Казахі у Манголіі
Казахі ў Манголіі — жыхары Манголіі казахскага паходжання. З'яўляюцца другім па колькасці этнасам краіны і найбуйнейшым нацыянальным меншасцю. Колькасць казахаў у Манголіі па выніках перапісу 2010 года склала 101 526 чалавек (3,8% насельніцтва краіны). Большая частка мангольскіх казахаў пражывае на тэрыторыі Заходняй Манголіі ў аймаках Баян-Улгi (88,7 % насельніцтва) і Ховдом (11,5 %), а таксама ў сталіцы Улан-Батары,
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Асноўная група казахаў, расселившихся ў заходняй частцы Манголіі, былі кереi падраздзялення абак. Большасць з іх прыбыло ў гэтую краіну з Кітая ў 60-70-е гады XIX стагоддзя. Асноўныя прычыны перасялення былі наўпрост звязаныя з паўстаннямі тайпіна (1850-1864) і дунган (1862-1878) у Кітаі. З мэтай вырашэння зямельных праблем паўстанцаў кітайскае ўрад звярнуліся да палітыкі «асваення новых зямель». Яно закранула і кочевий казахаў у Сіньцзяне. Тут пачалі з'яўляцца земляробы з ліку дунган і кітайцаў. Якая апынулася без зямлі частка казахаў была вымушана міграваць ў Манголію[1]. Гэта значыць, унутраная нестабільнасць у краі спрыяла масовому пераходу казахаў праз Мангольскі Алтай. «Мусульманскае паўстанне ў Заходнім Кітаі было выгадным для ваяўнічых казахаў-кірэеў. Яны перайшлі раку Кыран, перавалілі праз Алтайскія горы і занялі урянхайские зямлі да Булгына і Саксая», – піша падарожнік Г. Зн. Грумм-Гржимайло. [2]
Колькасць і рассяленне[правіць | правіць зыходнік]
Колькасць казахаў у Манголіі па выніках перапісу 2010 года склала 101 526 чалавек (3,8% насельніцтва краіны). Казахі пражываюць на тэрыторыі 21 краю Манголіі, у 181 населеным пункце, галоўным чынам у Заходняй Манголіі. Найбольшай іх канцэнтрацыі адрозніваюцца аймаки Баян-Улгі (88,7 % насельніцтва) і Ховдом (11,5 %). Казахі таксама складаюць 90% насельніцтва 4-га мікрараёна Налайхскага раёна Улан-Батора.
| 1956 | % | 1963 | % | 1969 | % | 1979 | % | 1989 | % | 2000 | % | 2010[4] | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 36 729 | 4,34 | 47 735 | 4,69 | 62 812 | 5,29 | 84 305 | 5,48 | 120 506 | 6,06 | 102 983 | 4,35 | 101 526 | 3,86 |
Мангольскія казахі ў большасці сваёй вядуць качавы лад жыцця і займаюцца пераважна жывёлагадоўляй.[5]
Рэпатрыяцыя[правіць | правіць зыходнік]
У рамках праграмы рэпатрыяцыі, з Манголіі ў Казахстан у 90-я гады пераехала да 20 000 казахскіх сем'яў. Паколькі мангольскія казахі карыстаюцца кірыліцай, яны звычайна таксама знаёмыя з рускай мовай[5], а таму ў цэлым інтэгруюцца ў Казахстане лепш кітайскіх або іранскіх казахаў, але горш чым казахскія выхадцы з краін СНД (Узбекістан, Туркменістан). Менавіта мангольскія казахі сталі першымі «оралманами» у Казахстане ў 1991 годзе, рассяліліся на тэрыторыі Талды-Курганскай вобласці.
Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]
У дзевяць гадзін вечара ў Манголіі выходзіць гадзіну радионовостей на казахскай мове[5]. Кнігі і тэлебачанне адсутнічаюць. Казахскія школы ў Манголіі ў асноўным існуюць у Баян-Ульгийском аймаке, дзе многія прадметы выкладаюцца на казахскай мове[6]. У астатніх раёнах Манголіі, казахская мова ў асноўным выкладаецца ўнутры сем'яў. У месцах дисперсного рассялення казахаў назіраецца іх частковая монголизация. У аймаке выдаецца казахскоязычная газета «Жаңа өмір» (Новае жыццё).
Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Гісторыя Казахстана за 8 клас (ХVIII ст. – 1914 г.
- ↑ З ГІСТОРЫІ ПЕРАСЯЛЕННЯ КАЗАХАЎ У МАНГОЛІЮ (70 Г. Архівавана 29 жніўня 2016.
- ↑ «Мангол улсын ястангуудын таа, байршилд гарч буй өөрчлөлтуудийн асуудалд» М. Баянтөр, Г. Нямдаваа, З. Баярмаа pp.57-70 Архівавана 27 сакавіка 2009.
- ↑ Предвапрительные вынікі перапісу насельніцтва 2010 года (манг.)(монг.
- ↑ а б в Вестак.
- ↑ Началась работа над учебниками на казахском языке. (монг.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 сакавіка 2016. Праверана 30 лістапада 2016.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
Neonamad, казахі ў Манголіі Архівавана 2 лютага 2009. Асамблея народаў Казахстана, аб казахах ў Манголіі(недаступная спасылка)