Патсдамскае пагадненне (1945)

Патсдамскае пагадненне 1945 года — дакументы, якія зафіксавалі вынікі Патсдамскай канферэнцыі, якая адбылася незадоўга да заканчэння Другой сусветнай вайны з 17 ліпеня па 2 жніўня 1945 года ў палацы Цэцыліенхоф у Патсдаме. На Патсдамскай канферэнцыі дзяржавамі-пераможцамі былі прыняты рашэнні аб новым палітычным і тэрытарыяльным ладзе Германіі, яе дэмілітарызацыі, рэпарацыях, якія выплачваліся Германіяй, і лёсе нямецкіх ваенных злачынцаў.

І. В. Сталін, Гары Трумэн і Уінстан Чэрчыль перад адкрыццём Патсдамскай канферэнцыі

На канферэнцыі дзяржавы-пераможцы СССР, ЗША і Вялікабрытанія былі прадстаўлены кіраўнікамі ўрадаў і міністрамі замежных спраў. Першапачаткова ў канферэнцыі ўдзельнічалі Сталін, Трумэн і Чэрчыль. У далейшым Чэрчыля змяніў новы прэм'ер-міністр Вялікабрытаніі Клемент Этлі. Францыя ў Патсдамскай канферэнцыі не ўдзельнічала, аднак 4 жніўня далучылася з абмоўкамі да Патсдамскага пагаднення.

Значэнне Патсдамскага пагаднення складаецца перш за ўсё ў тым, што яно зафіксавала калектыўную адказнасць усіх чатырох дзяржаў-саюзніц за Германію ў цэлым.

Заключны пратакол

Трайны поціск рукі на Патсдамскай канферэнцыі. Уінстан Чэрчыль, Гары Трумэн і Іосіф Сталін

Сустрэча ў Патсдаме праходзіла ў закрытым рэжыме без удзелу прэсы. Заключны пратакол канферэнцыі быў апублікаваны ў сціснутай форме пад назвай «Ведамаснае паведамленне аб Берлінскай канферэнцыі трох дзяржаў». Уяўляючы сабой па форме сумеснае камюніке, паведамленне змяшчала заяву пра намеры, а не абавязковы для выканання міжнародны дагавор.

Падпісаны бакамі-ўдзельніцамі канферэнцыі пратакол змяшчаў наступныя пункты:

• ход канферэнцыі;
• заснаванне Савета міністраў замежных спраў (СМЗД);
• прынцыпы паваеннай акупацыі Германіі;
• палажэнні аб рэпарацыях;
• эканамічная цэласнасць Германіі;
• распараджэнне ваенна-марскім і гандлёвым флотам Германіі;
• адданне суду ваенных злачынцаў;
• нормы па тэрытарыяльных пытаннях і ўсходніх землях (да канчатковага мірнага ўрэгулявання з Польшчай і Аўстрыяй);
• заключэнне мірных дагавораў;
• кіраванне падапечнымі тэрыторыямі;
• перасяленне германскага насельніцтва з Польшчы і тэрыторый Германіі, якія кіраваліся ёю, з Чэхаславакіі і Венгрыі.

Вынікі

Палітычныя прынцыпы

Палітычныя прынцыпы акупацыі Германскай імперыі ляглі ў аснову працы Саюзніцкага кантрольнага савета, які размяшчаўся ў Берліне. Прынцыпы атрымалі назву «чатырох Д» (часам гавораць пра «пяць Д»).

• Дэнацыфікацыя - ліквідацыя ўсіх нацысцкіх арганізацый.

Ідэя дэнацыфікацыі была высунута саюзнікамі пасля перамогі над нацысцкай Германіяй у сярэдзіне 1945 года. Патсдамскае пагадненне прадугледжвала «ачышчэнне» нямецкага і аўстрыйскага грамадстваў, культуры, прэсы, эканомікі, юрыспрудэнцыі і палітыкі ад любога роду нацыянал-сацыялістычнага ўплыву.

Са студзеня 1946 года ў дачыненні да Германіі Саюзніцкім кантрольным саветам у Берліне было выдадзена некалькі дырэктыў па дэнацыяналізацыі, у якіх вылучаліся пэўныя групы асоб, у дачыненні да якіх праводзілася судовае следства.

• Дэмілітарызацыя - поўнае раззбраенне Германіі.

Дэмілітарызацыя складалася з роспуск арміі, ліквідацыі запасаў зброі і поўнага дэмантажу ваенна-прамысловага комплексу акупаванай Германіі з мэтай прадухілення далейшай ваеннай пагрозы з яе боку.

Патсдамскае пагадненне прадугледжвала дэмілітарызацыю Германіі. Аднак падчас халоднай вайны адбылося пераўзбраенне як ФРГ, так і ГДР.

• Дэмакратызацыя - аднаўленне грамадзянскіх свабод, шматпартыйных выбараў і падзелу ўлад.

Прадугледжваўся канчатковы перавод палітычнага жыцця ў Германіі на дэмакратычную аснову, дэмакратычныя партыі атрымлівалі дазвол на дзейнасць па ўсёй Германіі, ім таксама аказвалася падтрымка.

З абмежаваннямі, неабходнымі для выканання ваеннай бяспекі, падаваліся свабоды слова, прэсы і рэлігіі.

Прадугледжваўся кантроль за сістэмай адукацыі і выхавання ў Германіі ў мэтах паспяховага развіцця дэмакратычных прынцыпаў.

• Дэцэнтралізацыя

Дэцэнтралізацыя азначала перадачу функцый, адказнасці, рэсурсаў і паўнамоцтваў па прыняцці палітычных рашэнняў на сярэдні і ніжэйшы ўзровень (гарадоў, пасёлкаў і вёсак), а ў эканамічнай вобласці — дэканцэнтрацыя эканамічнай моцы Германіі.

• Дэмантаж

Гістарычнае паняцце «дэмантаж» разумецца як дэмантаж аб'ектаў германскай прамысловасці, у прыватнасці, металургіі і цяжкай прамысловасці. Мэтай дэмантажу з боку СССР з'яўлялася прадухіленне шкоды, нанесенай Германіяй, а таксама паслабленне Германіі шляхам знішчэння яе індустрыяльнай асновы і тым самым папярэджанне новай агрэсіўнай вайны. У заходніх зонах акупацыі палітыка дэмантажу была неўзабаве спынена ў адпаведнасці з дактрынай Трумэна.

Рашэнні па тэрытарыяльных пытаннях

Калінінградская вобласць

У артыкуле VI Патсдамскага пагаднення «Аб горадзе Кёнігсбергу і прылеглым да яго раёне» гаворыцца пра тое, што прылеглая да Балтыйскага мора частка заходняй мяжы СССР праходзіць ад пункта на ўсходнім беразе Данцыгскай бухты, пазначанага на прыкладзенай карце на ўсход — на поўнач ад Браўнсберга—Гольдапа да стыку граніц Літвы, Польскай Рэспублікі і былой Усходняй Прусіі. Прэзідэнт ЗША Трумэн і брытанскі прэм'ер-міністр зафіксавалі ў пратаколе сваю згоду аказаць палітычную і дыпламатычную падтрымку канчатковай перадачы тэрыторыі на наступным мірным кангрэсе.

Польшча і мяжа па Одэры-Найсэ

На Патсдамскай канферэнцыі таксама абмяркоўвалася пытанне тэрытарыяльных прэтэнзій Польшчы. Яшчэ да Патсдамскай канферэнцыі заходнія дзяржавы прызналі новы ўрад Польшчы, створаны галоўным чынам з удзельнікаў Польскага Супраціўлення (на чале з Б. Берутам), якіх падтрымліваў І. Сталін, у які ў чэрвені 1945 года ўвайшло некалькі членаў польскага ўрада ў выгнанні. У заявах урада фармальна абвяшчалася правядзенне свабодных дэмакратычных выбараў, а ўсім польскім эмігрантам у хуткім часам падавалася магчымасць вярнуцца на радзіму.

Ныса-Лужыцка ці Ныса-Клодзка

Маючы справу з ужо здзейсненым, заходнія саюзнікі прызналі гэтыя тэрыторыі польскімі да канчатковага ўрэгулявання тэрытарыяльных пытанняў на мірным кангрэсе. Спрэчным было і месца праходжання граніцы паміж Польшчай і Германіяй па Найсэ (Нысе): па лужыцкай ці па клодзскай. Маюцца звесткі пра тое, што амерыканская і брытанская дэлегацыі не ведалі існаванні лужыцкай Найсэ. Некаторы час абмяркоўвалася ўсходняя граніца Германіі не па Одэры-Найсэ, а па Одэры-Бубры за 50 км на ўсход ад яе, што не задавольвала СССР. У гэтым варыянце ўся ўсходняя Лужыца апынулася б на тэрыторыі Германіі, і гарады Губен і Гёрліц не былі б падзелены граніцай. Аднак у канчатковым выніку боку сышліся на граніцы па Найсэ-Лужыцкай.

Штэтын

Пасля ўзгаднення на Патсдамскай канферэнцыі лініі граніцы па лужыцкай Найсэ памежнай ракой павінен быў стаць Одэр. Але насуперак гэтаму пагадненню яшчэ 5 ліпеня 1945 года Савецкі Саюз перадаў Польшчы размешчаны на захад ад Одэра горад Штэтын, дзе на той момант пражывала 84 000 немцаў. Перадача Штэтына і вусця Одэра ў Штэцінскім заліве, зафіксаваная ў Патсдамскім пагадненні, з'яўлялася эканамічным патрабаваннем Польшчы пасля атрымання Верхнесілезкага прамысловага рэгіёна. Такім чынам, Патсдамскае пагадненне толькі замацавала сітуацыю, якая ўжо склалася да таго часу.

Дэпартацыя нямецкага насельніцтва

Асноўны артыкул: Дэпартацыя немцаў пасля Другой сусветнай вайны

Патсдамскае пагадненне, падпісанае ЗША, СССР і Вялікабрытаніяй, у артыкуле XIII замацавала «ўзаконеную дэпартацыю нямецкага насельніцтва» з Польшчы, Чэхаславакіі і Венгрыі.

Гл. таксама

• Патсдамская канферэнцыя
• Патсдамская дэкларацыя
• Ванфрыдскае пагадненне