Паветранае пахаванне
| Паветранае пахаванне | |
|---|---|
 | |
| Культура | Тыбетцы |
| Апісана на сайце | atlasobscura.com/… (англ.) |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Абрад паветранага пахавання — адзін з самых старажытных рэлігійных абрадаў пахавання памерлага чалавека, у якім пахаванне здзяйсняецца шляхам падвешвання нябожчыка з мэтай прынашэння цела паветру, духу, святлу, дрэву і т. п.
Абрад паветранага пахавання існаваў у многіх народаў старажытнасці. Так званыя "Вісячыя труны" можна сустрэць у розных абласцях Кітая. У цяперашні час абрад сустракаецца ў Паўднёва-Усходняй Азіі, у некаторых плямёнаў Паўднёвай Амерыкі. Таксама вядомы ў рэдукаванай і больш гігіенічнай форме развейвання праху.
У некаторых народаў абрад здзяйсняўся ў дачыненні да ўсіх памерлых, а ў некаторых — толькі ў дачыненні да «абраных» па тых ці іншых прыкметах. Рэлігійная матывіроўка абраду ў розных народаў своеасаблівая.
Прыклады
[правіць | правіць зыходнік]Паводле даследавання Г. Ю. Сітнянскага[1], дадзены абрад (у дачыненні да асобных асоб: дзяцей, ганаровых грамадзян і т. п.) практыкаваўся да XX стагоддзя наступнымі народамі: манголамоўнае племя шывей, алтайцы, тэлеуты, шорцы (сеока карга), барабінскія татары, ханты, мансі, ненцы, нганасаны, энцы, селькупы (паўночныя), кеты, орачы, удэгейцы, ніўхі, ітэльмены, якуты, хакасы (плямёны: каргінцы, кагары, бельцір), сагайцы (роду халар), тувінцы, бураты, тэлесы, тэленгіты, эвенкі (да 1930-х г.), іракезы, атапаскі, а таксама баскі.
У зараастрызме
[правіць | правіць зыходнік]
У зараастрыйскай рэлігіі старажытнага Ірана для пахавання выкарыстоўваліся «вежы маўчання», на вяршыні якіх выкладвалі мёртвыя целы, якія расклёўвалі драпежныя птушкі. Вельмі падобны пахавальны абрад дагэтуль можна сустрэць у тыбетцаў ў Гімалаі[2].
На Каўказе
[правіць | правіць зыходнік]Адной з самых старажытных згадак паветранага пахавання з’яўляецца паведамленне Німфадора (III стагоддзе да н.э.). У сваім творы «Варварскія законы» ён пісаў[3]: «Мужчынскія цела колхам нельга было ні спальваць, ні хаваць; целы мужчын укручвалі ў свежыя шкуры і вешалі на дрэвах, жаночыя ж аддавалі зямлі».
У 1814 годзе Давід Баграціёні ў кнізе «Гісторыя Грузіі» паведамляў: «У старажытныя часы грузіны не закопвалі ў зямлю целы памерлых, а выстаўлялі іх на дрэвах, што самае да сёння бачаць у абхазцаў. Гэта прынята, як думаюць, ад персаў, бо Гідэ, апісваючы старажытныя звычаі гэтага народа, згадвае, што персы падобным чынам паступалі з целамі памерлых»[4].У 1660 годзе падарожнік Арканджала Ламберці запісаў адносна абхаза-адыгскіх народаў[5]:
З паўночнага боку, бліжэй за ўсіх (да мінгрэльцаў), жывуць тыя каўказцы, якіх туркі называюць абазамі (Abassas) або абкасамі (Abcasses). Звычаі гэтага народа адрозніваюцца тым, што цела нябожчыка ні хаваюць, ні паляць, а кладуць труп у выдзеўбаны ствол дрэва, які служыць труной. Апошні з малітвай прывязваюць вінаграднай лазой да найвышэйшай галіны якога-небудзь большага дрэва. Яны прывешваюць таксама зброю і адзенне памерлага, а каб паслаць на той свет каня, ганяюць яго што ёсць моцы ад гэтага дрэва да таго часу, пакуль той не акалее. Калі ён здохне хутка, то кажуць, што гаспадар любіў яго моцна; калі ж, наадварот, ён доўга не здыхае, то кажуць, што нябожчык гэтым паказвае, як мала клапаціўся аб ім.
.jpg)
У 1427 годзе падарожнік Іаган Шыльтбергер паведамляў пра чаркесаў[6]: «У іх ёсць звычай класці забітых маланкай у труну, якую потым вешаюць на высокае дрэва. Пасля таго прыходзяць суседзі, прыносячы з сабою стравы і напоі, і пачынаюць скакаць і весяліцца, рэжуць быкоў і бараноў і раздаюць большую частку мяса бедным. Гэта яны робяць на працягу трох дзён, і паўтараюць тое ж самае кожны год, пакуль трупы зусім не сатлеюць, уяўляючы, што чалавек, уражаны маланкай, павінен быць святым».
Абхазскія гісторыкі лічаць, што абрад паветранага пахавання абхаза-адыгскіх народаў паходзіць з рэлігійных культаў будаўнікоў дальменаў. Памінальныя абрады духа продкаў здзяйсняліся перад фасадам дальмена або ўнутры кромлехападобных агароджаў (Атхара), так як характэрным для дольменной культуры гэтых народаў было «другаснае» пахаванне толькі буйных костак і чэрапоў (неаднаразова выяўленых археолагамі ўнутры дальменаў), якія засталіся пасля першасных «паветраных пахаванняў» на дрэвах[7].
У фіна-ўгорскіх народаў
[правіць | правіць зыходнік]«Хаткі мёртвых» — яркая рыса дзякоўскай культуры, якая лічыцца фіна-ўгорскай. У адпаведнасці з традыцыйнай рэлігіяй макшан, называнай макшэнь кой, у старажытнасці памерлых хавалі ў лубе (кер), у які цела заварочвалі і падвешвалі на дрэве; такое пахаванне называлася урля або уркспра. Пазней сталі хаваць на лясных могілках (калмакужа). З чатырох дрэў, якія раслі побач, рабілі зруб на высокіх пнях. На зрубе рабіўся дах, унутр змяшчалі цела памерлага ў лубе. Пасля прыняцця хрысціянства пахаванне стала падземным.
Ва Усходняй Азіі
[правіць | правіць зыходнік]
Археолагі ўстанавілі, што махэ (народ, які жыў на поўначы Маньчжурыі, продак чжурчжэняў і, адпаведна, маньчжураў) практыкавалі абрад паветранага пахавання ў залежнасці ад пары года[8]. На тэрыторыі Якуціі раней існаваў культ каня, які захаваўся ў выглядзе абраду падвешвання на дрэве каля пахавання чалавека галавы і капытоў каня[9].
У Японіі і на Акінаве з глыбокай старажытнасці практыкавалася двухстадыйная пахавальная абраднасць, і першай стадыяй было «паветранае пахаванне». Паветранае пахаванне было выцеснена абрадамі будызму[10].
У Амерыцы
[правіць | правіць зыходнік]Абрад паветранага пахавання існаваў у некаторых плямёнаў індзейцаў Паўночнай Амерыкі. Цела нябожчыка клалі на спецыяльны памост, які альбо знаходзіўся на дрэве, альбо быў прыпадняты на жэрдках на вышыню прыкладна трох метраў. Побач з памостам размяшчалі яго зброю і ежу на ўвесь шлях у іншы свет[11].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Центральноазиатский исторический сервер - Г.Ю. Ситнянский. О происхож…(недаступная спасылка). archive.ph (5 верасня 2012). Архівавана з першакрыніцы 23 чэрвеня 2012. Праверана 13 снежня 2024.
- ↑ Margaret E. Gouin. Tibetan rituals of death: Buddhist funerary practices. — Abingdon, Oxon: Routledge, 2010. — Т. 54. — 1 с. — (Routledge critical studies in Buddhism). — ISBN 978-1-136-95918-9, 978-0-203-84998-9, 978-1-136-95913-4, 978-1-136-95917-2.
- ↑ Нимфодор (iii в. до н.э.) "ВАРВАРСКИЕ ЗАКОНЫ" - kolhida.ru(недаступная спасылка). web.archive.org (27 мая 2007). Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2007. Праверана 13 снежня 2024.
- ↑ Давид Багратиони. История Грузии. Архівавана 2 мая 2012. Тб.: Мецниереба, 1971
- ↑ Описание Колхиды или Мингрелии, о. Ламберти, миссионера Конгрегации для распространения христианской веры Архівавана 31 кастрычніка 2014. // Записки Одесского общества истории и древностей, Том X. — 1877
- ↑ ИОГАНН ШИЛЬТБЕРГЕР->ПУТЕШЕСТВИЕ ПО ЕВРОПЕ, АЗИИ И АФРИКЕ->ПУБЛИКАЦИЯ 1867 Г.->ГЛАВЫ 35-67. www.vostlit.info. Праверана 13 снежня 2024.
- ↑ Лакоба С. З. и Бгажба О. Х. История Абхазии с древнейших времен до наших дней. М., 2007.. apsuara.ru. Праверана 13 снежня 2024.
- ↑ Глава 6. Троицкая группа мохэской культуры и амурские чжурчжэни в Приамурье
- ↑ Васильев В. Е.. К генезису обычая погребения с конем у народа саха в свете культурного «Пограничья» тюркского мира (руск.). Известия Лаборатории древних технологий. История. Исторические науки (9 мая 2014). Архівавана з першакрыніцы 30 верасня 2018. Праверана 21 мая 2019.
- ↑ Бакшеев, Евгений Сергеевич. Двустадийная погребальная обрядность Японии и Окинавы как культурная модель Архівавана 1 мая 2019.: автореф. дис. … канд. культурологии : 24.00.01 / Рос. ин-т культурологии. — Москва, 2005. — 32 с.
- ↑ John Reed Swanton. Source Material for the Social and Ceremonial Life of the Choctaw Indians. U.S. Government Printing Office, 1931.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Дульзон А. П. Кетский язык. Томск, 1968. С. 579—580, 585—586.
- Хотхо Б. С. Обряд «воздушного» погребения в пространстве языческой культуры абхазов и адыгов // Вестник Адыгейского государственного университета, серия "Регионоведение: философия, история, социология, юриспруденция, политология, культурология. 2011. № 1. С. 199—204
- Яковлев Н. Ф. Древние связи языков Кавказа, Азии и Америки // Труды Института этнографии. 1947. Т. 2. С. 196—204.