Карма (Кармянскі раён)
Гарадскі пасёлак
Карма  У цэнтры
Карма на карце Беларусі ±   | ||||||||||||||||||||||||||||
Карма[2] — гарадскі пасёлак у Гомельскай вобласці Беларусі, цэнтр Кармянскага раёна, на р. Сож пры ўпадзенні ў яе р. Кармянка. За 110 км ад Гомеля, 55 км ад чыгуначнай станцыі Рагачоў на лініі Магілёў—Жлобін, аўтадарогамі злучаная з Чачэрскам і з аўтадарогамі Бабруйск—Крычаў і Гомель—Магілёў. Насельніцтва — 7 583 чал. (2017)[3].
Назва[правіць | правіць зыходнік]
Назва Карма пайшла ад назвы ракі Кармянкі (адпачатны варыянт — Карма), на якой паселішча стаіць. Гэтая рачная назва балцкага паходжання.
Літоўскія гідранімічныя аналагі — рачныя назвы Karmė, Kermėžys. Таксама на Павоччы рака з балцкай назвай Кармянка (< Карма). Гэтыя гідронімы звязаныя з літ. kermėti «нарастаць; абрастаць», už-kermėti «зарастаць»[4][5]. Назва ракі звязаная з яе зарастаннем рачнымі раслінамі.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Вялікае Княства Літоўскае[правіць | правіць зыходнік]
Археалагічныя знаходкі на месцы сучаснага гарадскога пасёлка датуюцца 26 тысячагоддзем да нашай эры[6]. Тым часам у пісьмовых крыніцах Карма ўпершыню ўзгадваецца ў 1665 годзе[6] як пасёлак Рэчыцкага павета Менскага ваяводства, шляхецкае ўладанне[7]. Пад 1696 годам яна значыцца ў каптуровай кнізе Рэчыцкага павета ў сувязі з перадачай у вечнае карыстанне рэчыцкаму гарадскому пісару Паўлу Квялчэўскаму. Пад 1726 годам Карма ўзгадваецца ў інвентары Чачэрскага староства.
Расійская імперыя[правіць | правіць зыходнік]
.jpg)
У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Карма аказалася ў складзе Расійскай імперыі, дзе стала цэнтрам воласці Рагачоўскага павета[8] Магілёўскай губерні. У гэты час маёнткам валодалі Быкоўскія; тут працавала цагельня.
На 1847 год у склад Кармянскай воласці ўваходзіла 58 навакольных вёсак; праз пасёлак праходзіў Чарнігаўскі тракт, працавалі паштовая станцыя і народнае вучылішча. На 1880 год у Карме было 149 будынкаў, дзейнічалі царква і 3 сінагогі, працавалі 36 крамаў і вадзяны млын. На 1886 год — школа, 3 іўдзейскія малітоўныя дамы, 30 крамаў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У канцы ХІХ стагоддзя ў пасёлку было 200 двароў.
Найноўшы час[правіць | правіць зыходнік]
25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Карма абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква далучыла пасёлак разам з іншымі тэрыторыямі да РСФСР. 25 лютага 1919 года тут выбухнула сялянскае антыбальшавіцкае паўстанне, у выніку якога паўстанцы занялі Карму. Аднак 26 лютага 1919 года бальшавікі здушылі выступленне. У 1924 годзе Карму вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам раёна. 27 верасня 1938 года паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка. У Другую сусветную вайну з 15 жніўня 1941 да 26 лістапада 1943 года Карма знаходзілася пад акупацыяй Германіі. У 1962—1965 гадах пасёлак уваходзіў у склад Рагачоўскага раёна, у 1965—1966 гадах — Чачэрскага. У 2007 годзе ў склад гарадскога пасёлка ўвайшлі вёскі Куракаўшчына, Новая Зенькавіна, Старая Зенькавіна, Сырск[9].
Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]
Дэмаграфія
- XIX стагоддзе: 1826 год — 926 чал.; 1897 год — 2649 чал.[10]
- XX стагоддзе: 1923 год — 1,5 тыс. чал.; 1971 год — 4,1 тыс. чал.; 1995 год — 5 тыс. чал.[10]; 1997 год — 5,1 тыс. чал.[11]
- XXI стагоддзе: 2004 год — 6,2 тыс. чал.; 2006 год — 6,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,5 тыс. чал.; 2009 год — 7448 чал.[12] (перапіс); 2016 год — 7610 чал.[13]; 2017 год — 7583 чал.[3]
Адукацыя[правіць | правіць зыходнік]
У Карме працуюць 2 сярэднія, музычная і спартыўная школы.
Ахова здароўя[правіць | правіць зыходнік]
Медычнае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе мясцовая бальніца.
Культура[правіць | правіць зыходнік]
Дзейнічаюць цэнтр культуры, 2 бібліятэкі.
Мас-медыя[правіць | правіць зыходнік]
У гарадскім пасёлку выдаецца раённая газета «Світанак над Сожам».
Забудова[правіць | правіць зыходнік]
Карма развіваецца ў адпаведнасці з генеральным планам (1976). У паўднёвай частцы пасёлка захаваўся гістарычны цэнтр з рынкам. Забудова галоўных вуліц — 2—5-павярховыя жылыя дамы. Утварыўся мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. У цэлым пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Прамысловая зона размяшчаецца ў паўночнай частцы мястэчка.
Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]
Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці.
Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]
Спыніцца можна ў гасцініцы «Карма»[14].
Славутасці[правіць | правіць зыходнік]
- Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагменты)
- Іўдзейскія могілкі
- Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава» (XIX ст.)
- Царква Святога Мікалая (1832)
Галерэя[правіць | правіць зыходнік]
- Краявіды Кармы
-
Руіны царквы
-
Гаспадарчая пабудова пры сядзібе
-
Крухмальны завод
-
Адміністрацыйны будынак
.jpg)
Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]
- Гнэся Львоўна Дазорцава (1901—1966) — беларускі вучоны ў галіне акушэрства і гінекалогіі.
- Яўген Міхайлавіч Перлін — беларускі тэлевядоўца.
- Ірына Міхайлаўна Палякова — беларускі палітык.
- Таццяна Мікалаеўна Далініна (нар. 1963) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук.
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
Зноскі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
- ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
- ↑ а б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 148, 153.
- ↑ В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. II. Балто-славянские исследования. 1987. Москва, 1989. С. 56.
- ↑ а б Кляшчук А. Кармянскае прыцягненне // Звязда : газета. — 12 чэрвеня 2012. — № 110 (27225). — С. 8. — ISSN 1990-763x.(недаступная спасылка)
- ↑ Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. — С. 52.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883. — S. 403.
- ↑ Решение Гомельского областного Совета депутатов от 25 октября 2007 г. № 67 Об изменении границ городского поселка Корма и Коротьковского сельсовета Кормянского района(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 ліпеня 2021. Праверана 22 верасня 2018.
- ↑ а б Беларусь 1995.
- ↑ Лебедзева В. Карма // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 117.
- ↑ Перепись населения — 2009. Гомельская область Архівавана 18 верасня 2010. (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
- ↑ Карма // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Карма // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 372. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карма
Геаграфічныя звесткі па тэме Карма на OpenStreetMap
 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
Слоўнікі і энцыклапедыі |
|---|