Парыжскі кодэкс

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Парыжскі кодэкс
Нацыянальная бібліятэка Францыі
Paris Codex, pages 23-24.jpg
Апошнія дзве старонкі Парыжскага кодэкса з маяскім «задыякам»
Іншыя назвы Кодэкс Перэса (лац.: Codex Peresianus, ісп.: Codex Pérez)
Тып кодэкс
Датаванне Посткласічны перыяд (каля 900 — 1521 гг. н.э.)
Месца паходжання Юкатан, Мексіка
Мова (мовы) мая
Матэрыял папера на аснове кары[1]
Памеры 140 на 23,5 см
Фармат кніга-гармонік
Стан моцна пашкоджаны
Пісьмо пісьмо мая
Змест рытуальны зборнік, каляндарныя звесткі
Выяўлены у 1859 г. ў Нацыянальнай бібліятэцы Францыі

Парыжскі кодэкс (таксама вядомы як «Кодэкс Перэса»: лац.: Codex Peresianus, ці ісп.: Codex Pérez)[2] — адзін з трох захаваных агульнапрызнаных[3] дакалумбавых кодэксаў мая, які датуецца посткласічным перыядам Месаамерыканскай храналогіі (каля 900—1521 гг. н.э.)[4]. Дакумент вельмі дрэнна захаваўся і прыкметна сапсаваны па краях старонак, з-за чаго частка тэксту страчана. Кодэкс у значнай ступені звязаны з цыклам трынаццаці 20-гадовых катунаў і ўтрымлівае астранамічныя знакі мая.

Парыжскі кодэкс, як лічыцца, быў створаны на заходнім Юкатане, імаверна ў Маяпане. Як мяркуюць, кодэкс зроблены недзе каля 1450 года, у позні посткласічны перыяд (1200—1525 гг.). Не так даўно была прапанавана больш ранняя дата — 1185 год, што адносіць дакумент да ранняга посткласічнага перыяду (900—1200 гг.). Аднак, астранамічныя і каляндарныя звесткі ў кодэксе адпавядаюць цыклу класічнага перыяду з 731 па 987 г. н.э., што паказвае, што кодэкс можа быць копіяй намнога старэйшага помніка.

На сёння Парыжскі кодэкс захоўваецца ў Нацыянальнай бібліятэцы Францыі ў Парыжы, у аддзеле рукапісаў, і зарэгістраваны ў каталогу як Mexicain 386[5].

Фізічныя характарыстыкі[правіць | правіць зыходнік]

Кодэкс зроблены з паласы даўжынёю 140 см і вышынёю 23,5 см, складзенай у 11 лістоў, запоўненых малюнкамі і тэкстам з абодвух бакоў[1]. Парыжскі кодэкс вельмі дрэнна захаваўся і складаецца з рада фрагментаў[6]; вапнавая грунтоўка кодэкса моцна размылася па краях, што прывяло да страты іерогліфаў і рысункаў, якія захаваліся толькі пасярэдзіне старонак[7].

Змест[правіць | правіць зыходнік]

Старонка 3 Парыжскага кодэкса, дзе паказана тыповае спалучэнне стаячай і сядзячай постаці

Змест кодэкса ў асноўным рытуальны па сутнасці, і адзін бок кодэкса ўтрымлівае багоў-апекуноў і звязаныя рытуалы для цыкла з трынаццаці катунаў (20-гадовых цыклаў календара мая)[8]. Адзін фрагмент утрымлівае жывёл, якія прадстаўляюць астранамічныя знакі ўздоўж экліптыкі, уключаючы скарпіёна і пекары[9]; фрагменты гэтага «задыяка» мая намаляваныя на дзвюх старонках кодэкса[10]. На некаторых старонках ёсць заўвагі, зробленыя лацініцай[1].

На адным баку кодэкса ў афармленні кожнай старонкі ў цэлым прасочваецца аднатыпнае размяшчэнне фігур: постаць злева стаіць, а постаць справа сядзіць. На кожнай старонцы таксама прысутнічае іерогліф дня «ахаў», спалучаны з лікавым каэфіцыентам, які паказвае дату апошняга дня каляндарнага цыкла. Нягледзячы на дрэнны стан дакумента, захавалася дастаткова тэксту, каб можна было бачыць, што ў Парыжскім кодэксе асноўны рад дат адпавядае канчаткам катуна, што дазваляе рэканструяваць некаторыя са страчаных знакаў дат у тэксце. Кожная з сядзячых постацей звязана з зорным знакам, што паказвае, што яны прадстаўляюць кіруючае бажаство кожнага катуна[1].

Адваротны бок кодэкса больш разнастайны па змесце і ўключае раздзел, прысвечаны каляндарнаму цыклу пад кіраваннем Чака, бога дажджу. На дзюх старонках праілюстраваны дні 260-дзённага цыкла цалькіна, што адпавядае пачатку сонечнага года адзін раз за 52 гады (т.зв. Каляндарны круг). Апошнія дзве старонкі кодэкса адлюстроўваюць трынаццаць жывёл, якія прадстаўляюць т.зв. «задыяк»[1].

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

Як і іншыя два агульнапрызнаныя кодэксы мая (Дрэздэнскі кодэкс і Мадрыдскі кодэкс), дакумент верагодна быў створаны на Юкатане[7]; англійскі маяніст Дж. Эрык С. Томпсан лічыў верагодным, што Парыжскі кодэкс быў зроблены на заходнім Юкатане недзе паміж 1250 і 1450 гадамі[11]. Брус Лав адзначаў падабенствы паміж сцэнаю на старонцы 11 кодэкса і стэлаю 1 у Маяпане; грунтуючыся на гэтым, ён выказаў меркаванне, што кодэкс быў зроблены ў Маяпане каля 1450 года[12]. Аднак глыбейшы аналіз вышэйназванай стэлы падводзіць да іншай даты — 1185 года, паказваючы, што каляндарныя звесткі могуць адносіцца да больш ранняга катуннага цыкла, чым прапанаваны Б. Лавам. Астранамічныя і каляндарныя звесткі ў Парыжскім кодэксе адпавядаюць цыклу класічнага перыяду з 731 па 987 г. н.э., паказваючы, што кодэкс можа быць копіяй намнога больш ранняга дакумента[13].

Адкрыццё[правіць | правіць зыходнік]

Парыжскі кодэкс выявіўся ў 1859, калі Леан дэ Росні (Léon de Rosny) знайшоў яго ў кашы са старымі паперамі каля каміна ў Нацыянальнай бібліятэцы ў Парыжы[14]. Відавочна, кодэкс быў абследаваны недзе за 25 год да таго вучонымі і быў зарэгістраваны ў каталогу, аднак невядома, як дакумент трапіў у Парыж[15]. Дакумент быў знойдзены з кавалкам паперы, паводле якога кодэкс адносіўся да калекцыі каланіяльных дакументаў мая, сабраных Хуанам Піа Перэсам (Juan Pío Pérez)[2].

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ а б в г д Noguez et al 2009, p. 16.
  2. ↑ а б Noguez et al 2009, p. 17.
  3. ↑ Сапраўднасць яшчэ аднаго, чацвёртага кодэкса доўгі час аспрэчвалася.
  4. ↑ Sharer and Traxler 2006, p. 126.
  5. ↑ Noguez et al 2009, p. 17. Bibliothèque Nationale de France 2011.
  6. ↑ Coe 1999, p. 200.
  7. ↑ а б Sharer and Traxler 2006, p. 127.
  8. ↑ Sharer and Traxler 2006, p. 127. Noguez et al 2009, p. 16.
  9. ↑ Coe 1999, p. 217.
  10. ↑ Sharer and Traxler 2006, p. 118.
  11. ↑ Sharer and Traxler 2006, p. 129.
  12. ↑ Rice 2009, pp. 32-33.
  13. ↑ Vail 2006, p. 504.
  14. ↑ Sharer and Traxler 2006, p. 127. Drew 1999, p. 82.
  15. ↑ Drew 1999, p. 83.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Bibliothèque Nationale de France. Codex Peresianus (фр.). Paris, France: Bibliothèque Nationale de France (2011). Праверана 15 красавіка 2013.
Coe, Michael D. (1999). The Maya. Ancient peoples and places series (6th edition, fully revised and expanded ed.). London and New York: Thames & Hudson. ISBN 0-500-28066-5. OCLC 59432778. https://archive.org/details/maya0000coem_h0k7. 
Drew, David (1999). The Lost Chronicles of the Maya Kings. London, UK: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-81699-3. OCLC 43401096. https://archive.org/details/lostchroniclesof0000drew_j2y5. 
Noguez, Xavier; Manuel Hermann Lejarazu; Merideth Paxton; Henrique Vela (August 2009). "Códices Mayas" (in es). Arqueología Mexicana: Códices prehispánicos y coloniales tempranos – Catálogo (Editorial Raíces) Special Edition (31): 10–23. 
Rice, Prudence M. (2009). "The Kowoj in Geopolitical-Ritual Perspective". in Prudence M. Rice and Don S. Rice (eds.). The Kowoj: identity, migration, and geopolitics in late postclassic Petén, Guatemala. Boulder, Colorado, US: University Press of Colorado. pp. 21–54. ISBN 978-0-87081-930-8. OCLC 225875268. https://archive.org/details/kowojidentitymig00rice. 
Sharer, Robert J.; Loa P. Traxler (2006). The Ancient Maya (6th, fully revised ed.). Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-4817-9. OCLC 57577446. https://archive.org/details/ancientmaya0006shar. 
Vail, Gabrielle (2006). "The Maya Codices". Annual Review of Anthropology (Palo Alto, California, USA: Annual Reviews) 35: 497–519. doi:10.1146/annurev.anthro.35.081705.123324. ISSN 1545-4290. OCLC 103903925.  (патрэбна падпіска)

Дадатковая літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Houston, Stephen D. (June 1997). "The Paris Codex: Handbook for a Maya Priest (Review)". American Anthropologist 99 (2): 459–460. doi:10.1525/aa.1997.99.2.459. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1525/aa.1997.99.2.459/abstract.  (патрэбна падпіска)
Love, Bruce (1994). The Paris codex: handbook for a Maya priest. Austin, Texas, USA: University of Texas Press. ISBN 9780292746749. OCLC 27897581. 
Severin, Gregory M. (1981). "The Paris Codex: Decoding an Astronomical Ephemeris". Transactions of the American Philosophical Society. New Series (American Philosophical Society) 71 (5): 1–101. ISBN 9780871697158. OCLC 8044756.  (патрэбна падпіска)

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

commons: Парыжскі кодэкс на Вікісховішчы
  • Парыжскі кодэкс на сайце Нацыянальнай бібліятэкі Францыі, з выявамі (у грамадскім набытку) арыгінальнага дакумента. (англ.)
  • Парыжскі кодэкс на сайце бібліятэкі Паўночна-Заходняга ўніверсітэта, з рэканструяванымі выявамі старонак. (англ.)
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Парыжскі_кодэкс&oldid=3788938"