the Afghaun nation and a history of the Dooraunee monarchy. London: Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown. https://archive.org/details/anaccountkingdo00unkngoog.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Афганістан 1747–1809: Крыніцы ў дакументах Індыйскага офіса
Біяграфія Ахмад-шаха Абдалі (Дурані)
Ахмад-шах Баба
Гісторыя племя Абдалі
Афганістан і пошук адзінства Артыкул пра метады кіравання Дурані, апублікаваны ў Asian Affairs, том 38, выпуск 2, 2007 г., с. 145–157.

[5] Ахмад-шах Дурані пісаў вершы на пушту^[4].

[Stanford-1] Hanifi, Shah Mahmoud (2011) (in en). Connecting Histories in Afghanistan: Market Relations and State Formation on a Colonial Frontier. Stanford University Press. p. 185. ISBN 9780804777773. https://books.google.com/books?id=kh1hpPLSpcEC. Retrieved on 2012-08-04. "Цімур-шах перанёс дуранійскую сталіцу з Кандагара ў 1775–76. Кабул і Пешавар падзялялі статус дзвюх сталіца, першая — падчас лета, другая — на перыяд зімовага сезона."

[Singh-2] Singh, Sarina (2008). Pakistan and the Karakoram Highway. p. 191. ISBN 9781741045420. https://books.google.com/books?id=zn8I4qEew9oC. Retrieved on 2012-08-10. "Як і Кушаны, Афганскія каралі аддавалі перавагу Пешавару як зімовай рэзідэнцыі, і былі прыгнечаныя, калі новаз’яўленае каралеўства Сікхаў паспрабавала захапіць яго ў 1818 годзе і пазносіла яго пабудовы."

[3] L. Lee, Jonathan (1996). The Ancient Supremacy: Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731–1901 (illustrated ed.). BRILL. p. 116. ISBN 9004103996. https://books.google.com/books?id=nYaamE_3kD4C&pg=PA116. Retrieved on March 8, 2013. "Каралеўства Садазаеў працягвала існаваць у Гераце, пакуль горад не быў канчаткова ўзяты Дост Мухамедам-ханам у 1862."

[Schimmel—1975——12-4] а ^б Schimmel, 1975, p. 12

[Green-6] а ^б Green, Nile (2019). "The Rise of New Imperial and National Languages (ca. 1800 – ca. 1930)". in Green, Nile. The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press. p. 42. ISBN 978-0520972100. "Не гледзячы на захапленне Ахмадам-шах Дурані ідэямі заснавання бюракратыі на пушту, калі сталіца была перанесена з Кандагара ў Кабул у 1772, дуранійскі і паслядуранійскі Афганістан пакідаў персідскую, як мову канцылярыі і кіраўніцтва."

[7] Noelle, Christine (1997) (in English). State and Tribe in Nineteenth Century Afghanistan The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863). Psychology Press. pp. 15. ISBN 9781138982871.

[Britannica2-8] Hatch Dupree, Nancy (2010). "Last Afghan empire". in Dupree, Louis. Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan/21392/Last-Afghan-empire. Retrieved on 2010-08-25.

[Lee_1996-9] а ^б Lee, Jonathan L. (1996-01-01) (in en). The "Ancient Supremacy": Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731–1901. BRILL. ISBN 9789004103993. https://books.google.com/books?id=nYaamE_3kD4C&q=sadozai+kingdom&pg=PA116. Retrieved on 10 November 2020.

[10] Singh, Ganda (1959). Ahmad Shah Durrani: Father of Modern Afghanistan. Asia Publishing House. http://www.khyber.org/books/pdf/ahmad-shah-baba.pdf. Retrieved on 2013-02-07.

[11] Dupree, Louis (1980). Afghanistan. Princeton University Press. ISBN 0-691-03006-5.

[12] Mojtahed-Zadeh, Pirouz (2007). Boundary Politics and International Boundaries of Iran. ISBN 9781581129335. https://books.google.com/books?id=9o0IRPpvDjkC&pg=PA164. Retrieved on 4 August 2021.

[13] Malleson, George. History of Afghanistan: From the Earliest Period to the Outbreak of the War of 1878. ISBN 0343739771. https://www.google.ca/books/edition/History_of_Afghanistan/0ec2AQAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&printsec=frontcover. Retrieved on 31 July 2021.

[14] Afghanistan (англ.). The World Factbook. cia.gov (21 лютага 2023). Праверана 01.03.2023.

[1]

[2]

[3]

[заўв 1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]