Нобелеўская прэмія міру
Но́белеўская прэ́мія мі́ру (шведск.: Nobels fredspris) — узнагарода, якая штогод прысуджаецца Нарвежскім нобелеўскім камітэтам у Осла, «чалавеку, які выконвае найбольшую альбо найлепшую працу дзеля братэрства паміж народамі, адмены альбо скарачэння пастаянных армій і правядзення альбо заахвочвання мірных кангрэсаў»[1]. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій, заснаваных у 1895 годзе паводле запавету шведскага хіміка Альфрэда Нобеля, які памёр у 1896 годзе. Гэтыя прэміі прысуджаюцца за выдатныя заслугі ў галінах хіміі, фізікі, літаратуры, міру і фізіялогіі або медыцыны[2]. У адпаведнасці з запаветам Нобеля прэмія знаходзіцца ў падпарадкаванні Нарвежскага нобелеўскага камітэта і прысуджаецца камісіяй з пяці членаў, якія абіраюцца Парламентам Нарвегіі[3]. Лаўрэатамі першай Нобелеўскай прэміі міру ў 1901 годзе сталі Жан Дзюнан і Фрэдэрык Пасі. Кожны лаўрэат атрымлівае медаль, дыплом і грашовы прыз, які змяняецца з цягам часу[4]. У 1901 годзе Дзюнан і Пасі падзялілі 150 782 шведскія кроны, што ў снежні 2008 года было эквівалентна 7 731 004 шведскім кронам. Пачынаючы з 2001 года кожная грашовая ўзнагарода складала 10 мільёнаў шведскіх крон. Прэмія ўручаецца на штогадовай цырымоніі 10 снежня ў Осла ў прысутнасці караля Нарвегіі (адзіная Нобелеўская прэмія, якая не ўручаецца ў Стакгольме), у гадавіну смерці Альфрэда Нобеля[5].
Патрабаванні да кандыдатаў[правіць | правіць зыходнік]
Згодна са статутам Нобелеўскага фонду, вылучаць кандыдатаў могуць наступныя асобы:
- 1) дзеючыя і былыя члены нарвежскага Нобелеўскага камітэта, а таксама дарадцы, прызначаныя Нобелеўскім інстытутам;
- 2) члены нацыянальных парламентаў і ўрадаў розных краін, а таксама члены Міжпарламенцкага саюза;
- 3) члены Міжнароднага арбітражнага суда ў Гаазе;
- 4) члены камісіі пастаяннага міжнароднага бюро па пытаннях свету;
- 5) члены і асацыяваныя члены Інстытута міжнароднага права;
- 6) прафесары ўніверсітэтаў у галіне палітычных навук і юрыспрудэнцыі, гісторыі і філасофіі;
- 7) лаўрэаты Нобелеўскіх прэмій міру.
Пералік лаўрэатаў[правіць | правіць зыходнік]
1900-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1901)
Жан Анры Дзюнан — швейцарскі прадпрымальнік,
Фрэдэрык Пасі — французскі эканаміст
- (1902)
Элі Дзюкамен — швейцарскі журналіст,
Шарль Альбер Гоба — швейцарскі правазнаўца
- (1903)
Уільям Рандал Крымер — брытанскі палітык
- (1904) Інстытут міжнароднага права (Гент, Бельгія)
- (1905)
Берта фон Зутнер — аўстрыйская пісьменніца
- (1906)
Тэадор Рузвельт — 26-ы прэзідэнт ЗША
- (1907)
Луі Рэно — французскі юрыст,
Эрнеста Тэадора Манета — італьянскі журналіст
- (1908)
Клас Понтус Арнальдсан — шведскі пісьменнік, журналіст.
Фрэдрык Баер — дацкі пісьменнік, палітык
- (1909)
Агюст Беернарт — бельгійскі палітык,
Поль Анры Бенжамен д'Этурнель дэ Канстан — французскі дыпламат
1910-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1910) Міжнароднае бюро міру
- (1911)
Тобіас Асер — нідэрландскі палітычны дзеяч,
Альфрэд Герман Фрыд — аўстрыйскі журналіст
- (1912)
Эліу Рут — амерыканскі палітык, дзяржаўны дзеяч
- (1913)
Анры Лафантэн — бельгійскі юрыст
- (1914) прэмія не прысуджалася
- (1915) прэмія не прысуджалася
- (1916) прэмія не прысуджалася
- (1917) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
- (1918) прэмія не прысуджалася
- (1919)
Томас Вудра Вільсан — 28-ы прэзідэнт ЗША
1920-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1920)
Леон Буржуа — французскі палітык
- (1921)
Карл Яльмар Бранцінг — першы прэм’ер-міністр Швецыі,
Крысціян Ланге — нарвежскі палітык
- (1922)
Фрыцьёф Нансен — нарвежскі палярны даследчык
- (1923) прэмія не прысуджалася
- (1924) прэмія не прысуджалася
- (1925)
Чарлз Гейтс Даўэс — дзяржаўны, ваенны дзеяч ЗША,
Джозеф Осцін Чэмберлен — брытанскі дзяржаўны і палітычны дзеяч
- (1926)
Густаў Штрэземан — нямецкі палітык, рэйхсканцлер Веймарская рэспублікі,
Арыстыд Брыян — французскі дзяржаўны дзеяч
- (1927)
Людвіг Квідэ — доктар філасофскіх навук,
Фердынанд Эдуард Бюісон — французскі педагог
- (1928) прэмія не прысуджалася
- (1929)
Фрэнк Білінгс Келаг — амерыканскі дзяржаўны дзеяч. (Прысуджана ў 1930 годзе).
1930-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1930)
Натан Сёдэрблюм — шведскі святар, экуменіст
- (1931)
Джэйн Адамс — амерыканскі сацыёлаг, філосаф.
Нікалас Мюрэй Батлер — амерыканскі педагог, палітычны дзеяч
- (1932) прэмія не прысуджалася
- (1933)
Ральф Норман Энджэл — амерыканскі журналіст
- (1934)
Артур Хендэрсан — брытанскі палітык
- (1935) Карл фон Асецкі — нямецкі антыфашыст
- (1936)
Карлас Сааведра Ламас — аргенцінскі вучоны-правазнавец
- (1937)
Роберт Сесіл — брытанскі юрыст
- (1938) Нансенаўская міжнародная арганізацыя па справах бежанцаў
- (1939) прэмія не прысуджалася
1940-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1940) прэмія не прысуджалася
- (1941) прэмія не прысуджалася
- (1942) прэмія не прысуджалася
- (1943) прэмія не прысуджалася
- (1944) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
- (1945)
Кордэл Хал — амерыканскі дзяржаўны дзеяч
- (1946)
Эмілі Грын Болч — амерыканскі эканаміст,
Джон Рэлей Мот — дзеяч пратэстантызма
- (1947) Савет Сяброў на службе грамадству (квакеры), Амерыканскі камітэт Сяброў на службе грамадству (квакеры)
- (1948) прэмія не прысуджалася
- (1949)
Джон Бойд Ор — брытанскі педагог, урач
1950-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1950)
Ральф Банч — амерыканскі дыпламат
- (1951)
Ліён Жуо — рэфармісцкі лідар прафсаюзнага руху
- (1952)
Альберт Швейцэр — нямецкі філосаф, урач
- (1953)
Джордж Маршал — амерыканскі ваенны дзеяч
- (1954)
Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб'яднаных Нацый па справах бежанцаў
- (1955) прэмія не прысуджалася
- (1956) прэмія не прысуджалася
- (1957)
Лестэр Боўлс Пірсан — прэм’ер-міністр Канады
- (1958)
Жорж Пір — бельгійскі дамініканец
- (1959)
Філіп Ноэль-Бэйкер — брытанскі дыпламат, пацыфіст
1960-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1960)
Альберт Лутулі — паўднёваафрыканскі палітык
- (1961)
Даг Хамаршэльд — Генеральны сакратар ААН (пасмяротна)
- (1962)
Лайнус Карл Полінг — амерыканскі хімік
- (1963) Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
- (1964)
Марцін Лютэр Кінг — афраамерыканскі прапаведнік, лідар негвалтоўнага змагання з расізмам
- (1965)
Дзіцячы фонд ААН
- (1966) прэмія не прысуджалася
- (1967) прэмія не прысуджалася
- (1968)
Рэнэ Касэн — французскі юрыст
- (1969) Міжнародная арганізацыя працы
1970-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1970)
Норман Эрнэст Барлоўг — амерыканскі аграном
- (1971)
Вілі Брант — федэральны канцлер Германіі
- (1972) прэмія не прысуджалася
- (1973)
Генры Кісінджэр — дзяржаўны дзеяч, дыпламат ЗША
- (1974)
Шон Макбрайд — палітычны дзеяч Ірландыі,
Эйсаку Сато — прэм’ер-міністр Японіі
- (1975)
Андрэй Дзмітрыевіч Сахараў — савецкі фізік, праваабаронца
- (1976)
Бэці Уільямс,
Мэйрыд Карыган — сузаснавальніцы Супольнасці мірных людзей
- (1977) Міжнародная Амністыя
- (1978)
Анвар Садат — прэзідэнт Егіпта,
Менахем Бегін — прэм’ер-міністр Ізраіля
- (1979)
Маці Тэрэза
1980-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1980)
Адольфа Перэс Эсківель — аргенцінскі пісьменнік, архітэктар
- (1981)
Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб'яднаных Нацый па справах бежанцаў
- (1982)
Альва Мюрдаль — шведскі сацыёлаг,
Альфонса Гарсія Роблес — міністр замежных спраў Мексікі
- (1983)
Лех Валенса — прэзідэнт Польшчы, стваральнік незалежнага прафсаюза «Салідарнасць»
- (1984)
Дэсмонд Туту — англіканскі прапаведнік, барацьбіт з апартэідам
- (1985)
Бернард Лаўн — амерыканскі ўрач, Урачы свету за прадухіленне ядзернай вайны
- (1986)
Элі Візель — пісьменнік, грамадскі дзеяч
- (1987)
Оскар Арыяс Санчэс — прэзідэнт Коста-Рыкі
- (1988)
Міратворчыя сілы ААН
- (1989)
Далай-лама XIV
1990-я[правіць | правіць зыходнік]
- (1990)
Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў — прэзідэнт СССР
- (1991)
Аун Сан Су Чжы — м’янмскі палітычны дзеяч
- (1992)
Рыгаберта Менчу — праваабаронца
- (1993)
Нельсан Мандэла — прэзідэнт ПАР,
Фрэдэрык Вілем дэ Клерк — прэзідэнт ПАР (1989—1994)
- (1994)
Ясір Арафат,
Шымон Перэс,
Іцхак Рабін
- (1995)
Джозеф Ротблат — радыёбіёлаг, Пагуошскі рух навукоўцаў
- (1996)
Карлуш Белу — біскуп рымска-каталіцкай царквы,
Жазэ Рамуш-Орта — другі прэзідэнт Усходняга Тымора
- (1997)
Джодзі Уільямс — амерыканская актывістка, выкладчыца. Міжнародны рух за забарону супрацьпяхотных мін
- (1998)
Дэвід Трымбл — паўночнаірландскі палітык,
Джон Х'юм — паўночнаірландскі палітык
- (1999) Урачы без межаў
2000-я[правіць | правіць зыходнік]
- (2000)
Кім Дэ Джун — прэзідэнт Паўднёвай Карэі
- (2001)
ААН і
Кофі Анан
- (2002)
Джэймс Эрл Картэр — 39-ы прэзідэнт ЗША
- (2003)
Шырын Эбадзі — іранская праваабаронца, юрыст
- (2004)
Вангары Маатаі — кенійскі грамадскі дзеяч
- (2005)
Махамед аль-Барадэі і
МАГАТЭ
- (2006)
Мухамад Юнус і Grameen Bank
- (2007)
Альберт Гор — віцэ-прэзідэнт ЗША, Міжурадавая група экспертаў па змяненню клімату
- (2008)
Марці Ахцісаары — прэзідэнт Фінляндыі
- (2009)
Барак Абама — 44-ы прэзідэнт ЗША
2010-я[правіць | правіць зыходнік]
- (2010)
Лю Сяабо — кітайскі дысідэнт
- (2011)
Элен Джонсан-Серліф,
Лейма Гбові,
Тавакуль Карман
- (2012)
Еўрапейскі Саюз
- (2013) Арганізацыя па забароне хімічнай зброі
- (2014)
Кайлаш Сацьяртхі і
Малала Юсуфзай
- (2015)
Квартэт нацыянальнага дыялогу ў Тунісе
- (2016)
Хуан Мануэль Сантас — прэзідэнт і былы міністр абароны Калумбіі
- (2017) Міжнародная кампанія за забарону ядзернай зброі
- (2018)
Дэніс Муквегэ — кангалезскі гінеколаг,
Надзя Мурад — іракская езідская праваабаронца
- (2019)
Абій Ахмед Алі — прэм’ер-міністр Эфіопіі
Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Excerpt from the Will of Alfred Nobel . Nobel Foundation. Праверана 6 кастрычніка 2011.
- ↑ Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize . Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
- ↑ The Nobel Prize Awarders . Nobel Foundation.
- ↑ The Nobel Prize . Nobelprize.org. Праверана 7 кастрычніка 2008.
- ↑ The Nobel Prize Award Ceremonies . Nobelprize.org. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2008. Праверана 7 кастрычніка 2008.