Караль (старажытны горад)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Караль, археалагічны помнік)
Свяшчэнны горад Караль-Супе*
Sacred City of Caral-Supe**
Сусветная спадчына ЮНЕСКА
Краіна Перу
Тып Культурны
Крытэрыі ii, iii, iv
Спасылка 1269
Рэгіён*** Паўднёвая Амерыка і
Карыбскія астравы
Гісторыя ўключэння
Уключэнне 2009  (33 сесія)
* Міжнародная канвенцыя «ЮНЕСКА»
** Назва ў афіцыйным англ. спісе
*** Рэгіён па класіфікацыі ЮНЕСКА

Караль (таксама Караль-Супе) — руіны вялікага старажытнага паселішча ў даліне ракі Супе на тэрыторыі перуанскай правінцыі Баранка. Знаходзіцца прыкладна ў 150 км на паўночны ўсход ад Лімы. Адносіцца да культуры Нортэ-Чыка і лічыцца найстаражытнейшым вядомым горадам Амерыкі і найбольш вывучаным паселішчам названай цывілізацыі[1].

28 чэрвеня 2009 года занесены ЮНЕСКА ў спіс Сусветнай спадчыны як выключна добра захаваны прыклад архітэктуры і гарадскога планавання старажытнай перуанскай цывілізацыі позняга архаічнага перыяду[2].

Караль быў заселены ў перыяд прыблізна з 2600 па 2000 год да н. э. і займаў плошчу больш чым 60 га. Навукоўцы, якія працавалі на раскопках, разглядалі паселішча як найстарэйшы гарадскі цэнтр у Паўночнай і Паўднёвай Амерыцы, што пасля, па меры выяўлення ў дадзеным рэгіёне іншых старажытных паселішчаў, было пастаўлена пад сумненне.

Апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Даліна ракі Супе цягнецца ва ўсходнім напрамку ад узбярэжжа Ціхага акіяна да Андаў. На працягу многіх гадоў найбольш вядомым археалагічным месцам у рэгіёне быў горад Аспера, размешчаны блізка да ўзбярэжжа. Датаванне Аспера была праведзена ў 1970-х гадах, і ён быў аднесены да трэцяга тысячагоддзя да н. э. З моманту адкрыцця археолагамі Караля ў 1949 годзе да 2001 года яго ўзрост заставаўся загадкай. Караль з'яўляецца адным з 18 археалагічных месцаў у гэтай даліне (на плошчы 90 км²)[3], дзе былі знойдзены рэшткі манументальнай архітэктуры, г.зн. будынкі, большыя за жытло; усе яны маюць значнае падабенства з Каралем і ўтрымліваюць невялікія платформы або каменныя кругі. Звычайна падобныя структуры адносіліся да цывілізацый пасля 1500 года да н. э., аднак у 2001 годзе метадамі радыевугляроднага аналізу трысняговых валокнаў з плеценых сумак, знойдзеных пры раскопках, было даказана, што горад існаваў прыблізна ў перыяд паміж 2600 і 2000 гадамі да н. э.[4] Тым не менш узрост найстарэйшых археалагічных знаходак яшчэ з дакладнасцю не ўстаноўлены, таму на справе горад можа аказацца яшчэ старэйшым[5]. Агульная колькасць насельніцтва даліны Супе ў часы існавання Караля магло дасягаць 20000 чалавек.

«Утопленая» плошча

Караль размешчаны на пустыннай тэрасе над зялёнай далінай ракі Супе ў 23 км ад узбярэжжа і займае плошчу больш чым 66 га[2]. Меў насельніцтва, паводле ацэнак, каля 3000 чалавек[6]. Даследаванні і раскопкі на тэрыторыі старажытнага горада вядуцца з пачатку XX стагоддзя і працягваюцца дагэтуль[7]. Шырокі комплекс будынкаў уключае ў сябе 6 пірамід, якія стаяць вакол плошчы, рэшткі амфітэатра і жылыя раёны эліты. Гарадскі комплекс Караля мае плошчу 607 000 м² і ўключае ў сябе плошчы і жылыя будынкі. У Каралі знаходзяцца найбуйнейшыя будынкі сярод гарадоў даліны, такія як Пірамідэ-Маёр — будынак на платформе плошчай амаль з чатыры футбольныя полі і вышынёй у 18 м[4]. Караль быў вялікім мегаполісам прыблізна ў тую ж эпоху, калі былі ўзведзены найбуйнейшыя егіпецкія піраміды; лічыцца, што Караль стаў свайго роду «мадэллю» гарадскога дызайну для ўсіх наступных андскіх цывілізацый, а яго вывучэнне можа даць адказы на мноства пытанняў, звязаных з заснаваннем і развіццём першых андскіх гарадоў.

Жыхары Караля з дапамогай ірыгацыі вырошчвалі розныя культуры, сярод якіх, праўда, не было злакаў. Аб'ём планавання і работ, неабходны для стварэння ірыгацыйных сістэм і горада, паказвае, што Караль быў дзяржавай з моцным урадам[4]. Цікава, што ў Каралі не было выяўлена зброі або абарончых збудаванняў, што можа паказваць на адсутнасць войнаў.

Раскопкі[правіць | правіць зыходнік]

Ступені піраміды

У 1905 годзе археолаг Макс Уле даследаваў старажытны горад Аспера, размешчаны бліжэй да ўзбярэжжа, прыкладна ў 23 км ад Караля. Хуліа Тэлья праводзіў раскопкі там жа ў 1937 годзе, аднак няма дакладных доказаў таго, што хто-небудзь з іх наведваў руіны Караля. У сувязі з гэтым датай яго адкрыцця лічыцца 1949 год, калі Караль быў выяўлены амерыканскім падарожнікам Паўлам Косакам і археолагам Рычардам Шэдэлем. У 1975 годзе руіны наведаў перуанскі архітэктар Карлас Уільямс, які праводзіў там даследаванні старажытнай архітэктуры і па выніках сваёй працы апублікаваў кнігу і некалькі артыкулаў. У 1979 годзе ў Каралі працаваў французскі археолаг Фрэдэрык Эндэль, які выказаў здагадку, што Караль быў пабудаваны да 1800 года да н.э. У 1994 і 1996 гадах раскопкі ў Каралі праводзіла археолаг Рут Шэйдзі.

Сярод археалагічных знаходак на яго тэрыторыі адсутнічаюць узоры зброі ці элементы фартыфікацыйных збудаванняў, затое выяўленыя кіпу і старажытныя музычныя інструменты: 32 флейты з касцей пеліканаў і кондараў, а таксама 37 ражкоў з касцей аленяў і лам[3]. На тэрыторыі Караля таксама былі знойдзены вялікія плеценыя сумкі, з дапамогай якіх, як мяркуецца, перацягваліся камяні для будаўніцтва пірамід, і магіла дзіцяці з каралямі з каменных пацерак. Адносна кіпу ў навуковым асяроддзі да гэтага часу вядуцца спрэчкі, ці сапраўды знойдзеныя ў Каралі артэфакты з'яўляюцца імі, але калі гэта так, то будзе даказана намнога ранейшае існаванне гэтага вузлавога пісьма, чым лічылася раней.

Знойдзеныя ў Каралі артэфакты дазваляюць зрабіць вывады, што мясцовыя жыхары ўжывалі ў ежу авакада, зялёныя бабы, гарбуз, салодкую бульбу, чырвоны перац, кукурузу, а таксама марскую рыбу, якую атрымлівалі, верагодна, у выніку гандлёвых адносін[7]. Яны таксама, як мяркуецца, вырошчвалі бавоўнік і, магчыма, ужывалі коку.

Панарамны від Караля
Панарамны від Караля
Адна з пірамід Караля
Адна з пірамід Караля
Кругавая панарама
Кругавая панарама

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Archaeological Site in Peru Is Called Oldest City in Americas, Public release date: 27-Apr-2001 The New York Times
  2. ↑ а б Sacred City of Caral-Supe. UNESCO World Heritage Centre. Праверана 12 мая 2014.
  3. ↑ а б Ross, John. First City in the New World?. Smithsonian Museum (1 жніўня 2002). Праверана 30 November 2012.
  4. ↑ а б в Oldest evidence of city life in the Americas reported in Science, early urban planners emerge as power players Архівавана 13 снежня 2017. — Eurekalert.org, Public release date: 26-Apr-2001 American Association for the Advancement of Science
  5. ↑ Laurent Belsie Civilization lost? — csmonitor.com, 3-Jan-2002
  6. ↑ Peter Watson. The Great Divide: History and Human Nature in the Old World and the New. — UK: Hachette, 2012. — 800 с. — ISBN 0297858572.
  7. ↑ а б Shady, R. Haas, J. Creamer, W. (2001). Dating Caral, a Pre-ceramic Site in the Supe Valley on the Central Coast of Peru. Science. 292:723-726. DOI:10.1126/science.1059519 PMID 11326098

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Doris Kurella: Kulturen und Bauwerke des Alten Peru. Kröner, Stuttgart 2008. ISBN 978-3-520-50501-9. (Caral: Seite 39-47.)
  • R. Shady Solís: Caral — La Ciudad del Fuego Sagrado / The City of the Sacred Fire. Interbank 2004. (spanisch/englisch)
  • R. Shady Solís, J. Haas, W. Creamer: Dating Caral, a preceramic site in the Supe Valley on the central coast of Peru. In: Science 292 (April 2001), S. 723—726.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

commons: Караль (старажытны горад) на Вікісховішчы


Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Караль_(старажытны_горад)&oldid=4428981"