Прабалтыйская мова

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Прабалтыйская мова
Рэгіёны Усходняя Еўропа
Класіфікацыя

Індаеўрапейская сям'я

Прабалты́йская мова — гіпатэтычная, пісьмова незасведчаная і рэканструяваная мова індаеўрапейскай сям'і моў, якая з'яўлялася продкам моў балтыйскае групы індаеўрапейскай моўнай сям'і. Як і большая частка прамоваў (моў-продкаў), прабалтыйская мова не пакінула па сабе пісьмовых помнікаў, што зводзіць звесткі аб ёй у галіну лінгвістычных рэканструкцыяў.

Лінгвістычная характарыстыка[правіць | правіць зыходнік]

Фанетыка, фаналогія[правіць | правіць зыходнік]

У гавым ладзе прабалтыйскай мовы рэканструююцца пяць доўгіх (*i, *e, *a, *o, *u) і чатыры кароткіх (*i, *e, *a, *u) галосных. У параўнанні з праіндаеўрапейскай мовай прабалтыйская сістэма галосных змянілася нязначна: галосныя *a, *o зліліся ў *a, шва прымум перайшло ў *a ў пачатковым складзе, але знікла ў астатніх пазіцыях[1].

Марфалогія[правіць | правіць зыходнік]

Назоўнік у прабалтыйскай мове рэканструюецца як часціна мовы, якая характарызавалася катэгорыямі роду (мужчынскі, жаночы, ніякі), ліку (адзіночны, множны, парны) і склону (назоўны, родны, давальны, вінавальны, мясцовы, творны, клічны)[2]. Па распадзе прабалтыйскай мовы ніякі род захаваўся толькі ў прускай мове, у літоўскай і латышскай ён быў страчаны, аднак у літоўскай захоўваюцца рэлікты прыметнікаў ніякага роду[3].

На падставе літ.: àš, ст.-лет. eš, лат.: es, пруск. as, es для прабалтыйскай мовы рэканструюецца займеннік першай асобы адзіночнага ліку *ež «я»[4]. Грунтуючыся на лет. tù, латышск. tu, пруск. tū таксама рэканструюецца займеннік другой асобы адзіночнага ліку *tū/*tu «ты»[5].

Для дзеяслова рэканструююцца тры асновы: цяперашняга, мінулага і будучага часоў[6].

Сінтаксіс[правіць | правіць зыходнік]

У дачыненні сінтаксісу лічыцца, што пры будове сказу пераважала схема SOV — дзейнік-дапаўненне-выказнік[7].

Класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]

Па развіцці індаеўрапеістыкі, а таксама даследаванняў у галіне балтыйскага мовазнаўства практычна агульнапрынята, што балтыйскія мовы ўяўляюць сабою таксон роднасных моў, што паходзіць ад агульнай мовы-продку — прабалтыйскай, і ўваходзяць у вышэйшае генетычнае аб'яднанне, індаеўрапейскую сям'ю моў. Лічыцца, што прабалтыйская мова развілася як адзін з дыялектаў па распадзе праіндаеўрапейскай мовы.

Шэрагам мовазнаўцаў ставіліся спробы па выяўленні асабліва блізкіх сувязяў балтыйскіх моў (і, адпаведна, прабалтыйскай) з іншымі асобнымі мовамі індаеўрапейскай сям'і.

Упершыню гіпотэза на дадзеным грунце была сфармулявана ў ХІХ ст. А. Шляйхерам, на думку якога балтыйскія і славянскія мовы мелі агульны продак, які з'яўляўся прамежкавай стадыяй між распадам праіндаеўрапейскай мовы і вылучэннем прабалтыйскай і праславянскай моў (гл. прабалта-славянская мова). Прыхільнікі дадзенага падыходу звярталі ўвагу на набор лексічных, марфалагічных і сінтаксічных сыходжанняў між балтыйскімі і славянскімі мовамі, але іх праціўнікі, следуючы за індаеўрапеістам А. Мее, разглядалі дадзенае збліжэнне як вынік узаемных кантактаў (моўны саюз), агульнага субстрату і сэрві ўзаемных запазычванняў[8]. У прыватнасці, лексічныя балта-славянскія сыходжанні могуць апынуцца вынікам узаемных запазычванняў, захавання індаеўрапейскага лексічнага фонду, некаторыя лексемы, што ўказваюцца як эксклюзіўныя балта-славянскія, таксама прасочваюцца і ў іншых індаеўрапейскіх[9]. Акрамя таго, у якасці контрааргументаў гіпотэзы балта-славянскага адзінства заўважаўся цэлы набор адрозненняў у фаналогіі (напрыклад, захаванне ў балтыйскіх праіндаеўрапейскага сцячэння *sr, у праславянскай не захаванага; адсутнасць захавання палатальных зычных у балтыйскіх, калі ў корані існаваў *s, што, аднак назіралася ў праславянскай) і марфалогіі (напрыклад, існаванне ў балтыйскіх інфіксу -sto-, адсутнага ў праславянскай, адсутнасць суфіксу дзеепрыметнікаў -lo, прысутнага ў праславянскай).

Іншыя лінгвісты прапаноўвалі трохчленную схему балта-славянскага адзінства, паводле якой першапачаткова доўжыўся перыяд балта-славянскага адзінства, на змену якому прыйшоў перыяд распаду, пасля чаго настаў перыяд паўторнага сыходжання (Я. Развадоўскі, пазней падтрымана таксама Х. Бірнбаўмам)[10][11]. Чацверты падыход пастулюе праславянскую мову як даччыную ў дачыненні да балтыйскіх дыялектаў, гэта значыць, праславянская мова згодна з гэтымі палажэннямі паўстала праз вылучэнне з тагачасных балтыйскіх дыялектаў[12].

Якасна іншы пункт гледжання, які падтрымліваецца некаторымі лінгвістамі, пастулюе існаванне балта-славянскага адзінства і прабалта-славянскай мовы, але адмаўляе ў існаванні прабалтыйскай мовы з прычыны меркаванага распаду прабалта-славянскай мовы адразу на тры галіны — славянскую, заходнебалтыйскую і ўсходнебалтыйскую[13][14].

Прадстаўленая гіпотэза аб балта-дакійска-фракійскіх паралелях (даведзены індаеўрапейскі характар дакійскай і фракійскай моў, але не ўсталяваная іх дакладная класіфікацыя ўнутры індаеўрапейскай сям'і), якія прасочваюцца ў першую чаргу дзякуючы дакійскім і фракійскім тапонімам[15]. Увагу на балтыйска-дакійска-фракійскія тапанімічныя сыходжанні звяртаў таксама Э. Палямэ[16]. І. Дурыданаў з сямідзесяці чатырох дакійскіх тапонімаў налічваў 62 дакійска-балтыйскія кагнаты, якія, на думку даследчыка, не з'яўляліся выпадковымі паралелямі[17].

На карысць цесных генетычных сувязяў між балтыйскімі і ілірыйскімі, фракійскай і некаторымі іншымі старажытнымі мовамі Балканаў выказваўся даследчык балтыйскіх моў У. Тапароў[12].

Зноскі

  1. ↑ Дини П. Балтийские языки. — М.: ОГИ, 2002. — С. 81. — ISBN 5-94282-046-5.
  2. ↑ Дини П. Балтийские языки. — М.: ОГИ, 2002. — С. 102-104. — ISBN 5-94282-046-5.
  3. ↑ Stang Chr. Vergleichende Grammatik der Baltischen Sprachen. — Oslo-Bergen-Tromsö: Universitetsforlaget, 1966. — С. 179.
  4. ↑ Stang Chr. Vergleichende Grammatik der Baltischen Sprachen. — Oslo-Bergen-Tromsö: Universitetsforlaget, 1966. — С. 247.
  5. ↑ Stang Chr. Vergleichende Grammatik der Baltischen Sprachen. — Oslo-Bergen-Tromsö: Universitetsforlaget, 1966. — С. 247-248.
  6. ↑ Дини П. Балтийские языки. — М.: ОГИ, 2002. — С. 114. — ISBN 5-94282-046-5.
  7. ↑ Дини П. Балтийские языки. — М.: ОГИ, 2002. — С. 121-122. — ISBN 5-94282-046-5.
  8. ↑ Бернштейн С. Б. Сравнительная грамматика славянских языков. — М.: Издательство Московского ўниверситета, Издательство «Наука», 2005. — С. 31-36.
  9. ↑ Лаучюте Ю.-С. А. О методике балто-славянских исследований // Славяне. Этногенез и этническая история. — Л.: Издательство Ленинградского ўниверситета, 1989.
  10. ↑ Дини П. У. Балтийские языки / Под редакцией В. Н. Топорова. — М.: ОГИ, 2002. — С. 154. — 544 с. — ISBN 5-94282-046-5.
  11. ↑ Бирнбаум Х. О двух направлениях в языковом развитии // Вопросы языкознания. — М.: 1985. — № 2.
  12. ↑ а б Топоров В. Н. Балтийские языки // Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990. — С. 64.
  13. ↑ Kortlandt, Frederik. Baltica & Balto-Slavica. — 2009. — С. 5.
  14. ↑ Derksen, Rick. Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. — 2008. — С. 20.
  15. ↑ Duridanov, I. Die Thrakisch- und Dakisch-Baltischen Sprachbeziehungen. — 1969. — С. 9-11.
  16. ↑ Polomé, Edgar Charles. Balkan Languages (Illyrian, Thracian and Daco-Moesian). — Cambridge Ancient History. — 1982. — Т. III.
  17. ↑ Duridanov, I. Die Thrakisch- und Dakisch-Baltischen Sprachbeziehungen. — 1969. — С. 95-96.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Duridanov, I. Die Thrakisch- und Dakisch-Baltischen Sprachbeziehungen. — 1969.
  • Fraenkel, Ernst. Die baltischen Sprachen. — Heidelberg: Carl Winter, 1950.
  • Girininkas, Algirdas. The monuments of the Stone Age in the historical Baltic region. — Baltų archeologija. — 1994. — Т. 1.
  • Girininkas, Algirdas. Origin of the Baltic culture. Summary. — Baltų kultūros ištakos. — Vilnius: Savastis, 1994. — ISBN 9986-420-00-8.
  • Remys, Edmund. 112 // General distinguishing features of various Indo-European languages and their relationship to Lithuanian. — Indogermanische Forschungen. — Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2007.
  • Mallory, J. P. In Search of the Indo-Europeans: language, archaeology and myth. — New York: Thames and Hudson, 1991. — ISBN 0-500-27616-1.
  • Mayer H. E. 38 // Dacian and Thracian as southern Baltoidic. — Lituanus. — 1992. — Т. 2.
  • Messing, Gordon M. Thrakisch-dakische Studien, I: Die thrakisch- und dakisch-baltischen Sprachbeziehungen by Ivan Duridanov. — 1972.
  • Дини П. У. Балтийские языки / Под редакцией В. Н. Топорова. — М.: ОГИ, 2002. — 544 с. — ISBN 5-94282-046-5.
  • Курилович Е. О балто-славянском языковом единстве.
  • Лер-Сплавинский Т. Балто-славянская языковая общность и проблема этногенеза славян.
  • Топоров В. Н. Новейшие работы в области изучения балто-славянских языковых отношений (Библиографический обзор).

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Прабалтыйская_мова&oldid=4446316"