Прамова Мялешкі
| Прамова Мялешкі | |
|---|---|
| Жанр | сатыра |
| Аўтар | Цыпрыян Камуняка |
| Мова арыгінала | старабеларуская |
| Дата напісання | 1-я пал. XVII ст. |
| Дата першай публікацыі | 1822 |
 Тэкст твора ў Вікікрыніцах | |
«Прамова Мялешкі» — помнік беларускай літаратуры 1-й пал. XVII ст. Належыць да гумарыстычна-парадыйных і сатырычных твораў аратарскай прозы. Узор беларускай патрыятычнай літаратуры. Створана ў форме прамовы на сейме, прыпісанай смаленскаму кашталяну І. Мялешку.
Напісаная невядомым аўтарам, які, як вынікае з тэксту, належаў да шляхецкага стану. У ёй, бадай, упершыню ў беларускім пісьменстве прагучала думка пра небяспеку канчатковай і незваротнай страты беларускім народам сістэмы ўласных нацыянальных каштоўнасцей — маральных, эстэтычных, грамадскіх, дзяржаўных, палітычных. Пісьменнік сфармуляваў ідэю непарушнасці беларускіх сямейных і побытавых традыцый, адзначыў іх высокую каштоўнасць для ўсіх часоў і ўсіх пакаленняў.[1]
У творы сцвярджаецца неабходнасць вяртання грамадства да старасвеччыны, калі, на думку аўтара, панавалі шчырасць, адкрытасць, разважлівасць, не было месца балбатні і палітыканству, падману і дэмагогіі. Праз ухваленне мінуўшчыны, нават ідэалізаванне яе пісьменнік даказваў, што праўда, сумленнасць, ахвярнасць дзеля Бацькаўшчыны — найвышэйшыя каштоўнасці, нязменны ідэал. Аўтар пісаў пра перыяд княжання Жыгімонта Старога (1506—48), як пра «залаты час Літвы». Гэта адбылося, як гаворыцца ў «Прамове Мялешкі», дзякуючы дбайнасці манарха, які даходзіў да ўсяго сам, клапаціўся пра ўвядзенне ў дзяржаве справядлівых законаў, заахвочваў абаронцаў Айчыны.
На старонках твора уздымаецца балючая тэма аслаблення дзяржавы. Заняпад краіны пачаўся з часоў Жыгімонта Аўгуста (1548—1572), які, па словах пісьменніка, забыўся пра інтарэсы Княства, падпаў пад ляшскі ўплыў, перадаў Польшчы Валынь з Падляшшам, урэшце, сам пачаў лічыць сябе «ляхам». Але галоўная прычына крызісу Вялікага Княства Літоўскага, на думку аўтара «Прамовы Мялешкі», — здрада магнатаў, вышэйшых саноўнікаў, якія следам за манархам пачалі выракацца сваіх традыцый, жыць на чужы лад. Міжусобнымі звадкамі яны загубілі дзяржаву, давялі да галечы просты люд. Уласныя амбіцыі і непамерная пыха засляпілі ім вочы.
Аўтар публіцыстычнай «Прамовы Мялешкі» закрануў тэму ролі і адказнасці шляхецкага саслоўя за становішча ў гаспадарстве. Ён дакарае шляхту за яе згодніцтва, якая бачыла заняпад, але баялася «баламутных радных паноў», маўчала, замест таго каб супрацьдзейнічаць. Народ-шляхта, як найвышэйшы носьбіт улады ў Княстве, павінен быў, паводле аўтара, узнавіць колішнія парадкі і праз сваіх абраннікаў усталяваць справядлівасць, пакараць злачынцаў.
У «Прамове Мялешкі» асуджалася паланізацыя краю. Аўтар крытыкаваў норавы наезджых іншаземцаў — «ляхаў» і «немчыкаў». Першыя, паводле яго слоў, увільвалі як маглі ад працы, кралі, усё паганілі й псавалі, пры гэтым не забываліся смачна есці й шыкоўна апранацца. Нязвыклая нямецкая ахайнасць і акуратнасць выклікаюць усмешку літвіна. У «Прамове Мялешкі» высмейваецца малпаванне чужых нораваў, мудрагелістасць вопраткі, ненатуральнасць, манернасць паводзін, перанятых у іншаземцаў. Адмаўленне ад традыцыйнай маралі, народнай этыкі і эстэтыкі, паводле высновы аўтара, стала адной з прычын грамадскага заняпаду, разбэшчанасці і распуснасці.
«Прамова Мялешкі» — твор значнага грамадскага гучання, накіраваны супраць іншаземнага засілля на беларускіх землях, разбурэння народных традыцый, нацыянальнага рэнегацтва. Напісана жывой беларускай мовай, багатай народнай фразеалогіяй. Разам з «Лістом да Абуховіча» «Прамова Мялешкі» — яркая з'ява пераходнага перыяду развіцця беларускай літаратуры на шляху яе набліжэння да народных вытокаў, дэмакратызацыі.
Упершыню апублікавана Ю. Нямцэвічам ў 1822 годзе ў перакладзе на польскую мову.
У 2011 годзе часопіс «ПрайдзіСвет» апублікаваў «Прамову Мялешкі» на трасянцы у перакладзе Анкі Упалы.
Зноскі
- ↑ І. Саверчанка (2010)
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Даўгяла 3. 3 беларускага пісьменства XVII ст.: Творы Цыпрыяна Камунякі «Ліст да Абуховіча» і «Прамова Мялешкі». Мн., 1927.
- Мальдзіс А. На скрыжаванні славянскіх традыцый. Мн., 1980.
- Чамярыцкі В. «Прамова Мялешкі» // БЭ ў 18 т. Т. 13. Мн., 2001.
- Старажытная беларуская літаратура (XII—XVII стст.) / Уклад, прадм., камент. І. Саверчанкі — Мінск: Кнігазбор, 2010. — («Беларускі кнігазбор»). ISBN 985-6824-43-5