Шлезвіг-Гольштэйн (правінцыя)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн)
Шлезвіг-Гольштэйн
ням.: Schleswig-Holstein
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна Прусія (1867—1871)
Германія (1871—1946)
Статус Гістарычная правінцыя Прусіі
Уваходзіць у Каралеўства Прусія
Дзяржава Прусія
Адміністрацыйны цэнтр Кіль (1867—1879)
Шлезвіг (1879—1917)
Кіль (1917—1946)
Дата ўтварэння 1867
Дата скасавання 23 жніўня 1946
Насельніцтва (1905) 1,504,339
Плошча
Шлезвіг-Гольштэйн на карце
Заўвагі: карта ў граніцах 1871 года
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Шлезвіг-Гольштэйн.

Шлезвіг-Гольштэйн (ням.: Schleswig-Holstein) — правінцыя Прусіі (з 1871 года — частка адзінай Германіі), размешчаная на паўвостраве паміж Балтыйскім морам на ўсходзе і Паўночным морам на захадзе. Была ўтворана ў 1866 годзе ў выніку анексіі каралеўствам Прусія герцагстваў Шлезвіг і Гольштэйн. Сталіцамі правінцыі папераменна былі гарады Кіль і Шлезвіг. Праіснавала аж да 1946 года, калі брытанскай ваеннай адміністрацыяй на яе тэрыторыі была абвешчана зямля Шлезвіг-Гольштэйн, якая з’яўляецца сёння часткай ФРГ.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Далучэнне Шлезвіга і Гольштэйна[правіць | правіць зыходнік]

Правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн была ўтворана пасля аўстра-прускай вайны ў 1866 годзе ў выніку анексіі Прусіяй герцагстваў Шлезвіг і Гольштэйн. У яе склад уваходзіла мноства вялікіх і малых астравоў, размешчаных у заходняга берага сярод шырокіх водмеляў, і некалькі астравоў ва ўсходняга берага.

Тэрыторыя правінцыі ў 1867 годзе была падзелена на дзве акругі — Шлезвіг і Гольштэйн, аднак ужо ў 1868 годзе яны былі аб’яднаны ў адзіную акругу Шлезвіг, якая займае тэрыторыю ўсёй правінцыі цалкам. У 1876 годзе да тэрыторыі правінцыі было далучана герцагства Лаўэнбург, якое ўжо з 1865 года кіравалася ў асабістай уніі з Прусіяй.

У 1890 годзе з падпісаннем дагавора з Вялікабрытаніяй пад кантроль Германіі перайшоў востраў Гельгаланд, які таксама быў уключаны ў склад правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн.

Веймарская рэспубліка[правіць | правіць зыходнік]

Пасля падзення манархіі правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн працягнула існаванне ў Вольнай дзяржаве Прусія ў ранейшых граніцах. У 1920 годзе паўночны Шлезвіг у выніку рэферэндуму аб статусе Шлезвіга[de] перайшоў да Даніі.

Трэці рэйх[правіць | правіць зыходнік]

Пасля прыходу да ўлады нацыянал-сацыялістаў у 1933 годзе і пачатку палітыкі гляйхшальтунгу правінцыі фактычна страцілі сваё значэнне, а функцыі обер-прэзідэнта Шлезвіг-Гольштэйна з гэтага часу былі перакладзены на гаўляйтараў партыйнага гау Шлезвіг-Гольштэйн.

У 1937 годзе ў час нацысцкіх адміністрацыйных рэформ шлезвігскія гарады Альтана і Вандсбек[de] былі выведзены са складу Прусіі і перададзены ў склад «горада-дзяржавы» (самастойнай зямлі) Гамбург. Адначасова з гэтым у склад правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн былі перададзены «горад-дзяржава» Любек і былое Любекскае княства, якое з 1908 года з’яўлялася эксклавам зямлі Ольдэнбург.

Паваеннае развіццё[правіць | правіць зыходнік]

Зямля Шлезвіг-Гольштэйн на тэрыторыі брытанскай зоны акупацыі, 1946 год

Пасля Другой сусветнай вайны тэрыторыя правінцыі апынулася ў брытанскай акупацыйнай зоне. У лістападзе 1945 года адбыўся абмен невялікімі тэрыторыямі[de] паміж савецкай і брытанскай акупацыйнымі зонамі, у выніку чаго Шлезвіг-Гольштэйн абмяняўся невялікімі ўчасткамі з Мекленбургам.

У жніўні 1946 года ўказам брытанскай ваеннай адміністрацыі правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн была абвешчана самастойнай зямлёй Шлезвіг-Гольштэйн, якая ў 1949 годзе стала адной з заснавальніц Федэратыўнай Рэспублікі Германія.

Геаграфія і эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Тэрыторыя правінцыі ўяўляе працяг Паўночна-Германскай нізіны. Па ўласцівасцях глебы яе можна падзяліць на тры часткі: урадлівую пагорыстую вобласць на ўсходзе, маршавую вобласць на захадзе і паміж імі ў цэнтры неўрадлівую стэпавую вобласць — працяг Люнебургскага стэпу. Валунная гліна складае галоўную частку ўрадлівай вобласці, валунныя пяскі — неўрадлівай. Узбярэжжа Балтыйскага мора больш зрэзана вялікімі і малымі бухтамі, чым узбярэжжа Паўночнага мора. Некаторыя з бухт Балтыйскага мора ўтвараюць добрыя гавані. Самыя вялікія з іх: Кільская, Нойштацкая[de], Фленсбургская[de] і Апенрадская бухты. Паміж Кільскай і Нойштацкай бухтамі — паўвостраў Вагрыя, паміж Фленсбургскай бухтай і Шлеем — паўвостраў Ангельн. Паўночнае мора на поўнач ад паўвострава Эйдэрштэт каля вусця ракі Эйдэр мае шэраг шырокіх водмеляў са шматлікімі астравамі[3].

Найбуйнейшай ракой правінцыі з’яўлялася размешчаная на яе паўднёвай граніцы Эльба, якая прымала тут свае шматлікія прытокі: Біле[ru], Альстэр, Пінау, Крукау і Шцёр[ru]. Другой буйной ракой правінцыі з’яўляўся Эйдэр, служачы разам са сваімі прытокамі крыніцай для арашэння цэнтральнай часткі правінцыі. Іншымі значнымі рэкамі таксама з’яўляліся Травэ[ru], Свенцінэ, Кенігсау і Відау. Сярод буйных азёр рэгіёна вылучаліся Пленерскае, Селентэрскае і Вітэнскае. У 1895 годзе быў адкрыты Канал Імператара Вільгельма, які злучае Кільскую гавань з вусцем Эльбы. Сярод іншых каналаў рэгіёна — Штэкніцкі канал[de] (каналізаваная рака Дэльвенау[de]) паміж ракой Травэ і Эльбай, Кудэнскі і Тондэрнскі каналы[3].

Каля 80 % тэрыторыі правінцыі займалі ворныя землі, сады, лугі і пашы. Асноўнымі сельскагаспадарчымі культурамі з’яўляліся пшаніца, жыта, ячмень, авёс, бульба і сена. Садаводства, пладаводства і агародніцтва асабліва квітнелі ў наваколлях Альтаны і Гамбурга. У Травенталі меўся конскі завод. Буйная рагатая жывёла добрай пароды экспартаваўся з Тэнінга, Гузума і Альтаны праз Гамбург у Англію. На астравах была асабліва добра развіта птушкагадоўля. Рыбалоўства з вялікім поспехам вялося ў Балтыйскім моры. Карысныя выкапні на тэрыторыі рэгіёна малаважныя, тут вялася толькі здабыча гіпсу і каменнай солі. Фабрычная прамысловасць была слаба развіта — мелася толькі некалькі чыгуналіцейных, машынабудаўнічых заводаў і суконных фабрыкаў. Таксама меліся суднабудаўнічыя заводы ў Кільскай бухце (у Гаардэне і Эйлербеку), у Альтане і Фленсбургу[3].

Вядучай навучальнай установай рэгіёна быў Кільскі ўніверсітэт[3].

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Карта правінцыі, 1905 год

Статыстычныя даныя[правіць | правіць зыходнік]

У 1900 годзе ў правінцыі пражывала 1 387 968 чалавек. Паводле мове пераважалі немцы, якія размаўлялі на ніжненямецкай гаворцы. У паўночнай частцы рэгіёна пражывалі датчане. Граніца дацкай мовы пачыналася на ўсходзе трохі на поўнач ад Фленсбурга, апускалася дугой на поўдзень да ўзгорка Рымельсберг і паварочвала на поўнач, даходзячы да вусця ракі Відэнау. У 1890 годзе налічвалася 136 148 датчан. На заходнім узбярэжжы і на астравах Паўночнага мора таксама пражывалі фрызы. У канфесійным плане пераважалі пратэстанты[3].

Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн у 1900 годзе:[4]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Шлезвіг 19.004,28 1.387.968 20 3

Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн у 1925 годзе:[5]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Шлезвіг 15.060 1.519.365 18 5

Рэлігійны склад насельніцтва ў 1925 годзе: 94,2 % — пратэстанты; 2,7 % — каталікі; 0,1 % — іншыя хрысціянскія канфесіі; 0,3 % — яўрэі; 2,7 % — іншыя канфесіі[5].

Плошча і колькасць насельніцтва правінцыі станам на 17 мая 1939 года ў граніцах на 1 студзеня 1941 года і колькасць раёнаў на 1 студзеня 1941 года:[6]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Шлезвіг 15.681,97 1.589.267 17 4

Гарадское і сельскае насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Размеркаванне насельніцтва па розных тыпах населеных пунктаў у залежнасці ад іх велічыні па агульнай колькасці жыхароў, паводле даных перапісу насельніцтва 1925 года[5] і станам на 17 мая 1939 года[6]:

Год Доля насельніцтва па катэгорыях населеных пунктаў па колькасці жыхароў
менш за 2.000 жыхароў 2.000 — 100.000 жыхароў больш за 100.000 жыхароў
1925 35,9 % 37,9 % 26,3 %
1939 34,4 % 38,6 % 27,0 %

Найбуйнейшымі гарадамі правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн з’яўляліся (паводле даных 1925 года):[5]

Гарады Вандсбек і Альтана ў 1938 годзе былі вылучаны са складу правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн (і нават цалкам са складу Прусіі) і сталі часткай «горада-дзяржавы» (самастойнай зямлі ў складзе Германіі) Гамбург.

Обер-прэзідэнты[правіць | правіць зыходнік]

Герб правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн

Пасада обер-прэзідэнта ўведзена ў Прусіі паводле ўказу ад 30 красавіка 1815 года аб паляпшэнні арганізацыі правінцыйнага кіравання (ням.: Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzial-Behörden).

Гады Обер-прэзідэнт Партыя
1867—1879 Карл фон Шэл-Плесен[de]
1879—1880 Карл Генрых фон Бетыхер
1880—1896 Георг фон Штайнман[de]
1897—1901 Эрнст фон Кёлер[de]
1901—1906 Курт фон Вільмоўскі[de]
1906—1907 Курт фон Дэвіц[de]
1907—1914 Дэтлеў фон Бюлаў[de]
1914—1918 Фрыдрых фон Мольтке
1919—1932 Генрых Кюрбіс[de] СДПГ
1932—1933 Генрых Тон[de]
1933—1945 Генрых Лозэ НСДАП
1945—1945 Ота Хеверман[de]
1945—1946 Тэадор Штэльцэр[de] ХДС

Зноскі

  1. ↑ а б http://www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900//gem1900.htm?schleswig/schleswig1900.htm
  2. ↑ а б http://www.digizeitschriften.de/dms/img/?PPN=PPN514401303_1939&DMDID=dmdlog10
  3. ↑ а б в г д Шлезвиг-Гольштиния // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  4. ↑ Provinz Schleswig-Holstein // Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 (ням.)
  5. ↑ а б в г Die Provinz Schleswig-Holstein im Überblick (ням.)
  6. ↑ а б Fläche und Bevölkerung der größeren Verwaltungsbezirke (S. 8), Zahl der Gemeinden und Kreise (S. 21), Bevölkerung nach Gemeindegrößenklassen (S. 22) (ням.). Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich 1939/40 (Digitalisat).

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Шлезвіг-Гольштэйн_(правінцыя)&oldid=4525889"