Перцкі дагавор

Перцкі дагавор (англ.: Treaty of Perth) — мірны дагавор, заключаны ў 1266 годзе ў Перце паміж Нарвегіяй і Шатландыяй, які спыніў нарвежска-шатландскае суперніцтва за ўладу над Гебрыдскімі астравамі. У адпаведнасці з умовамі дагавора астравы былі перададзены Шатландыі.

Гісторыя

Пачынаючы з IX стагоддзя Гебрыдскія астравы і частка заходняга ўзбярэжжа Шатландыі ўвайшлі ў сферу ўплыву нарвежскіх вікінгаў, а ў 1098 годзе яны былі афіцыйна прызнаны ўладаннем Нарвегіі. У сярэдзіне XII стагоддзя на Гебрыдах склалася гэльская дзяржава — каралеўства Астравоў, якое прызнала сюзерэнітэт нарвежскага караля. Але ўжо з пачатку XIII стагоддзя ўздужалая Шатландыя пачала экспансію на захад і аспрэчыла правы Нарвегіі на Гебрыды.

Шатландска-нарвежскі канфлікт дасягнуў сваёй кульмінацыі ў 1263 годзе, калі магутны нарвежскі флот пад камандаваннем караля Хокана IV прыбыў на Гебрыдскія астравы і разарыў уладанні шатландскага караля. У бітве пры Ларгсе 2 кастрычніка 1263 года нарвежцы атрымалі адпор з боку шатландскай арміі, а 15 снежня сканаў Хокан IV. Ужо ў наступным годзе шатландцы атакавалі нарвежскія землі на заходнім узбярэжжы Шатландыі і падпарадкавалі сваёй улады кіраўнікоў каралеўства Астравоў. У 1265 годзе шатландцы заваявалі востраў Мэн. Новы кароль Нарвегіі Магнус VI быў вымушаны пайсці на перамовы.

Мірны дагавор быў заключаны 2 ліпеня 1266 года ў шатландскім горадзе Перт. Нарвегія саступала Шатландыі Гебрыдскія астравы і Мэн за выкуп у памеры 4 000 шатландскіх марак, падлеглы выплаце на працягу чатырох гадоў. Шатландскі кароль гарантаваў захаванне мае рацыю і звычаяў жыхароў астравоў. Кожная з бакоў таксама абавязвалася не падаваць сховішчы здраднікам і злачынцам іншага боку. Акрамя таго, шатландцы павінны былі штогод выплачваць 100 марак нарвежскаму каралю (гэты плацёж быў адменены толькі ў 1468 годзе, хоць фактычна перастаў выплачвацца ўжо ў XIV стагоддзі). Аркнейскія і Шэтландскія астравы прызнаваліся ўладаннем Нарвегіі.

Перцкі дагавор спыніў суперніцтву дзвюх дзяржаў за ўладу над Гебрыдамі і адкрыў перыяд дружбы і саюза паміж Нарвегіяй і Шатландыяй. Далучэнне астравоў да Шатландыі азначала не толькі завяршэнне фарміравання тэрытарыяльнай асновы шатландскай дзяржавы, але і станаўленне новага балансу ўлады на Брытанскіх астравах: перыяд мноства каралеўстваў і прысутнасці вікінгаў падышоў да канца, а Брытанскія астравы былі канчаткова падзелены на дзве дзяржавы: Англію і Шатландыю.

Спасылкі

• Agreement between Magnus IV and Alexander III, 1266 — тэкст дагавора. Архівавана 11 чэрвеня 2011. (англ.), (лац.)