Мікалай Аляксандравіч Халадкоўскі

Мікалай Аляксандравіч Халадкоўскі
Дата нараджэння	19 лютага (3 сакавіка) 1858 ці 3 сакавіка 1858(1858-03-03)
Месца нараджэння	Іркуцк, Іркуцкая губерня, Усходне-Сібірскае генерал-губернатарства[d], Расійская імперыя
Дата смерці	2 красавіка 1921(1921-04-02) (63 гады)
Месца смерці	Петраград, РСФСР
Месца пахавання	Багаслоўскія могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя
Род дзейнасці	энтамолаг, паэт, перакладчык, заолаг, паразітолаг, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	заалогія, энтамалогія, паразіталогія, паэзія і перакладніцтва[d]
Месца працы	Імператарская медыка-хірургічная акадэмія[d] Лясны інстытут
Альма-матар	Імператарская медыка-хірургічная акадэмія[d] (1880)
Член у	Пецярбургская акадэмія навук
Прэміі	Пушкінская прэмія[d] (1917)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мікалай Аляксандравіч Халадкоўскі (19 лютага [3 сакавіка] 1858, Іркуцк — 2 красавіка 1921, Петраград) — рускі заолаг, паэт-перакладчык, член-карэспандэнт Пецярбургскай акадэміі навук, заслужаны прафесар. Адзін з заснавальнікаў лясной энтамалогіі ў Расіі — ім быў пераведзены на рускую мову шэраг вядомых нямецкіх выданняў па энтамалогіі, якія папулярызавалі гэтую навуку ў Расіі.

Біяграфія

Дзяцінства і адукацыя

Нарадзіцца 19 лютага (3 сакавіка) 1858 года ў Іркуцку, у сям’і лекара. У двухгадовым узросце, у сувязі з прызначэннем бацькі на новае месца службы, разам з сям’ёй пераехаў у Пецярбург.

Пачатковую адукацыю атрымаў у 1-й Пецярбургскай класічнай гімназіі, якую скончыў у 1875 годзе. У гэтым жа годзе паступіў у Медыка-хірургічную акадэмію і скончыў яе ў 1880, але цвёрдага намеру быць практыкуючым лекарам у яго не было. Пасля заканчэння акадэміі, падрыхтаваўшыся самастойна, ён вытрымаў іспыты на ступень кандыдата на фізіка-матэматычным факультэце Санкт-Пецярбургскага універсітэта. Атрыманы дыплом адкрыў яму дарогу для службы і для працы па заалагічнай спецыяльнасці.

З 1880 па 1884 год выкладаў натуральную гісторыю ў прыватных навучальных установах, на дзяржаўную службу паступіў 18 снежня 1883 года — асістэнтам пры кафедры заалогіі Ваенна-медыцынскай акадэміі. У 1885 годзе быў абраны па конкурсе прыват-дацэнтам па кафедры заалогіі Ляснога інстытута ў Пецярбург (з 1902 года — прафесар). У 1886 годзе атрымаў ступень магістра заалогіі, а ў 1891 годзе — ступень доктара заалогіі Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта.

Акрамя таго, у 1886—1887гадах чытаў лекцыі на Вышэйшых жаночых курсах у 1887—1891 гадах быў прыват-дацэнтам Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта.

У 1891 годзе быў запрошаны чытаць лекцыі заалогіі і параўнальнай анатоміі ў Ваенна-медыцынскай акадэміі, дзе ў наступным годзе быў абраны экстраардынарным прафесарам (затым ардынарным прафесарам акадэміі), заняўшы кафедру заалогіі і параўнальнай анатоміі пасля смерці свайго настаўніка Э. К. Бранта. У 1892 годзе быў камандзіраваны за мяжу Міністэрствам дзяржаўных маёмасцяў, а ў 1897 годзе-Ваенна-медыцынскай акадэміяй.

Вокладка зборніка Халадкоўскага «Гербарый маёй дачкі» (Пг., 1922)

Быў выраблены ў правадзейныя стацкія саветнікі 6 снежня 1904 года; узнагароджаны ордэнамі: Св. Ганны 2-й ст., Св. Уладзіміра 3-й ст., Св. Станіслава 1-й ст..

Памёр 2 красавіка 1921 ў Петраградзе. Пахаваны на Багаслоўскіх могілках.

Навуковая і літаратурная дзейнасць

Першыя свае навуковыя працы зрабіў яшчэ студэнтам Медыка-хірургічнай акадэміі. З тых часоў апублікаваў шэраг спецыяльных даследаванняў, пераважна па параўнальнай анатоміі, эмбрыялогіі і агульнай біялогіі насякомых. Таксама ён склаў навучальныя кіраўніцтва па заалогіі і энтамалогіі. Асаблівую цікавасць уяўляюць яго даследаванні складаных цыклаў развіцця Q10631869 — шкоднікаў іглічных дрэў. Халадкоўскі быў прыхільнікам эвалюцыйнага вучэння Чарльза Дарвіна і публікаваў свае навукова-папулярныя працы па тэорыі эвалюцыі і агульных пытаннях біялогіі, якія спрыялі шырокаму распаўсюджванню дарвінізму ў Расіі. Рашуча выступаў супраць ідэалізму ў прыродазнаўстве.

Галоўным літаратурным дасягненнем Холодковского лічыцца пераклад «Фаўста» Ё. В. Гётэ, за які 19 кастрычніка 1917 года Расійскай акадэміяй навук яму была прысуджана поўная Пушкінская прэмія. Акрамя таго, ён пераклаў паэму Эразма Дарвіна «Храм прыроды» і шэраг твораў Д. Байрана, Ф. Шылера, У. Шэкспіра, Д. Мільтана, Г. Лангфела і іншых. Невялікая колькасць арыгінальных вершаў Халадкоўскага апублікаваныя пасмяротна І. П. Барадзіным і {{нп3|Андрэй Пятровіч Сямёнаў-Цян-Шанскі|А. П. Сямёнавым-Цян-Шанскім|ru|Семёнов-Тян-Шанский, Андрей Петрович}} у зборніку «Гербарый маёй дачкі» (Пг., 1922).

Пад рэдакцыяй Халадкоўскага выйшаў пераклад кнігі К. Гюнтэра «Цэйлон. Увядзенне ў свет тропікаў» (Пг.: Выданне А. Ф. Девриена, 1914), выкананы яго дачкой-Наталляй Халадкоўскай.

Пераклады

Партрэт Халадкоўскага, апублікаваны ў зборніку «Гербарый маёй дачкі» (Пг., 1922)

• Ёган Вольфганг фон Гётэ
  • «Фаўст» (1-е выданне — 1878)
  • «Паэзія і праўда»
• Імрэ Мадач
  • «Трагедыя чалавецтва» (1904)
• Зігфрыд Ліпінер
  • «Вызвалены Праметэй» (1908)
• Джон Мільтан
  • «Згублены рай» (1911)
• Эразм Дарвін
  • «Храм прыроды» (1911)
• Крысціян Фрыдрых Хебель
  • «Нібелунгі» (трылогія)
• Уільям Шэкспір
  • «Юлій Цэзар»
  • «Два шляхетныя сваякі»
  • «Кароль Рычард другіКороль Ричард второй»
  • Санеты
• Генры Лангфела
  • «Спеў аб Гаяваце»
• Джордж Байран
  • Вершы
• Фрыдрых Шылер
• Крысціян Дытрых Грабэ
  • «Дон Жуан і Фаўст»
• Эрнст Тэадор Амадэй Гофман
• Вільгельм Гаўф
• Адольф Вільбрант
• Герман Зудэрман
• Нікалаус Ленау

Тытульны ліст кнігі Халадкоўскага пра Гётэ ў серыі «ЖЗЛ».

Сачыненні

• Мужской половой аппарат чешуекрылых: Сравнительно-анатомическое исследование. — СПб.: Тип. Имп. АН, 1886. — 130 с.: 5 л. ил. — (Записки Имп. акад. наук; т. 52, № 4. Прил.).
• Краткий курс энтомологии, с обращением особенного внимания на насекомых, имеющих значение в лесном хозяйстве: к изучению дисциплины / Н. А. Холодковский. — Изд. Лесного Департамента. — СПб.: Тип. И. Н. Скороходова, 1890. — VI, [2], 628 с., 335 ил.
• Вольфганг Гёте. Его жизнь и литературная деятельность: биографический очерк; с портретом Вольфганга Гёте, гравированным в Лейпциге Геданом / Н. А. Холодковский. — Санкт-Петербург: Типография Ю. Н. Эрлих, 1891. — VI, 94 с. — (Жизнь замечательных людей. Биографическая библиотека Ф. Павленкова).
• Карл Бэр. Его жизнь и научная деятельность: с портретом К. Бэра, гравированным в Лейпциге Геданом / биографический очерк Н. А. Холодковского. — С.-Петербург: Типография Ю. Н. Эрлих, 1893. — [1—5], 6—78 с.: портр. — (Жизнь замечательных людей: биографическая библиотека Ф. Павленкова)
• Курс энтомологии, теоретической и прикладной / сост. Холодковский Н. А. — 2-е изд., перераб. — СПб.: Изд. А. Ф. Девриена, 1896. — X, [2], 628 с.: 387 ил.
• Атлас бабочек Европы и отчасти русско-азиатских владений: обработал и дополнил применительно к русской фауне Н. А. Холодковский Архівавана 24 чэрвеня 2022. / Э. Гофман; ред. Н. А. Холодковский. — С.-Петербург: Издание А. Ф. Девриена, 1897. — 357 с.: 72 хромолитографированные a-табл.
• Атлас человеческих глист, в. 1—3. — СПб., 1898—1899;
• Птицы Европы. Практическая орнитология с атласом европейских птиц: с 60 таблицами в красках изображений птиц, их яиц, способов препаровки птичьих шкурок и набивки чучел, с 237 политипажами в тексте, 4 картами и определителем птиц / составили Н. А. Холодковский, А. А. Силантьев. — Санкт-Петербург: А. Ф. Девриен, 1901. — XIV, [2], CLVIII, 636 с. разд. пагин.: ил., [60] вкл. л. ил.
• Chermes viridanus и его биологический цикл; О гермафродитизме у хермесов // Дневник XI-го Съезда русских естествоиспытателей и врачей. — СПб.: тип. М. Меркушева, 1902. — № 3. — С. 77—78. — (Секц. зоологии и сравнит. анатомии).
• Учебник зоологии и сравнительной анатомии, преимущественно для медиков. — 1-е изд. — СПб.: А. Ф. Девриен, 1905. — 940 с.
• Хермесы, вредящие хвойным деревьям: Сельскохозяйственная монография / Н. А. Холодковский; Гл. упр. землеустройства и земледелия, Департамент земледелия. — Изд. 2-е, изм. и доп. — Пг.: тип. М. Меркушева, 1915. — 89 с.: 7 ил.
• Илья Ильич Мечников [как зоолог и значение его зоологических исследований для медицины] / [Н. Холодковский]. — СПб., 1916. — [3] с.
• Биологические очерки. Сб. избр. статей. — М.—Пг., 1923;
• Курс энтомологии теоретической и прикладной, 4 изд., т. 1—3. — М.—Л., 1927—1931;
• Гербарий моей дочери. [Стихи] / пред. А. П. Семёнова-Тян-Шанского. — Пг.: [Изд. П. П. Сойкина и И. Ф. Афанасьева], 1922. — 72 с.
  • Гербарий моей дочери / Сост., комм., послесл. П. Квартальнова. — М.: Летний сад, 2017. — 312 с.: ил. — ISBN 978-5-98856-300-6.

Пераклады і рэдагаванне

• Гофман Э. Атлас бабочек Европы и отчасти русско-азиатских владений: старопечатная книга / Э. Гофманъ; Обраб. и дополн. применит. к русской фауне Н. А. Холодковский. — С.-Петербург: Издание А. Ф. Девриена, 1897. — 357 с.: С 72 хромолитографированными табл.
• Гюнтер К. «Происхождение и развитие человека. Путь развития от простейшего животного до человека», атлас / Перевод с немецкого, редакция Н. А. Холодковского, 1909 г. — С.-Петербург: издание А. Ф. Девриена, 90 таблиц.
• Берге Ф. Маленький атлас бабочек для начинающих собирателей: атлас / Ф. Берге; Въ перераб. Г. Ребеля; Пер. с нем. Н. А. Холодковского. — С.-Петербург: Издание А. Ф. Девриена, 1913. — 212 с.: С 97 рис. в тексте и 24 цветными таблицами на отдельных листах.

Памяць

У 1947 годзе Акадэмія навук СССР заснавала прэмію імя М. А. Халадкоўскага па энтамалогіі. Прэзідыум Акадэміі навук пастанавіў праводзіць штогод у дзень смерці М. А. Халадкоўскага (2 красавіка) навуковыя чытанні, прысвечаныя пытанням энтамалогіі, паразіталогіі і біялогіі.

Літаратура

• Холодковский Николай Александрович // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Холодковский, Николай Александрович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• Сачыненні Халадкоўскага на сайце Lib.ru: класіка