Канюшына лугавая
| Канюшына лугавая | |||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||||||
| Ахоўны статус | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Канюшына лугавая[3][4][5] (Trifolium praténse) — расліна з роду Канюшына (Trifolium), сямейства Бабовыя (Fabaceae), падсямейства Матыльковыя (Faboideae).
Назва[правіць | правіць зыходнік]
Канюшына лугавая, валашок, дзенцяліна, канічына[6], красная дзятліна, чырвоная дзяццеліна[7][8], канюшына[9], красная курыга, курыжка, тройца, цацкі[6].
Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]
Канюшына лугавая— двухгадовая, але часцей шматгадовая травяністая расліна, дасягае ў вышыню 15-55 см.
Галінастыя сцеблы прыўздымаюцца.
Лісце трайчатае, з шырокаяйкападобнымі дробназубчастымі долямі, лісточкі па краях суцэльныя, з далікатнымі вейчыкамі па краях.
Суквецці галоўкі друзлыя, шарападобныя, часта сядзяць парамі і нярэдка прыкрытыя двума верхнімі лістамі. Вяночак чырвоны, зрэдку белы або неаднакаляровы; чашачка з дзесяццю жылкамі.
Плод — яйкападобны, аднанасенны боб; насенне то круглявае, то вуглаватае, то жаўтлява-чырвоныя, то фіялетавае.
Цвіце ў чэрвені-верасні. Плады спеюць у жніўні-кастрычніку.
Размнажаецца як насеннем, так і вегетатыўна.
Распаўсюджанне і экалогія[правіць | правіць зыходнік]
Расце на ўсёй тэрыторыі Еўропы, у Паўночнай Афрыцы (Алжыр, Марока, Туніс), Заходняй і Сярэдняй Азіі. На тэрыторыі Расіі сустракаецца ў еўрапейскай частцы, Сібіры, на Далёкім Усходзе і Камчатцы.
Расце на сярэднеўвільготненых лугах, лясных палянах, уздоўж палёў і дарог.
Хімічны склад[правіць | правіць зыходнік]
У зялёнай масе ўтрымліваюцца эфірныя і тлустыя алеі, дубільныя рэчывы, гліказіды трыфалін і ізатрыфалін, арганічныя кіслоты (п-кумаравая, саліцылавая, кетаглутаравая), сітастэролы, ізафлавоны, смолы, вітаміны (аскарбінавая кіслата, тыямін, рыбафлавін, каратын, такаферол). У перыяд цвіцення ў надземнай частцы змяшчаецца бялок (20-25 %), тлушчы (2,5—3,5 %), каратын (да 0,01 %), аскарбінавая кіслата (да 0, 12 %), свабодныя амінакіслоты (да 1,5 %), абалоніна (24-26 %), безазоцістыя экстрактыўныя рэчывы (больш за 40 %), солі кальцыя і фосфару. У траве і кветках знойдзены флавоны і флаванолы (кемпферол, кверцэцін, праталецін і інш.), ізафлавоны (геністэін, фармонанецін і інш.).
У лісці змяшчаецца маакіаін — флаваноіды з групы птэракарпанаў, які валодае фунгіцыднымі ўласцівасцямі[10].
У каранях пасля скошвання надземнай часткі назапашваецца да 150 кг/га азоту.
Змест эфірнага алею ў кветках дасягае 0,03 %, у яго склад уваходзяць фурфурол і метылавакіслы кумарын.
У насенні выяўлена да 12 % паўвысыхальнага тлустага алею.
Хваробы і шкоднікі[правіць | правіць зыходнік]
- Кветкавая цвіль — грыбковае захворванне, якое паражае розныя віды канюшыны, наносіць страты насенняводству.
Класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]
Від Канюшына лугавая уваходзіць у род Канюшына (Trifolium) трыбу Trifolieae падсямейства Матыльковыя (Faboideae) сямейства Бабовыя (Fabaceae).
| яшчэ 3 сямействы (па Сістэме APG II) |
яшчэ 27 трыб | яшчэ каля 300 відаў | ||||||||||||||||||
| парадак Бабовакветныя | падсямейства Матыльковыя | род Канюшына | ||||||||||||||||||
| аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя | сямейства Бабовыя | трыба Trifolieae | від Канюшына лугавая | |||||||||||||||||
| яшчэ 45 парадкаў (па Сістэме APG II) | яшчэ 2 падсямействы | яшчэ 5 родаў | ||||||||||||||||||
Разнавіднасці[правіць | правіць зыходнік]
Вылучаюць некалькі разнавіднасцяў гэтага віду:
- Trifolium pratense var. americanum Harz
- Trifolium pratense var. frigidum auct. non Gaudin
- Trifolium pratense var. maritimum Zabel
- Trifolium pratense var. parviflorum Bab.
- Trifolium pratense var. perenne
- Trifolium pratense var. pratense
- Trifolium pratense var. sativum Schreb. — Канюшына чырвоная, або культурная[11]
- Trifolium pratense var. villosum
 |
 |
 |
 | |||||||
Злева направа. Агульны выгляд. Лісце. Кветка. Насенне.
| ||||||||||
Значэнне і прымяненне[правіць | правіць зыходнік]
З лісця атрымліваюць вітамінныя канцэнтраты. Эфірны алей ўжываюць у араматычных кампазіцыях.
З лісця рыхтуюць салаты, імі запраўляюць зялёныя супы, бацвінню. Сухое расцёртае лісце ў мінулым дадавалі да мукі пры выпечцы жытняга хлеба, а таксама выкарыстоўвалі для падрыхтоўкі соусаў і пры вытворчасці сыроў. На Каўказе маладыя кветкавыя галоўкі, якія яшчэ не распускіліся, квасяць, як капусту і дадаюць у зялёныя салаты.
З’яўляецца адной з найбольш каштоўных кармавых траў. Па пажыўнасці сена яна амаль не саступае люцэрне. Расліна шырока выкарыстоўваецца на зялёны корм, для нарыхтоўкі сена, сенажу і сіласу. Пасля ўборкі насення салома ідзе на корм. Назапашаны ў каранях азот застаецца ў глебе пасля заворвання, што спрыяе павышэнню ўрадлівасці палёў. Шырока культывуецца як кармавая расліна. З каранёў выдзелена антыгрыбковае рэчыва — трыфалірызін.
Каштоўны меданос, але нектар даступны толькі пчолам з доўгім хабатком, таму Мёдапрадуктыўнасць складае ўсяго 6 кг мёду з гектара пасеваў[12]. Мёд ставіцца да лепшых гатункаў, доўга не зацукрываецца.
Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 133. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ Назва Канюшына лугавая згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
- ↑ Клевер, растения // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
- ↑ 6,0 6,1 Анненков Н.(руск.) бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
- ↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
- ↑ Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
- ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
- ↑ Головкин и др., 2001
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 134. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ Абрикосов Х. Н. и др. Клевер // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 142.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Клевер // Т. 12. Кварнер — Конгур. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
- Бекетов А. Н.,. Клевер, растения из семейства бобовых // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907. (Праверана 17 верасня 2011)
- Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В. Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник / Отв. ред. К. М. Сытник. — К.: Наукова думка, 1989. — 304 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-12-000483-0
- Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 829. Trifolium pratense L. — Клевер луговой // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во научных изданий КМК, Ин-т технологических исследований, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 472. — ISBN 9-87317-128-9.
- Головкин Б. Н. и др. Маакиаин (maackiain) // Биологически активные вещества растительного происхождения / Отв. ред. В. Ф. Семихов. — М.: Наука, 2001. — Т. II. — С. 398. — 764 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-02-013184-9. — УДК 58
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Канюшына лугавая: інфармацыя на сайце GRIN (англ.) (Праверана 28 чэрвеня 2009)
- Канюшына лугавая: інфармацыя на сайце «Энцыклапедыя жыцця» (EOL) (англ.) (Праверана 28 чэрвеня 2009)
- Клевер луговой
- Описание клевера лугового
- Ареал клевера лугового
- Ареал клевера лугового в России(недаступная спасылка)
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Таксанамія | |
| Нарматыўны кантроль |
