Охрыдская архіепіскапія

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

О́хрыдская архіепіскапія (макед.: Охридска архиепископија, грэч. Αρχιεπισκοπή Αχρίδος) — праваслаўная аўтакефальная царква, якая існавала ў 1019—1767 гадах.

История[правіць | правіць зыходнік]

Пры грэках і сербах[правіць | правіць зыходнік]

Охрыдская архіепіскапія ў 1020 годзе

У 1018—1019 гады, калі ў Балгарыі ўсталявалася панаванне візантыйцаў, Балгарская патрыярхія ўказам[1] імператара Васілія Балгарабойцы была паніжана рангам і ператворана ў аўтакефальную «Архіепіскапію Охрыдскую — Першай Юстыніяны і ўсяе Балгарыі» (грэч. Αρχιεπίσκοπος της πρωτης 'Ιουστινιανης και πάσης Βουλγαριας)[2], Охрыдская архіепіскапія не ўваходзіла ў склад Канстанцінопальскага патрыярхата[3] і стала першапачаткова аўтакефальнай[4] архіепіскапіяй для балгараў[5][6][7].

У склад архіепіскапіі ўваходзілі балгарскія епархіі, епархіі сербскіх, албанскіх зямель, Эпіра і Фесаліі. Межы архіепіскапіі засталіся тымі ж, што і пры балгарскім царстве часоў яго росквіту пры Самуіле. Колькасць епархій склада 31. Такім чынам, Охрыд стаў значным цэнтрам славянскай праваслаўнай культуры. Аднак памяркоўнасць Візантыйскай імперыі ў дачыненні да славян скончылася пасля смерці імператара Васілія ў 1025 годзе, калі на кафедры пачалі ставіцца грэчаскія епіскапы, якія праводзяць палітыку асіміляцыі (элінізацыі) мясцовага славянскага насельніцтва.

Пасля аднаўлення Балгарскай праваслаўнай царквы частка зямель Охрыдскай архіепіскапіі перайшла пад яе кантроль; зрэшты Охрыдская царква таксама карысталася значнай павагай з боку балгарскіх цароў. Але сам Охрыд знаходзіўся на тэрыторыі, якую кантралявалі сербскія ўладары і, быўшы незалежным ад Тырнава, у большай ступені адказваў нацыянальным інтарэсам сербаў.

Са смерцю князя Стрэза ў 1215 годзе, Охрыд страціў частку паўднёвых епархій Моглена і Струміцы з прычыны падзелу княства паміж Фесалонікамі і Эпірам.

Пасля таго як Охрыд перайшоў пад уладу Эпірскага дэспата Феадора Камніна зноў пачаўся перыяд уздыму. Патрыярх Канстанцінопаля паспрабаваў скасаваць аўтакефалію, але дэспат і архіепіскап актыўна гэтаму запрацівіліся, і Охрыду нават удалося вярнуць некаторыя епархіі (у тым ліку Скоп’е). Ва ўнутранай барацьбе паміж грэчаскімі і славянскімі біскупамі пры падтрымцы Феадора Камніна перамогу атрымалі славянскія, якія ў выніку выгналі грэкаў і замясцілі іх новымі славянскімі епіскапамі.

Падчас кіравання Стэфана Душана глава мясцовай царквы свабодна выбіраўся епіскапамі і свецкая ўлада не аказвала ціску на меншую праваслаўную царкву.

Пад асманскім валадарствам[правіць | правіць зыходнік]

У XIV стагоддзі тэрыторыя Охрыдскай Царквы распадаецца на шэраг сербскіх княстваў і пачынае паступова трапляць пад уладу туркаў.

У пачатку XV стагоддзя Сафійская і Відзінская епархіі былі адабраныя ад Канстанцінопальскай царквы і перададзены Охрыдскай. У сярэдзіне стагоддзя ў склад архіепіскапіі ўвайшлі Валашская і Малдаўская цэрквы, а пазней і праваслаўныя абшчыны Далмацыі і Італіі. Нягледзячы на пашырэнне Архіепіскапіі туркі наносілі царкве велізарную шкоду, спусташаючы краіну. Акрамя таго, актыўна праводзілася ісламізацыя краю. У 1598 годзе архіепіскап Валаам Охрыдскі быў абезгалоўлены туркамі ў Велесе.

Пасля аднаўлення Пецкай (сербскай) патрыярхіі ў 1557 годзе ў яе склад не толькі старыя сербскія епархіі ўвайшлі, але і некаторыя спрадвечна Охрыдскія, напрыклад Скоп’е, Мордазаў, Разлог.

Цяпер Охрыдская архіепіскапія, якая знаходзілася пераважна ў межах Македоніі, у XVIII стагоддзі становіцца цэнтрам зараджэння балгарскага нацыянальнага руху[8]. Аднак, да гэтага часу кіруючыя пасады ў па большай частцы былі трывала заняты грэкамі-фанарыётамі, прыхільнікамі грэчаскіх нацыянальных ці імперскіх рэстаўрацыйных ідэй. Да сярэдзіны стагоддзя становішча архіепіскапіі было даволі цяжкім, вялікімі былі яе даўгі. Канстанцінопальскі Патрыярх змог пераканаць султана, што незалежныя цэрквы сярод нелаяльных славян шкодныя і небяспечныя, ды яшчэ і неплацежаздольныя. У студзеня 1767 года турэцкі султан[9][10] адабраў епархію архіепіскапіі, якая знаходзіліся ў той перыяд пад уладай Асманскай імперыі, і перадаў яго Канстанцінопальскаму патрыярхату. 17 мая 1767 года архіепіскап Арсеній II падпісаў акт аб сваёй адстаўцы, што азначала канец аўтакефаліі.

Спробы адраджэння Охрыдскай Царквы[правіць | правіць зыходнік]

У XIX стагоддзі памяць пра параўнальна нядаўна скасаваную Охрыдскую архіепіскапію падагравала жаданне балгараў весці барацьбу за аднаўленне незалежнай Балгарскай Царквы[8]. Пасля абвяшчэння Балгарскага экзархата ў адпаведнасці з палітычнымі рэаліямі, цэнтрам адноўленага Балгарскага экзархата стаў не Охрыд, але сталічныя Канстанцінопаль, а затым Сафія.

У 1913 годзе Охрыдская кафедра ўваходзіць у склад Сербскай праваслаўнай царквы, затым у 1915 — гады — Балгарскай, з 1919 — Сербскай, з 1941 — Балгарскай, і, нарэшце, з 1945 года канчаткова зацвердзілася ў складзе Сербскай.

Спробы адраджэння Охрыдскай Царквы выліліся ў пачатку 1940-х гадоў у рух за ўтварэнне незалежнай Македонскай Праваслаўнай Царквы, якая была стварана ў 1959 годзена тэрыторыі Македоніі ў рамках Сербскага Патрыярхата. Аднак іерархі новай Македонскай царквы, не жадаючы быць толькі аўтаноміяй, імкнуліся да поўнай незалежнасці, і ў 1967 годзе пры падтрымцы ўлад пайшлі на разрыў з Сербскім Патрыярхатам. З тых часоў самачынная «Македонская Царква» знаходзіцца ў расколе з іншымі кананічнымі Праваслаўнымі Цэрквамі, з 2005 года — усе яе вернікі адлучаны ад царкоўных зносін Сербскай Праваслаўнай Царквой.

Аўтаномная Охрыдская архіепіскапія[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Праваслаўная Охрыдская архіепіскапія

У пачатку 2000-х гадоў значная колькасць македонскіх вернікаў на чале з Велескім мітрапалітам Іаанам (Вранішкаўскім) выйшлі з расколу і аднавілі зносіны з Сербскім Патрыярхам. 24 мая 2005 года Патрыяршым і Саборным Томасам у межах Македоніі была створана кананічная Охрыдская архіепіскапія як аўтаномія ў складзе Сербскага Патрыярхата.

Раскольніцкая Македонская праваслаўная царква спрабуе ўсяляк прыслабіць кананічную Охрыдскую архіепіскапію, так архіепіскап Іаан некалькі разоў арыштоўваўся і знаходзіцца ў турме дагэтуль, нярэдкія выпадкі захопу храмаў[11].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Граматы імператара Васілія II Балгарабойцы
  2. ↑ Иванов, Йордан. Български старини от Македония. Фототипно издание. БАН, 1970, с. 590—591 (DJVU)
  3. ↑ Тъпкова-Заимова, Василка. «Българи родом.» Комитопулите в летописната и историографска традиция. В. Т.: Университетско издателство «Св. св. Кирил и Методий», 2009.
  4. ↑ Българската християнска цивилизация и българските манастири — Божидар Димитров, С. 2001.
  5. ↑ Иван Снегаров. История на Охридската ариепископия, том 1q С. 1931
  6. ↑ Трендафил Кръстанов, Охридска архиепископия, Петър Динеков (кольектив), Кирило-Методиевска енциклопедия, изд. на БАН, Институт за литература; акад. издателство «Марин Дринов», т. II, София 1995, ISBN 954-07-0463-4 (т. II), с. 899—903
  7. ↑ Петър Петров и Христо Темелски. Охридската българска архиепископия (1018—1767)
  8. ↑ а б Константин Скурат Глава IV. Болгарская Православная Церковь
  9. ↑ Пламен Павлов. Бележити охридски архиепископи (ХV-ХVІІ в.)
  10. ↑ Матковски, Ал. Односите помегу Охридската архиепископија и османската држава. — ГИНИ. Т. XVI, No 2.
  11. ↑ Болгарский суд отказал екстрадиции епископа Йоана Вранишовского в Македонии

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

commons: Охрыдская архіепіскапія на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Охрыдская_архіепіскапія&oldid=4442569"