Земгалы
Земгалы, зямгалы (аг.-усх.-слав.: земигола, зимигола, лат. zemgaļi, літ. žiemgaliai, žemgaliai) — усходнябалцкае племя, якое жыло ў парэччы Ліелупе (цяпер сярэдняя частка Латвіі), блізкае мовай да латгалаў. Рака Ліелупе (з латышскай "Вялікая рака") у лацінскіх крыніцах называецца "зямгальскай ракой" (flumen Semigalliae).
.jpg)
Упершыню згаданыя ў 870 годзе ў дацкай хроніцы "Annales Ryenses". Зямгалаў як "Seimgaler" у ХІ скандынаўская "Інгварава сага". Рунічны запіс на камені ХІ стагоддзя ў паўднёвых Швецыі згадвае краіну "Sœimgala".
Згодна з крыніцамі ХІІІ стагоддзя, краіна зямгалаў падзялялася на сем земляў, па-лацінску яны называюцца Sillene, Sagera, Dobene, Sparnene, Thervetene, Dubelene, Upemolle, усе яны лакалізаваныя на тэрыторыі Латвіі (найперш) і Літвы.
Вядомыя зямгальскія правадыры Вестард (Westhardus, цяперашняя латышская форма Viesturs) і Намейша (Nameise)[1].
22 верасня 1236 года супольнае зямгальска-жамойцкае войска на чале з жамойцкім правадыром Вікінтам перамагло войска Ордэна мечаносцаў.
Асобная зямгальская мова, як мяркуецца, на другую палову XV стагоддзя ужо знікла[2].
Назва[правіць | правіць зыходнік]
Назва зямгалаў двухасноўная, другая аснова gal- такая ж, як і ў назве латгалаў, у літоўскіх тапонімах тыпу Ariogala, яна звязаная з балцкім galas "край, зямля".
Першая частка звязаная з літоўскім žiemiai, латышскім ziemeļi "поўнач" (ад žiema, ziema "зіма"), гэта пацвярджаюць формы "Seim-galer" і "Sœim-gala", а таксама "зимигола" старарускіх летапісаў. Таго ж паходжання назва мястэчка Жэймяліс (літ. Žeimеlis, Žeimys, адна з даўнейшых формаў Zemele) на тэрыторыі літоўскай часткі "Зямгаліі"[3].
Назва краіны зямгалаў значыла "Паўночны край". Такая інтэрпрэтацыя назвы, згодна з Ул. Тапаровым, можа сведчыць на карысць колішняга перасялення з тэрыторыі цяперашняй Літвы. Зямгалы, рухаючыся на поўнач, першымі мелі дайсці да латвійскага ўчастка Дзвіны і, магчыма, зайшлі і на поўнач ад яе[4]. К. Буга адзначаў перагук некалькіх тапонімаў каля Вільні (Spera, Kena) з назвамі ў зямгальскім краі (Speras, Cena), іх на поўнач мелі прынесці разам з сабой зямгалы[5].
Адзіная "зямгальская" назва на тэрыторыі цяперашняй Беларусі — назва былога хутара "Змігола" (польск. Żmigoła, рус. Змигола, ад *Зимгола) каля Шаркаўшчыны. Іншы падобны тапонім, Селігоры на Полаччыне, выводзяць ад назвы іншага балцкага племя селаў (ад Sēli-galā)[6]. "Латгальскіх" назваў на тэрыторыі цяперашняй Беларусі больш чым багата (Латыгаль і пад.)
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 251-267.
- ↑ Топоров В.Н. Балтийские языки. Москва, 2006. С. 30.
- ↑ Aleksandras Vanagas. Lietuvos miestų vardai. Vilnius, 2004. С. 275–278.
- ↑ Топоров В.Н. Балтийские языки. Москва, 2006. С. 30-31.
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 267.
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 539.