Лакота

	Лакота ; Lakȟóta
Агульная колькасць	52500
Рэгіёны пражывання	ЗША
Мова	лакота
Рэлігія	анімізм, шаманізм, хрысціянства, пеётызм, танец духу
Блізкія этнічныя групы	іншыя сіў

Лако́та (саманазва: Lakȟóta, літаральна «аб’яднанне»), таксама вядомыя як паўднёвыя сіў (англ.: Southern Sioux) — індзейскі народ, карэнныя жыхары ЗША. Невялікая група лакота жыве ў Канадзе. Агульная колькасць (2019 г.) — 55 500 чал.^[1]

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Міграцыя на Вялікія раўніны[правіць | правіць зыходнік]

Лакота маюць агульнае паходжанне з астатнімі народамі сіў. У 1659 г., калі сіў усталявалі кантакты з французамі, яны жылі на захад ад Вялікіх азёр. Большасць лакота паходзяць ад тэрытарыяльнай групы Tetonwan («жыхары раўнін»)^[2]. Мяркуюць, што ўжо да канца XVII ст. яны насялялі частку Вялікіх раўнін.

Канчаткова зыход на Вялікія раўніны з лясной зоны Мінесоты адбыўся ў XVIII ст., паколькі ў 1730—1750 гг. землі сіў падвергліся экспансіі ўзброеных агнястрэльнай зброяй аджыбвэ^[3]. Яны асвоілі конегадоўлю, што дазволіла ім весці коннае паляванне на бізонаў і іншых жывёл на тэрыторыі сучасных Ваёмінга, Небраскі і Мантаны^[4]. У канцы XVIII ст. яны нанеслі паражэнне шаенам, занялі частку зямель каёва.

Войны з ЗША[правіць | правіць зыходнік]

На працягу першай паловы XIX ст. расла міграцыя белых перасяленцаў паміж усходнім і заходнім узбярэжжамі ЗША. Мігранты часцяком сутыкаліся з варожымі адносінамі індзейцаў. Таму было вырашана стварыць бяспечны Арэгонскі шлях. З гэтай мэтай прадстаўнікі ўрада ЗША заключалі пагадненні з індзейскімі плямёнамі. У 1851 г. частка правадыроў сіў заключыла пагадненне ў крэпасці Ларамі^[5]. Яно прадугледжвала прызнанне індзейскіх тэрыторый і бяспечны пераход мігрантаў. Аднак лакота, якія не прызнавалі дагавора, працягвалі напады на перасяленцаў. У 1854 г. з-за забітай індзейцамі каровы паміж ваеннымі ЗША і адной з груп лакота адбыўся канфлікт, што скончыўся забойствам атрада амерыканскіх перагаворшчыкаў^[6]. У 1855 г. амерыканскія ваенныя забілі каля 100 сіў на тэрыторыі Небраскі.

Сітуацыя зноў пагоршылася ў 1860-я гг., калі ў мясцовасці Блэк-Хілс, прызнанай свяшчэннай сіў і шаенамі, былі знойдзены радовішчы золата, і белыя золатаздабытчыкі пачалі парушаць межы індзейскіх тэрыторый. У 1866—1868 гг. амерыканскія ваенныя вялі ваенныя дзеянні супраць лакота, арапаха і шаенаў. У 1868 г. па ініцыятыве Кангрэса ў крэпасці Ларамі быў падпісаны новы дагавор з лакота^[7]. Ён прадугледжваў ліквідацыю белых пасяленняў у Блэк-Хілс. Аднак гэта не палепшыла сітуацыю, паколькі супольныя атрады маладых воінаў з удзелам лакота працягвалі напады на пасяленцаў і мігрантаў, а золатаздабытчыкі зноў і зноў імкнуліся заняць закрытыя для іх землі.

У 1876—1877 гг. адбылася так званая «Вялікая вайна з сіў» за Блэк-Хілс. 25 чэрвеня — 26 чэрвеня 1876 г. у бітве каля Літл-Бігхорн лакота нанеслі паражэнне атраду генерала Джорджа Амстронга Кастара^[8]. Нягледзячы на гэта, да канца 1877 г. амерыканскія ваенныя здолелі выціскнуць сіў з Блэк-Хілс і дамагліся афіцыйнай адмовы часткі правадыроў лакота ад свяшчэнных тэрыторый.

Ваенныя дзеянні супраць лакота і іх саюзнікаў працягваліся да 1890 г. і скончыліся паражэннем індзейцаў. У выніку лакота былі вымушаны рассяліцца ў адведзеных для іх рэзервацыях. Буйная група лакота перасялілася ў Канаду, дзе далучылася да суродзічаў-дакота.

Рух за правы[правіць | правіць зыходнік]

У другой палове XX ст. культурныя і палітычныя дзеячы лакота далучыліся да руху за правы індзейцаў у ЗША. У 1980 г. яны дамагліся выплаты 122 мільёнаў долараў кампенсацыі за страчаныя землі. У 2007 г. быў прапанаваны праект аб’яднання рэзервацый ў незалежную Рэспубліку Лакота^[9].

Тэрытарыяльныя групы[правіць | правіць зыходнік]

Лакота фактычна не мелі адзінага кіравання. У XIX ст. падзяляліся на некалькі тэрытарыяльных груп:

Sičháŋǧu (літаральна «спаленыя»). Падзяляліся на 3 галіны. У нашы дні фарміруюць асобную прызнаную ЗША нацыю Brulé Tiyošpaye.
Oglála (з рассеянай маёмасцю"). Падзялялася на 3 галіны, з якіх асабліва вылучаліся «сапраўдныя» Oglála. Менавіта паміж імі і амерыканскімі ваеннымі ўзнік першы ўзброены канфлікт 1854 г.
Itázipčho («без лукаў») вядомы з французскіх крыніц XVIII ст. як Sans Arc. Прымалі актыўны ўдзел у бітве каля Літл-Бігхорн.
Húŋkpapȟa (« у галаве кола правадыроў») фарміравалі 3 асноўныя галіны. Першыя сутычкі з амерыканскімі перасяленцамі пачаліся ў першай чвэрці XIX ст. на захад ад Місуры. Лічыцца, што першае пагадненне з прадстаўнікамі ўрада ЗША падпісалі ў 1825 г.
Mnikȟówožu («расліны ў вадзе») насялялі Блэк-Хілс.
Sihásapa («чарнаногія», не блытаць з алганкінскай канфедэрацыяй чарнаногіх) падзяляліся на 6 самастойных галін. У XVIII ст. аднымі з першых перанялі конегадоўлю ў шаенаў. Вялі актыўныя ваенныя дзеянні супраць арміі ЗША ў XIX ст.
Oóhenuŋpa («два катлы») узгадваюцца з 1843 г. Падзяляліся на 2 галіны.

У нашы дні падзел на тэрытарыяльныя групы працягвае мець важнасць, паколькі кожная група мае асабісты дагавор з урадам ЗША. Захоўваюцца асобныя дыялекты груп.