Мерач

Мястэчка Мерач літ.: Merkinė Герб Сцяг Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі Краіна Літва Павет Аліцкі Раён Аранскі Сянюнія Мерацкая Каардынаты 54°09′50″ пн. ш. 24°11′10″ у. д. Насельніцтва 1 228 чал. (2011) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Мерач на карце Літвы

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мерач, таксама Мяркіне (літ.: Merkinė) — мястэчка ў Аранскім раёне Аліцкага павета Літвы, пры ўпадзенні Мерачанкі ў Нёман. Адміністрацыйны цэнтр Мерацкай сянюніі. Уваходзіць у Дзукійскі нацыянальны парк.

Назва

Тапонім Мерач утварыўся ад беларускіх слоў мярэча, морач — 'глухія зарасці ў лесе'.

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Meracz (1500 год); Maracz (1508 год); старабеларускай мовай Меречъ Велики (1553 год).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першыя пісьмовыя згадкі пра Мерач датуюцца XIV стагоддзем у сувязі з нападамі крыжакоў. Ён значыцца ў Спісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх, складзеным у канцы XIV стагоддзя. У 1443 годзе тут збудавалі касцёл. У інвентары 1558 года ўпамінаецца «руская царква» (гэта значыць праваслаўная).

7 снежня 1569 года кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст надаў Мерачы Магдэбургскае права і герб з выявай аднарога. У пачатку XVII стагоддзя ў месце заснавалі кляштар дамініканаў. У 1648 годзе ў Мерачы памёр кароль і вялікі князь Уладзіслаў Ваза. У 1676 годзе гетман Міхал Казімір Пац заснаваў тут езуіцкую місію, якую ў 1755 годзе ператварылі ў рэзідэнцыю. Ад 1696 года была езуіцкая школа. У 1742—1746 гадах езуіты збудавалі драўляны касцёл Святога Крыжа.

У сярэдзіне XVIII ст. вакол Мерачы адзначаўся анклаў «рускай» этнаканфэсійнай супольнасці. У 1767 годзе канонік віленскі і пісар вялікі Павел Ксаверы Бжастоўскі набыў маёнтак Мерач і пераназваў яго, паводле свайго імя, у Паўлаў. Неўзабаве Павел Ксаверы Бжастоўскі правёў на сваіх землях рэформы: вызваліў усіх сялян з-пад прыгону, стварыў выбарны сойм і распрацаваў Статут, а 4 красавіка 1791 году, за месяц да абвяшчэння Канстытуцыі Рэчы Паспалітай, выдаў Канстытуцыю Паўлаўскай рэспублікі.

У 1791 годзе Мерач стаў цэнтрам Мерацкага павета. Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года ўтварылася Мерацкае ваяводства.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай 1795 года Мерач апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Троцкім павеце Віленскай губерні. У другой палове XIX ст. расійскія ўлады зруйнавалі гарадскую ратушу, а на яе месцы збудавалі праваслаўную царкву-мураўёўку. На 1882 год у Мерачы было 233 будынкі.

За часамі Першай сусветнай вайны ў 1915 годзе Мерач занялі войскі Германскай імперыі.

• Старая графіка Мерачы
• 
  Ратуша, 1852 г.
• 
  Замчышча. В. Вейтка, 1887 г.
• 
  Памежны слуп. В. Вейтка, 1888 г.
• 
  Дом, у якім памёр кароль Уладзіслаў Ваза

Найноўшы час

Беларускі асобны батальён на фронце Сярэя — Мерач, 1921 г.

Па польска-літоўскіх баях і падпісанні пагаднення паміж Польскай Рэспублікай і Літвой у 1919 годзе Мерач апынуўся ў складзе Літвы. У пачатку 1920-х гадоў у Мерачы базаваўся сакрэтны штаб чацвёртай аператыўнай групы, падпарадкаванай Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Камандзірам групы быў Вячаслаў Разумовіч пад псеўданімам «Хмара». Штаб складаўся з ксяндзоў Бакшыца і Блазуеліса, прафесара гімназіі Карчынскага і Разумовіча. Група супрацоўнічала з Генеральным штабам літоўскай арміі і ў выпадку вайны паміж Польскай Рэспублікай і Літвой павінна была выступіць на літоўскім баку, што прадугледжвалі пагадненні паміж урадам Беларускай Народнай Рэспублікі і Літвы.

На 1931 год у Мерачы было 312 будынкаў, з іх 24 мураваныя. У 1935 годзе тут прайшоў першы фэст народнай творчасці «Дні даўніны» (літ.: Senovės dienos).

За часамі Другой сусветнай вайны 22 чэрвеня 1941 году цэнтр Мерачы значна пацярпеў ад нямецкіх бамбардзіровак. У 1941 годзе нацысты забілі тут каля 3 тысяч жыдоў.

У 1989 годзе пачалося стварэнне мемарыялу ахвярам савецкага тэрору — Мерацкай гары крыжоў, на якой стаяць 154 імянныя крыжы і капліца. У 1996 годзе афіцыйна зацвердзілі герб Мерачы. У 2009 годзе адзначалася 650-годдзе горада.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Замчышча, да 1915 г.
• 
  Фарны касцёл, да 1915 г.
• 
  Дом, у якім памёр кароль Уладзіслаў Ваза, 1891 г.
• 
  Царква, да 1939 г.

Славутасці

• Замчышча.
• Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (XV ст.)
• Царква (2-я пал. XIX ст.).

Страчаная спадчына

• Ратуша
• Сінагога

Галерэя

• 
  Замчышча
• 
  Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі
• 
  Нёман у Мяркіне

Вядомыя асобы

• Лявонцій (Бондар) (1913—1999) — беларускі і расійскі праваслаўны дзеяч.

Літаратура

• Мерач // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 301. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Mierecz // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba (польск.). — Warszawa, 1885. S. 257—258

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мерач
• Мерач на Radzima.org