Паўстанне АФВПН

Паўстанне АФВПН
Паўстанне АФВПН
	Асноўны канфлікт: Другая індакітайская вайна, Трэцяя Індакітайская вайна
Дата	1964 — 1992
Месца	Паўднёвы В’етнам, Паўночны В’етнам, Камбоджа
Вынік	разгром паўстанцаў
Праціўнікі
Аб’яднаны фронт вызвалення прыгнечаных народаў	Паўднёвы В’етнам Паўночны В’етнам ; В’етконг; Часовы рэвалюцыйны ўрад Рэспублікі Паўднёвы В’етнам ; Сацыялістычная Рэспубліка В’етнам

Паўстанне АФВПН/ФУЛРО — узброеная дзейнасць групоўкі «Аб’яднаны фронт вызвалення прыгнечаных народаў» (скар. АФВПН; фр.: Front Uni de Lutte des Races Opprimées, FULRO, в’етн.: Mặt trận Thống nhất Đấu tranh của các Sắc tộc bị Áp bức). Паўстанне разгортвалася ў кантэксце Індакітайскіх войн і іх часткі — В’етнамскай вайны, дзе баевікі выступілі ў якасці трэцяй сілы.

Перадгісторыя

Адным з раёнаў кампактнага пражывання нацыянальных меншасцей у В’етнаме было плато Тэйнгуен. На гэтай тэрыторыі жылі прадстаўнікі цэлага шэрагу народаў аўстраазіяцкай і аўстранезійскай моўных сем’яў. Найбольш буйныя з іх — ба-нар, джарай, седанг, эдэ. Менавіта тут гістарычна размяшчалася легендарная Зямля каралёў (князёў) агню і вады, якім нават кхмерскі кароль вымушаны быў некаторы перыяд плаціць сімвалічную даніну. Гэтая тэрыторыя доўгі час была нікому непадкантрольная. У ходзе Першай Індакітайскай вайны французы далі гэтаму рэгіёну аўтаномію, разлічваючы на падтрымку тутэйшага насельніцтва. Аднак з-за першага прэзідэнта Рэспублікі В’етнам Нго Дзінь З’ема, які праводзіў палітыку ўмацавання в’етнамскага нацыяналізму, у 1955 годзе аўтаномія была скасавана.

Дзейнасць супраць Паўднёвага В’етнама

У сувязі з сыходам з поўначы краіны вялікай колькасці насельніцтва, якія не пагадзіліся жыць пад уладай камуністаў, кіраўкні дзяржавы прыняў рашэнне перасяліць сюды паўночнав’етнамскіх каталікоў. Акрамя таго, у правінцыі плато Тэйнгуен былі накіраваны ў 1960 годзе в’еты з густанаселеных правінцый Паўднёвага В’етнама, прыкладна 50 тыс. чалавек. Да 1963 года колькасць перасяленцаў-в’етаў тут склала ўжо 200 тыс. чалавек і працягвала расці.

Гэта выклікала незадаволенасць як мясцовага насельніцтва, так і прадстаўнікоў кіруючых груп. Яны выступілі супраць засялення тэрыторыі Тэйнгуена в’етамі і ўшчамлення правоў мясцовага насельніцтва. У маі 1958 года ўтворана арганізацыя БАДЖАРАКА, назва якой было сфарміравана з пачатковых складоў этнасаў, якія яе ўтварылі — банар, джарай, радэ (эдэ) і коха. Групоўка выступала за шырокую аўтаномію Тэйнгуена, а магчыма, і яго незалежнае існаванне. Узначаліў арганізацыю грамадзянскі служачы, эдэ па нацыянальнасці, І Бхам Энуол.

Дзейнасцю сепаратысцкіх груп у раёне в’етнама-камбоджыйскай мяжы зацікавіўся прынц Камбоджы Нарадом Сіянук. Пры яго ўдзеле Фронт вызвалення прыгнечаных народаў на чале з І Дхон Адронгам сумесна з Фронтам вызвалення Цямпы, узначаленым палкоўнікам камбоджыйскай арміі Лес Касемам, і Фронтам вызвалення Кампучыі краом, якія прадстаўлялі кхмераў дэльты Меконга, на чале з былым манахам Цяу Дара ўтварылі ў 1964 годзе Аб’яднаны фронт вызвалення прыгнечаных народаў. Кіраўніком фронту абвешчаны І Бхам Энуол, ён быў таксама абвешчаны прэзідэнтам верхняга плато Цямпы. Кіраўнікі АФВПН выступалі з заявамі, што іх канчатковыя мэты складаюцца ў дасягненні незалежнасці Тэйнгуена, аднаўленні незалежнай дзяржавы Цямпа і вяртанні Камбоджы кхмерскіх зямель, захопленых В’етнамам.

У верасні 1964 года і снежні 1965 года баевікамі былі ўладкованыя мецяжы ў шэрагу навучальных лагераў паўднёвав’етнамскіх войскаў, укамплектаваных прадстаўнікамі нацыянальных меншасцяў. У ходзе гэтых паўстанняў загінулі салдаты паўднёвав’етнамскай арміі і мірныя жыхары. Іх выступленні былі жорстка задушаны, а захопленыя ў палон чатыры камандзіра паўстанцаў былі публічна пакараныя смерцю. Лідары і атрады баевікоў схаваліся на сваёй базе ў Камбоджы. Пасля гэтага адны кіраўнікі баевікоў дасягнулі пагаднення з паўднёвав’етнамскія ўладамі, іншыя, як Лес Косем, працягвалі ўзброеную барацьбу. Асобныя атрады АФВПН у Тэйнгуене змагаліся з сайгонским рэжымам аж да заканчэння Другой Індакітайскай вайны, прычым часам нават супрацоўнічалі з сіламі НФВПВ.

Дзейнасць супраць «чырвоных»

Пасля ўтварэння ДРВ яе кіраўніцтва павінна было выбудоўваць і рэалізоўваць сваю этнанацыянальную палітыку з улікам не толькі пражывання ў В’етнаме, акрамя асноўнага этнасу в’етаў, і іншых этнасаў, але таксама і таго факту, што яны займалі шырокія раёны краіны, дзе в’еты былі малалікімі, а то і наогул не прадстаўлены. Акрамя таго, ва ўмовах двух войнаў супраць моцных заходніх дзяржаў неабходна было прыцягнуць на свой бок як мага больш жыхароў В’етнама для іх кансалідацыі на барацьбу з ворагам, тым больш што замежныя праціўнікі рабілі спробы наладзіць нацыянальныя меншасці супраць нацыянальна-вызваленчых сіл.

Паколькі барацьбой за незалежнасць В’етнама кіравалі камуністы, яны выкарыстоўвалі тыя прынцыпы этнанацыянальнай палітыкі, якія абвяшчаліся ў вядучых камуністычных краінах — Савецкім Саюзе і КНР, аж да стварэння аўтаномных раёнаў. Аднак, ацэньваючы вынікі гэтай палітыкі, кіраўніцтва ДРВ, а затым і СРВ зыходзіла з пастаўленых ім мэтаў і паступова адаптавала сваю этнанацыянальных палітыку да рэалізацыі гэтых мэтаў. Так, пазней, ужо пасля ўтварэння СРВ, аўтаномныя раёны былі расфармаваныя, паколькі яны сталі прадстаўляць пагрозу адзінству краіны. Акрамя таго, ужо бліжэй да заканчэння войнаў в’ецкае насельніцтва ДРВ стала перасяляцца ў раёны, дзе яно было мала прадстаўлена.

У гэтай сувязі АФВПН таксама выступаў з антыкамуністычных пазіцый і турбаваў паўночнав’етнамскія ўлады сваімі тэрарыстычнымі акцыямі пасля аб’яднання В’етнама (1976)^[1].

Амерыканцам у 1965 годзе ўдалося пераканаць баевікоў АФВПН спыніць узброеныя акцыі супраць паўднёвав’етнамскай адміністрацыі. Пасля Тэцкага наступлення 1968 года, калі баевікі АФВПН выступілі супраць НФВПВ, амерыканцы прынялі рашэнне выкарыстаць АФВПН для прамога супрацьстаяння атрадам НФВПВ у абмен на гарантыі самастойнасці ў адносінах з уладамі Паўднёвага В’етнама^[2].

Да пачатку 1990-х гадоў становішча апошніх гуртоў АФВПН, пазбаўленых усякай падтрымкі, стала безнадзейным: яны жылі ў пяці пасёлках, адрэзаных ад знешняга свету. У 1992 годзе апошнія 407 баевікоў АФВПН былі раззброены міратворчымі сіламі ААН у Камбоджы^[3].

Крыніцы

↑ Гусев М. Н. Исламский фактор в Юго-Восточной Азии. Роль внешних сил. − М. : Ин-т Ближнего Востока, 2007. - 190 с.
↑ ВОЙНА ВО ВЬЕТНАМЕ: США И ГОРСКИЕ НАРОДЫ ТЭЙНГУЕН Архівавана 19 чэрвеня 2020.
↑ Проблема вьетнамцев в период и после окончания военной интервенции Соединенных Штатов Америки в Индокитае 1964–1975 гг.

Літаратура

О.В. Егорунин Этнонациональная политика ДРВ: ценный исторический опыт // Независимый Вьетнам: национальные интересы и ценности : журнал. — 2021.

[1] Гусев М. Н. Исламский фактор в Юго-Восточной Азии. Роль внешних сил. − М. : Ин-т Ближнего Востока, 2007. - 190 с.

[2] ВОЙНА ВО ВЬЕТНАМЕ: США И ГОРСКИЕ НАРОДЫ ТЭЙНГУЕН Архівавана 19 чэрвеня 2020.

[3] Проблема вьетнамцев в период и после окончания военной интервенции Соединенных Штатов Америки в Индокитае 1964–1975 гг.

[1]

[2]

[3]