Лазаніца манетчатая

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Зарослік)
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Лазоўка.
Лазаніца манетчатая

Агульны выгляд квітнеючай расліны
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Lysimachia nummularia L., Sp. Pl. 1: 148 (1753)[3]

Сінонімы
Ахоўны статус

Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  23993
NCBI  175113
EOL  583459
GRIN  t:316741
IPNI  701260-1
TPL  kew-2493033

Лазаніца манетчатая[4] (Lysimachia nummularia) — шматгадовая травяністая расліна з паўзучымі парасткамі[⇨]; від роду лазаніца (Lysimachia). Раней гэты род уваходзіў у сямейства Myrsinaceae, аднак у Сістэме класіфікацыі APG III (2009) гэта сямейства было скасавана, цяпер гэты род ставіцца да сямейства Першакветныя (Primulaceae).

Расліна распаўсюджана ў Еўразіі, як заноснае — у Паўночнай Амерыцы. Культывуецца як глебапакроўная або дэкаратыўная расліна. Раней лазаніцу манетчатую выкарыстоўвалі як гарбату, у народнай медыцыне, а таксама для вытворчасці фарбы.

Назва[правіць | правіць зыходнік]

Відавы эпітэт у навуковай назве расліны (лац.: nummulária [нумулярыя]) утвораны ад слова nummulus [нумулюс] («манета») і звязаны з амаль круглай формай лісця.

Беларускамоўныя назвы: лазаніца, зімазелень, самазелень[5], базановец, зарослік[6], бязыменкі, расходнік абложны[7][8], лугавы чай, лазоўка, падбярэжнік.

Распаўсюджанне[правіць | правіць зыходнік]

У Еўразіі расліна распаўсюджана ад Атлантыкі на захадзе да Малой Азіі і Каўказа на ўсходзе — і ад Міжземнамор’я на поўдні прыкладна да 62° паўночнай шыраты ў Швецыі і Фінляндыі. Як заносная расліна сустракаецца ў Паўночнай Амерыцы[9] і Японіі[10].

Расліна звычайна расце ў цяністых лясах, на пойменных і іншых вільготных лугах, па берагах азёр і сажалак; у стэпах сустракаецца ў тых месцах, дзе паніжаецца рэльеф[9].

Біялагічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Шматгадовая травяністая голое расліна, усе часткі якой — і вегетатыўныя і генератыўныя — пакрыты залозкамі.

Сцябло паўзучае, аблісцвенае, месцамі укараняецца ў вузлах; яго даўжыня ў дарослай расліны складае ад 20 да 60 см[11]. Лісце супраціўнае, даўжынёй ад 9 да 25 мм і шырынёй ад 5 да 20 мм, на кароткіх хвосціках (даўжынёй ад 2 да 5 мм). Ліставыя пласцінкі яйкападобна-круглявыя або амаль круглыя (манетападобныя), зрэдку злёгку сэрцападобныя; могуць быць як тупымі, так і завостранымі[10]; цэльнакрайнія, з дробнымі рэдкімі цёмнымі залозкамі, светла-зялёныя, шаўкавістыя навобмацак[11][12]. Парасткі і лісце зімуюць[9].

Плод — шарападобная каробачка, якая адкрываецца пяццю створкамі. Насенне дробнае[9]. Час паспявання пладоў — жнівень—верасень[11].

Размнажэнне ў асноўным адбываецца вегетатыўна, з дапамогай доўгіх парасткаў, якія ўкараняюцца. Насенная прадуктыўнасць раслін вельмі нізкая[12]1988[en], на гэты факт яшчэ ў 1876 годзе паказваў Чарлз Дарвін[13]. Адной з прычын гэтага, па ўсёй бачнасці, з’яўляюцца меятычныя збоі, у выніку якіх доля пылковых зерняў, якія ўтвараюцца нежыццяздольнымі, аказваецца вельмі вялікая. Яшчэ адной прычынай насеннай стэрыльнасці, назіранай у віда, з’яўляецца, магчыма, спалучэнне ў многіх рэгіёнах яго пражывання такіх двух адначасова дзеючых фактараў, як пераважна вегетатыўнае размнажэнне, у выніку якога зараснікі расліны звычайна ўяўляюць сабой клон, то ёсць сукупнасць раслін, якія адбыліся ад аднаго продка, — і саманесумеснасць, то ёсць няўспрыемнасць гінецэем пылка раслін, які адносіцца да таго ж клону. Поўнай насеннай стэрыльнасці ў раслін не назіраецца, пры гэтым у працэнтных адносінах найбольшая насенная актыўнасць назіраецца ў Паўднёва-Усходняй Еўропе. Ёсць здагадка, што гэты рэгіён паслужыў для віда рэфугіўмам у часы апошняга ледніковага перыяду. Калі льды сталі адступаць і расліна стала распаўсюджвацца на поўнач, адбылося выраджэнне яго сістэмы палавога размнажэння — магчыма, у прасоўванні расліны на поўнач прымалі ў першую чаргу ўдзел асобіны з генатыпам, якія вызначаюць пераважна вегетатыўнае размнажэнне, у выніку колькасць ўтваральнага насення моцна паменшылася з-за саманесумеснасці; іншым фактарам, які выклікаў сур’ёзнае памяншэнне колькасці ўтваральнага насення, магла быць адсутнасць або недастатковая колькасць на новых тэрыторыях неабходных для палавога працэсу апыляльнікаў — вос з роду Macropis .

Лік храмасом: 2n = 32[14].

Хімічны склад[правіць | правіць зыходнік]

У расліне знойдзены розныя біялагічна актыўныя рэчывы: флаваноіды гіперын (у каранях)[15] і рутын (у сцябле, лісці і кветках)[14], азотазмяшчальныя рэчывы ацэтылхалін (у сцеблах, лісці і кветках)[16] і халін (у сцеблах і лісці)[17], арганічныя кіслоты — кававая[18] і хларагенавая (у сцябле, лісці і кветках)[19]. Акрамя таго, у лісці расліны знойдзены дубільныя рэчывы і вітамін C[20].

Кветкі абодваполыя, адзінкавыя, выходзяць з пазух сярэдніх лістоў, з пяціраздзельным кубачкам, на адносна доўгіх кветаножках — па даўжыні прыкладна роўных даўжыні лісця. Чашалісцікі востраканцовыя, яйкападобна-сэрцападобныя (яйкападобна-трохкутныя), шырынёй пры падставе ад 4 да 8 мм і даўжынёй ад 6 да 10 мм[10], з чорнымі кропкамі і рыскамі[9]. Вяночак у два разы даўжэй чашачкі, жоўты, пяціраздзельны, дыяметрам ад 18 да 30 мм, з кароткай трубкай і залозістымі пялёсткамі, складзенымі ў пупышкаскладанні. Пялёсткі яйкападобныя, да абодвух канцоў звужаныя, з дробнымі чорнымі кропкамі і рыскамі[10][9]. Як на знешнім, так і на ўнутраным боку вяночка, у тым ліку і па яго краі, у вялікай колькасці прысутнічаюць дробныя празрыстыя залозкі на кароткіх ножках[10]. Тычынак пяць, яны залозістыя, у два з паловай разы карацей вяночка; у сваёй ніжняй часткі, ля падставы пялёсткаў, тычынкі пашыраныя і зрослыя паміж сабой, знаходзяцца ў трубцы вяночка і прымацаваныя да яе[9]; паверхня тычынак пакрыта дробнымі залозкамі. Песцік адзін. Завязь верхняя, круглявая або яйкападобная, слупок ніткападобны, лычык залозісты, галоўкавы, тупы. Апыленне адбываецца з дапамогай насякомых[9]. Час цвіцення — з мая па жнівень[10].

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
  3. ↑ Linnaeus 1753.
  4. ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 79. — 160 с. — 2 350 экз.
  5. ↑ Federowski M. Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897
  6. ↑ Анненков Н.  (руск.) (бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
  7. ↑ Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
  8. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  9. ↑ а б в г д е ё ж Фёдоров 1981.
  10. ↑ а б в г д е Штейнберг 1952.
  11. ↑ а б в Новиков, Губанов 2008.
  12. ↑ а б Чухно (ред.) 2007.
  13. ↑ Bittrich, Kadereit 1988.
  14. ↑ а б Головкин и др. (том 2) 2001, с. 524, Рутин (rutin, quercetine-3-rhamnoglycoside, quercetine-3betaD-rutinoside).
  15. ↑ Головкин и др. (том 1) 2001, с. 157, Гиперин (гиперозид, кварцетин-3-галактозид) (hyperin, hyperoside, quercetin-3-galactoside).
  16. ↑ Головкин и др. (том 1) 2001, с. 55, Ацетилхолин (acetylcholine).
  17. ↑ Головкин и др. (том 2) 2001, с. 670, Холин (choline, 2-hydroxyethyl trimethylammoniumhydroxide).
  18. ↑ Головкин и др. (том 1) 2001, с. 327, Кофейная кислота (caffeic acid, 3,4-dihydroxycinnamic acid).
  19. ↑ Головкин и др. (том 2) 2001, с. 664, Хлорогеновая кислота (chlorogenic acid).
  20. ↑ БСЭ 1974.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

  • Лазаніца манетчатая: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.) (Праверана 10 сакавіка 2015)
  • Вербейник монетчатый; Lysimachia nummularia L.: інфармацыя ў базе даных «Флора сасудзістых раслін Цэнтральнай Расіі» Інстытута матэматычных праблем біялогіі РАН (Праверана 28 красавіка 2016)
  • Вербейник (Lysimachia). Энциклопедия декоративных садовых растений (28 красавіка 2016).
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Лазаніца_манетчатая&oldid=4713001"