Зарычча (Надвірнянскі раён)
Вёска
|
Зарычча[1] (укр.: Зарі́ччя, польск.: Zarzecze nad Prutem, ням.: Saritschtschja) — вёска Дэлятынскай пасялковай грамады Надвірнянскага раёна Івана-Франкоўскай вобласці Украіны.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]На тэрыторыі Зарэчча выяўлены пахаванні бронзавага веку.
Згадваецца 4 сакавіка 1463 г. у кнігах галіцкага суда.[2] Пазней згадваецца ў гістарычных крыніцах другой паловы XVIII ст.
Як і ўсе іншыя пакуцкія вёскі, Зарэчча цярпела ад татарскіх набегаў. У 1645—1650 гадах Дэлятыншчына пацярпела ад вайны паміж братамі Бяльзецкімі.
Інтэрбелум
[правіць | правіць зыходнік]У міжваенны час у Зарэччы існавала спажывецкая кааперацыя, якая з’яўлялася філіялам кааператыва «Дэлятын». На той час гэта кааператыўнае аддзяленне мела ў вёсцы свой млын.
У 3арэччы існавала парафіяльная драўляная царква, якая была пабудавана ў 1909, аднак спалена ў 1916 годзе. Таму з таго часу, аж да паловы 30-х гадоў XX ст., у вёсцы існавала багаслоўская капліца, прысвечаная ў 1922 г. У той час у Зарэччы было чатыры прыдарожныя капліцы. У 1930-х гадах святаром у вёсцы б. крылаш. Антоні Дзмітраш, гараддэкан, дарадца біскупскай кансісторыі.[3]
У 1930-я гады ў Зарэччы працавала сістэматычная 4-класная ўтраквісцкая школа.
Другая сусветная вайна
[правіць | правіць зыходнік]17 студзеня 1940 г. з Надвірнянскага павета Станіславаўскага ваяводства быў выдзелены Дэлятынскі раён , часткай якога было Зарэчча над Прутам. 13 лістапада 1940 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета УССР ліквідаваны Дэлятынскі раён і з яго складу Зарачанскі над Прутам сельскі савет быў далучаны да Ярэмчанскага раёна .
Пасля пачатку нямецкай акупацыі Польскай Рэспублікі ў 1941 годзе была створаная гміна Зарэчча-над-Прутам , якая складалася са скасаванай гміны Аслава Бяле і частак (не скасаваных) гмін Ярэмча (Луг ) і Пнюв (Лоева ).
Пачынаючы з 1943 года многія зарэчане ўступалі ў шэрагі УПА, каб змагацца як супраць нямецкіх, так і супраць савецкіх акупантаў.
У жніўні 1943 года рэшткі партызанскага злучэння Сідзіра Коўпака пасля разгрому эсэсаўскім атрадам у Дэлятыне праходзілі праз Зарэчча ў напрамку вёскі Белыя Аславы. На кватэры жыхаркі вёскі А. М. Кавальчук знаходзіўся штаб злучэння. За сялом ва ўрочышчы Дэлок разгарэлася жорсткая бітва, у якой загінуў камісар злучэння генерал-маёр Сямён Руднеў . Жыхары вёскі Д. В. Вацык, М. І. Косціцкі, М. С. Гумянюк, І. Ю. Байчанюк былі праваднікамі ў каўпакоўцаў. Пры праходжанні фронта ў доме сельскай школы знаходзіўся шпіталь, дзе пасля цяжкага ранення 31 жніўня 1944 года памёр Герой Савецкага Саюза лейтэнант Васіль Гаршкоў . У наваколлях вёскі ва ўрочышчы Дзялок у гонар 50-годдзя Савецкай улады і 20-годдзя Карпацкага рэйду Каўпака заклалі Парк партызанскай славы .
17 лютага 1944 года быў забіты вясковы брыгадзір Міхаіл Стэльмашчук, а гестапаўцы ў якасці пакарання 28 лютага расстралялі 24 ні ў чым не вінаватых чалавека.
Савецкі перыяд
[правіць | правіць зыходнік]Пасля Другой сусветнай вайны вёска была калектывізавана. Калгас (а потым саўгас) «Дэлятынскі» меў 4419 га зямлі, млын і лесапільню. Вытворчы кірунак быў мяса-малочным, існавала таксама вырошчванне льну.
У 1962 годзе ў сувязі з ліквідацыяй Ярэмчанскага раёна Зарэчча ўвайшло ў склад Багародчанскага раёна,[4] але было перададзена ў склад Надвірнянскага раёна.[5]
Незалежная Украіна
[правіць | правіць зыходнік]У перыяд з 1989 года зарэчанцы актыўна ўключыліся ў нацыянальнае адраджэнне, якое распаўсюджваецца па ўсёй Украіне. У снежні 1989 года створаны цэнтр Таварыства ўкраінскай мовы. Была адноўлена сімвалічная магіла героям Украіны. Зарачанцы высыпалі яе на старым месцы — на «Магілах» і асвяцілі ў траўні 1990 года. Была праведзена вялікая работа па ўвекавечанні памяці АУН-УПА.
У кастрычніку 1992 г. на месцы база-вёскі УПА Кернічкі ўсталяваны і асвечаны крыж, а каля школы — памятны знак да 50-годдзя УПА. Адна з вуліц вёскі носіць імя Паўла Ваціка (маёр «Прут»).
У 2000 годзе быў пабудаваны новы будынак школы, які вяўся ў асноўным на сродкі грамадзянкі Канады Ганны-Любы Яворскай, ураджэнкі Зарэчча.
17 жніўня 2017 года Зарэчча разам з Дэлятынам і вёскамі Чорныя Аславы і Чорны Поцік утварылі Дэлятынскую пасялковую грамаду.[6]
21 студзеня 2022 года ў Зарэччы адбылося адкрыццё спартыўнай базы з удзелам старшыні Івана-Франкоўскай дзяржаўнай адміністрацыі Святланы Анішчук, старшыні Івана-Франкоўскага абласнога савета Аляксандра Сыча, народнага дэпутата Украіны Васіля Вірастюка, прадстаўнікоў г.п. абшчыны і духавенства.[7][8]
Расійска-ўкраінская вайна
[правіць | правіць зыходнік]Пасля пачатку расійскага ўварваньня ва Украіну 28 красавіка 2022 году выканкам Дэлятынскага пасялковага савету ў рамках дэрасыфікацыі і дэкамунізацыі ва Украіне прыняў рашэньне аб дэмантажы помнікаў-бюстаў і памятных знакаў на тэрыторыі грамады, у тым ліку бюст Героя Савецкага Саюза, камісара Сямёна Руднева ў Зарэччы.[9] 6 мая 2022 года каля будынка Зарэчанскай старосцінскай акругі быў дэмантаваны бюст удзельніку савецкага партызанскага руху Сямёну Рудневу.[10] Вуліцу Сямёна Руднева таксама перайменавалі ў вуліцу Сцяпана Бандэры.[11]
18 снежня 2022 у раёне вёскі Клішчыеўка , Бахмуцкага раёна, Данецкай вобласці загінуў зарэчанец Любамір Жаўняровіч.[12] Пахаванне прайшло ў дзень Нараджэння Хрыстова — 25 снежня, сімвалічна, што пасля пахавання ў небе з’явіліся адразу дзве вясёлкі, перапыніўшы дробны дождж.[13]
Геаграфія
[правіць | правіць зыходнік]Вёска размешчана ў перадгор’і Пакуцця[14] на адлегласці 14 км ад горада Надвірна, 5 км ад чыгуначнай станцыі Дэлятын . На ўсходзе Зарэчча мяжуе з вёскай Белыя Аславы , на поўдні — гарамі Маліва (848 м) і Яворава (1001 м).
Вёска размешчана на раўніне даўжынёй 8 км і шырынёй ад 1 да 4 км.
Праз вёску праходзіць аўтадарога Івана-Франкоўск — Яблунеў.
Вёска раскінулася на 4 км уздоўж правага берага ракі Прут. На рачулцы Ясінавец, правым прытоку Прута, знаходзіцца маляўнічы Зарэчанскі вадаспад (2 м).
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]На 1 студзеня 1939 г. у Зарэччы пражывала 3920 жыхароў, з іх 3790 украінцаў грэка-каталікоў, 80 палякаў і 50 яўрэяў.[15]
Паводле перапісу 2001 году насельніцтва Зарэчча складала 3997 чалавек.
Сацыяльная інфраструктура
[правіць | правіць зыходнік]У вёсцы ёсць Зарэчанскі ліцэй імя Уладзіміра Яворскага,[16] аддзяленне сувязі, фельчарска-акушэрскі пункт, дом культуры, бібліятэка.
Вёска поўнасцю газіфікавана, ёсць вулічнае асвятленне.
Рэлігія
[правіць | правіць зыходнік]На тэрыторыі вёскі зарэгістравана Праваслаўная Царква Украіны «Святой Пакровы», бацька — Міхаіл Купчак, Украінская Грэка-Каталіцкая Царква, бацька — Міхаіл Сметанюк і Украінская Царква Хрысціян Веры Евангельскай , пастар — Любамір Дзідык.
Вядомыя асобы
[правіць | правіць зыходнік]- Вацык Павел Іванавіч — маёр УПА;
- Гнацюк Міхаіл Іванавіч — філолаг-украініст, гісторык і тэарэтык літаратуры, літаратуразнаўца, доктар філалагічных навук;
- Дудзяны Ігар — прафесар Львоўскага нацыянальнага ўніверсітэта ім. І. Франка;
- Касіла Міхаіл Юр’евіч — педагог, краязнаўца, заслужаны работнік адукацыі Украіны;
- Макарны Сцяпан Васільевіч — эканаміст, педагог, доктар эканамічных навук, прафесар нацыянальнага ўніверсітэта ім. І. Франка;
- Якімішчак Дзмітрый — настаўнік, адвакат, пасол;
- Касціцкі Міхаіл Васільевіч — акадэмік, былы суддзя Канстытуцыйнага Суда Украіны, дэпутат ВРУ;
- Касціцкі Васіль Васільевіч — прафесар, дэпутат ВРУ;
- Дзмітрук Васіль Мікалаевіч — начальнік фінансаў дзяржаўнага кіравання справамі пры Прэзідэнце Украіны;
- Яварскі Юрый Васільевіч — доктар філасофіі, кандыдат фізіка-матэматычных навук, дацэнт кафедры металазнаўства інжынерна-фізічнага факультэта Кіеўскага Політэхнічнага ўніверсітэта;
- Кавальчук Тарас Сцяпанавіч — украінскі футбаліст, выступаў на пазіцыі паўабаронцы і нападаючага;
- Жалняровіч Любамір Сцяпанавіч — удзельнік расійска-ўкраінскай вайны.
Зноскі
- ↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 177-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову»
- ↑ Akta grodzkie i ziemskie, T.12, s.282, № 3068 (лац.)
- ↑ Моє Заріччя над Прутом :: М. Домашевський. Історія села Заріччя . zarichchya.org.ua. Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ Указ Президії Верховної Ради УРСР від 30 грудня 1962 року «Про укрупнення сільських районів Української РСР»
- ↑ Делятін // Українська Радянська Енциклопедія. том 3. Київ, «Українська Радянська енциклопедія», 1980. стор.297
- ↑ Делятинська громада - вітаємо на офіційному веб-сайті . delyatynska-gromada.gov.ua. Праверана 31 снежня 2022.
- ↑ У Заріччі відкрили універсальний спортивний зал вартістю майже 20 млн гривень – Надвірнянська районна державна адміністрація(нявызн.). nadrda.gov.ua. Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ Будували десять років: у селі Заріччя на Делятинщині відкрили сучасний спортзал (ФОТО) . Агенція новин Фіртка. Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ “Навіть на заході України досі є пам’ятники Чапаєву і Ватутіну”, – Вадим Поздняков (укр.). localhistory.org.ua. Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ На Прикарпатті демонтували погруддя Пушкіна та комісара Руднєва (укр.). www.ukrinform.ua. Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ У Делятинській громаді вирішили демонтувати погруддя Руднєва і Пушкіна . Курс (7 мая 2022). Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ Делятинську громаду вкотре сколихнула сумна звістка про трагічну загибель бійця, уродженця с. Заріччя... (укр.) . delyatynska-gromada.gov.ua. Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ 25 грудня в с. Заріччя поховали загиблого Героя військовослужбовця Любомира Жовніровича... (укр.) . delyatynska-gromada.gov.ua. Праверана 16 студзеня 2023.
- ↑ Моє Заріччя над Прутом :: М. Клим'юк. До історії села Заріччя . zarichchya.org.ua. Праверана 30 кастрычніка 2022.
- ↑ Кубійович В. Етнічні групи південнозахідної України (Галичини) на 1.1.1939 Архівавана 21 лютого 2021.. — Вісбаден, 1983. — с. 53.
- ↑ Наш ліцей (укр.)(недаступная спасылка). www.zarichchia-lyceum.org.ua. Архівавана з першакрыніцы 25 сакавіка 2023. Праверана 16 студзеня 2023.