Косць

Косць — разнавіднасць злучальнай тканкі, якая складае асноўную частку шкілета пазваночных жывёл і чалавека. Косці выконваюць абарончую, апорную і рухавую функцыі, а таксама з’яўляюцца рэзервуарам мінеральных рэчываў[1].
Касцявая тканка змяшчае ў сабе пазаклеткавы матрыкс з калагенавымі валокнамі, крышталізаваным кальцыем (у выглядзе гідраксіяпатыту ) і спецыялізаванымі клеткамі (астэацыты , астэабласты , астэакласты ), замацаванымі ў гэтым матрыксе[2].
Грэчаская назва косці ὀστέον (остэон) часта выкарыстоўваецца як прыстаўка ў медыцынскіх тэрмінах (напрыклад, астэапароз)[3]. Лацінская назва os выкарыстоўваецца ў сістэмах анатамічнай тэрміналогіі, такіх як Terminologia Anatomica, для наймення асобных касцей (напрыклад, os frontale, os capitatum, os coxae).
Класіфікацыя касцей
[правіць | правіць зыходнік]
Тыпы тканкі
[правіць | правіць зыходнік]Касцявая тканка падзяляецца на два асноўныя тыпы:
- Кампактная косць — утварае шчыльную вонкавую абалонку касцей і пакрывае губкаватую косць[4].
- Губкаватая (трабекулярная) косць — знаходзіцца пад кампактнай тканкай, атачае касцёвамазгавую поласць, дзе адбываецца ўтварэнне клетак крыві[5].
Косці паводле формы
[правіць | правіць зыходнік]Косці падзяляюцца на:
- Доўгія (напрыклад, плечавая косць , сцягно )[6].
- Кароткія (косці запясця, перадплюсны )[7].
- Плоскія (косці чэрапа)[8].
- Няправільныя (косці твару)[9].
- Сэзамападобныя — дробныя акруглыя косці, якія ўтвараюцца ў сухажыллях[10].
Клеткі і міжклеткавае рэчыва[11]
[правіць | правіць зыходнік]
Клеткі: Астэагенныя (ствалавыя, паўствалавыя, астэабласты)
Асноўныя:
- Астэацыты — спелыя касцявыя клеткі, функцыя якіх — абмен рэчываў у касці.
- Астэабласты — ажыцяўляюць сінтэз бялкоў, утварэнне касцявой тканкі, адкладанне салей кальцыю.
- Астэакласты — макрафаг (манацыт косткі), які рассмоктвае старую касцявую тканку.

Міжклеткавае рэчыва:
- Асеін
- Асеамукоід
Кровазабеспячэнне і інервацыя
[правіць | правіць зыходнік]Як правіла, праз кожную косць праходзіць адна пажыўная артэрыя . Яна адыходзіць ад прылеглай артэрыі і прасякае косць праз пажыўны канал , жывячы яе ўнутраныя структуры — касцявы мозг, губкаватую косць і ўнутраны слой кампактнай косці. Касцявую артэрыю суправаджаюць вазаматорныя нервы, выконваючы задачу рэгуляцыі патоку крыві[12].
Звязаныя структуры
[правіць | правіць зыходнік]Перыёст
[правіць | правіць зыходнік]Звонку косці пакрытыя неабходнай для іхняга функцыянавання валакністай тканкай перыёстам. Праз перыёст праходзяць сасуды, адказныя за сілкаванне вонкавага слоя кампактнай косці, а таксама адчувальныя нервы, здольныя рэагаваць на траўмы. Перыёст мае здатнасць да ўтварэння новай касцявой тканкі[13].
Касцявы мозг
[правіць | правіць зыходнік]Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Ўнутраныя паражніны косткі ўтрымліваюць мяккую, далікатную, багатую клеткамі і забяспечаную крывяноснымі сасудамі масу, званую касцявым мозгам (у птушак частка паражніны напоўнены паветрам). Адрозніваюць тры яго функцыяналныя станы: слізісты (желацінозны), чырвоны (або часта — міелоідны), і жоўты ці тлушчавы (найбольш распаўсюджаны). Асноўную форму складае чырвоны касцяны мозг, у ім назіраецца пяшчотная злучальна-тканая аснова, багатая сасудамі, вельмі падобныя на лейкацыты касцёвамазгавога або лімфатычныя клеткі, клеткі, афарбаваныя гемаглабінам і, якія лічацца пераходнымі да чырвоных крывяных цельцаў, бясколерныя клеткі, якія змяшчаюць ўнутры чырвоныя шарыкі, і шмат’ядравыя буйныя («гіганцкія») клеткі, так званыя міэлапласты.

Чырвоны (дзейны) касцявы мозг — гэта міелоідная тканка, якая, як і лімфоідная, складаецца з двух асноўных кампанентаў[14]: страмальнага — строма, якая служыць мікраатачэннем для гемапаэтычных (крывятворных) клетак, і гемальнага — форменныя элементы крыві на розных стадыях развіцця.[15]
Сторма ўтворана ратыкулярнай тканкай, асцеагеннымі, тучнымі, тлушчавымі, адвентіціальнымі, эндателіяльнымі клеткамі і міжклетачным рэчывам.
Жоўты (нядзейны) касцявы мозг — гэта тлушчавая тканка а з асобнымі астраўкамі (стромай) ратыкулярнай тканкі. Ён знаходзіцца ў касцёвамазговых каналах трубчастых костак і ў частках ячээк губчатага рэчыва касцей, у якіх замяшчае міелоідную тканку губчатага рэчыва. У дзяцей яшчэ няма жоутага касцявога мозгу, але ен паступова замяшчае чырвоны пасля надыходу 4 гадоў і заканчвае замяшчэнне ажно ў 12-18-гадовым узросце.
Слізісты касцяны мозг — халадцападобная, слізістая, бедная на клеткі кансістэнцыя. Ён утвараецца у чарапных і тварных касцях, якія развіваюцца.
Пры адкладзе ў страмальны кампанент асновы тлушчу і памяншэнні колькасці міелоідных элементаў чырвоны мозг пераходзіць у жоўты, а пры знікненні тлушчу і міелоідных элементаў ён набліжаецца да слізістага.
Касцяны мозг не мае нічога агульнага з галаўным і спінным мозгам. Ён не адносіцца да нервовай сістэмы і не мае нейронаў.
Касцяны мозг з’яўляецца найважнейшым крывятворных органам (гл. гемапоэз)
Асноўныя злучэнні касцей
[правіць | правіць зыходнік]Сіндэсмалогія — вучэнне аб злучэннях касцей.

- Нерухомае (бесперарыўная) — забяспечвае трываласць злучэння і выконвае ахоўную і апорную функцыю. Гэта швы чэрапа і інш.
- Паўрухомае (паўперарыўнае) — дзейнічае як амартызатар, змякчае штуршкі і страсенні. Гэта храстковыя дыскі, якія звязваюць пазванкі.
- Рухомае (перарыўнае/сустаў) — ажыццяўляе рух касцей у розных плоскасцях.
Утварэнне і развіццё
[правіць | правіць зыходнік]Косці развіваюцца з мезенхімы (зародкавай злучальнай тканкі) двума шляхамі:
- Унутрымембранная асіфікацыя — прамое ператварэнне мезенхімы ў косць[16].
- Эндахандральная асіфікацыя — ператварэнне храстковай мадэлі ў касцявую тканку[17].
У чалавека косці дасягаюць поўнага развіцця ў канцы пубертату. Дакладны ўзрост залежыць ад генетычных, сацыяльных і эканамічных фактараў, а таксама стану здароўя. У заходніх краінах звычайны ўзрост сталення шкілета складае 20-25 гадоў[18].
Касцявы ўзрост вызначаецца з дапамогай метадаў медыцынскай візуалізацыі . Звычайна для гэтага робіцца рэнтгенаўскі здымак невядучай рукі. У здаровых людзей узрост касцей супадае з сапраўдным узростам. Развіццё касцей можа быць запаволена такімі ўмовамі як напрыклад недаяданне і гіпатырэоз[19].
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]- Шкілет
- Пералом косці
- Астэахандроз
- Астэапароз
- Астэапатыя
- Астэаміэліт
- Прэцыпітат кармавы — мінеральны падкорм, якая атрымліваецца з касцей
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Roberto Batisti, 'ὀστοῦν, ὀστέον (Moer. ο 27)', in Olga Tribulato (ed.), Digital Encyclopedia of Atticism. With the assistance of E. N. Merisio. DOI: https://doi.org/10.30687/DEA/2974-8240/2023/02/026
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ Drake 2020, с. 13
- ↑ http://www.histology.narod.ru/lectures/lecture_08/l_08.htm
- ↑ Drake 2020, с. 14
- ↑ Drake 2020, с. 14
- ↑ http://www.morphology.dp.ua/_mp3/hematopoies.php Архівавана 8 кастрычніка 2015.
- ↑ http://nsau.edu.ru/images/vetfac/images/ebooks/histology/histology/r5/t20.html#20.1.2.2. Периферические органы кроветворения
- ↑ Drake 2020, с. 14
- ↑ Drake 2020, с. 14
- ↑ Drake 2020, с. 14
- ↑ Drake 2020, с. 14
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Richard L. Drake, A. Wayne Vogl, Adam W.M. Mitchell. Gray's Anatomy for Students. — 4-е выд.. — Філадэльфія: Elsevier, 2020. — ISBN 978-0-323-39304-1.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Косць