Пратэсты ў Кыргызстане (2020)

Пратэсты ў Кыргызстане (2020)
Зверху злева па гадзінны стрэлцы: Міліцыя разганяе пратэстоўцаў; Пратэстоўцы ламаюць вароты будынка парламента і ўрада ў Бішкеку 5 кастрычніка 2020 года.
Дата 5 кастрычніка — 16 кастрычніка 2020 Месца Кыргызстан: Бішкек, Ош Прычыны Фальсіфікацыя парламенцкіх выбараў Мэты • Прызнанне вынікаў выбараў несапраўднымі • Адстаўка прэзідэнта Сааранбая Жээнбекава Характарыстыка Мітынгі, масавыя беспарадкі. Вынік Вынікі парламенцкіх выбараў прызнаныя несапраўднымі (6 кастрычніка) Прэм'ер-міністр Кіргізіі падаў у адстаўку (6 кастрычніка) Спікер парламента, мэр Бішкека і чатыры губернатара падалі ў адстаўку (6 кастрычніка) Няўдалая спроба імпічменту Прэзідэнта (7 кастрычніка) Адстаўка Прэзідэнта (15 кастрычніка)
Бакі канфлікту
Урад Кыргызстана МУС Кыргызстана Прыхільнікі Сааранбая Жээнбекава Народныя дружыны	Прыхільнікі Садыра Жапарава Дэпутаты Жагорку Кенеша	Пратэстоўцы Каардынацыйны савет апазіцыі Кыргызстана Бутун Кыргызстан Ата-Мекен Бір Бол Рэспубліка СДПК Замандаш
Ключавыя фігуры
Сооронбай Жээнбекаў	Садыр Жапараў	Адахан Мадумараў Алмазбек Атамбаеў Амурбек Бабанаў Тілек Токтогазіеў
Лік удзельнікаў
200-300	сотні	7500
Страты
		1 чалавек загінуў, яшчэ 1002 звярнуліся ў Міністэрства аховы здароўя па дапамогу

Пратэсты ў Кыргызстане 2020 года (таксама палітычны крызіс у Кыргызстане) — акцыі пратэсту, што пачаліся 5 кастрычніка 2020 года на тэрыторыі Кыргызстана супраць папярэдніх вынікаў выбараў у парламент, якія адбыліся напярэдадні. Пратэстоўцы, не згодныя з абвешчанымі вынікамі парламенцкіх выбараў, захапілі будынкі парламента і ўрада і вызвалілі з няволі былога прэзідэнта краіны Алмазбека Атамбаева.

Перадгісторыя

У цэнтры Бішкека ў нядзелю вечарам адразу пасля 20 гадзін прагрымеў салют з нагоды заканчэння выбараў у парламент рэспублікі — Жагорку Кенеша. Кіраўнік ЦВК Нуржан Шайлдабекова пасля апрацоўкі 97,4% бюлетэняў падвяла папярэднія вынікі. Праходзяць наступныя палітычныя партыі:

• «Бірімдік» («Адзінства») — 24,5%;
• «Мекен Кыргызстан» («Мая радзіма Кіргізія») — 23,9%;
• «Кыргызстан» — 8,7%;
• «Бутун Кыргызстан» («Адзіная Кіргізія») — 7,1%.

Тры лідзіруючыя партыі лічацца праўладнымі. Даныя па графе «Супраць усіх» няпоўныя, у Бішкеку за яе аддалі 4,5% галасоў. Усяго — 1,8%. Гэтыя даныя атрыманы з выкарыстаннем тэхналогіі аўтаматычнага падліку галасоў. Але згодна з заканадаўствам Кыргызстана менавіта ручной падлік бюлетэняў з’яўляецца легітымным. Афіцыйныя вынікі абвесцілі праз 20 дзён. Парог, каб трапіць у парламент, устаноўлены ў 7%.

Па папярэдніх даных, выбарчы парог пераадолелі чатыры палітычныя сілы. Партыя «Бірімдік» атрымала 46 дэпутацкіх мандатаў, «Мекен Кыргызстан» — 45, «Кыргызстан» — 16 і «Бутун Кыргызстан» — 13. Адразу 10 з 12 тых, хто прайграў, апазіцыйных партый адмовіліся прызнаваць папярэднія вынікі галасавання. 4 кастрычніка у парламенцкіх выбарах узялі ўдзел 56,5 адсотка з 3,5 мільёны зарэгістраваных выбаршчыкаў. На 120 месцаў у новым складзе парламента прэтэндавалі 16 партый.

Храналогія

5 кастрычніка

5 кастрычніка 2020 г. у цэнтры Бішкека пачаўся мітынг супраць папярэдніх вынікаў папярэдніх парламенцкіх выбараў у Кыргызстане. Паводле афіцыйных вынікаў, большасць галасоў набрала праўладная прарасійская Партыя адзінства ("Бірымдык"), якую ўзначальвае Марат Аманкулаў. Каля тысячы прадстаўнікоў апазіцыйных партый "Рэспубліка", "Ата-Мекен" ("Айчына"), Бір Бол і Замандаш прынялі ўдзел у дэманстрацыі супраць магчымай фальсіфікацыі вынікаў.

Увечары 5 кастрычніка пачаліся масавыя беспарадкі і спробы штурму будынка ўрада. Каля дзвюх тысяч чалавек выйшлі на вуліцы Бішкека, сутыкненні з паліцыяй працягваліся. АМАП зноў разагнаў удзельнікаў акцыі з плошчы каля Белага дома. Пратэстоўцы кінуліся ламаць вароты прэзідэнцкай і ўрадавай рэзідэнцый, пералезлі праз плот і закідалі будынак камянямі. Міліцыя ўжыла слезацечны газ, электрашокавыя гранаты і гумовыя кулі. З абодвух бакоў былі падпалены як мінімум дзве міліцэйскія машыны і адна пажарная машына.

6 кастрычніка

Захопленая пажарная машына каля Белага дома

У 03:19 партал 24.kg паведаміў, што пратэстоўцы ўварваліся ў Белы дом. Пратэстоўцы ўварваліся ў будынак Дзяржаўнага камітэта нацыянальнай бяспекі. Праз некалькі хвілін з’явілася паведамленне, што пасля зносу плота пратэстуючымі супрацоўнікі ДКНБ "выйшаў з паднятымі рукамі і сказаў, што яны з людзьмі".

Каля паловы на пятую раніцы ў сетцы з’явіліся відэа з пратэстантамі, якія занялі дэпутацкія крэслы ў зале Белага дома, дзе звычайна праходзяць пасяджэнні парламента. Праз некалькі хвілін Sputnik паведаміў, што з ізалятара ГКНБ быў выпушчаны былы прэзідэнт Кыргызстана Алмазбек Атамбаеў, арыштаваны летам 2019 года.

Пазней Цэнтральная выбарчая камісія Кыргызстана прызнала выбары ў парламент несапраўднымі. Член ЦВК Гульнара Джурабаева таксама заявіла, што вядуцца размовы аб магчымым самароспуску камісіі: «Я лічу, што гэтай выбарчай кампаніяй мы дыскрэдытавалі сябе, і таму самым лепшым і правільным у гэтым выпадку будзе рашэнне аб датэрміновым складанні паўнамоцтваў».

Мэр Бішкека Азіз Суракматов падаў у адстаўку, паведаміла яго саветнік Гуля Алмамбетова. Па яе словах, ён напісаў заяву аб адстаўцы па ўласным жаданні. Алмамбетова адзначыла, што Суракматов ніколі не трымаўся за пасаду. «Пацвярджаю, што я асабіста перадала заяву мэра кіраўніку апарата, які перадасць Бішкекскага гарадскому парламенту», — распавяла саветнік.

Акрамя Суракматова, свае паўнамоцтвы таксама склалі паўнамоцныя прадстаўнікі ўрада ў Баткенскай, Нарынскай, Таласкай і Ісык-Кульскай абласцях. Усе яны напісалі заявы аб сыходзе па ўласным жаданні.

7 кастрычніка

Днём 7 кастрычніка Міністэрства аховы здароўя паведаміла, што за час пратэстаў па медыцынскую дапамогу звярнулася ўжо 911 удзельнікаў вулічных сутыкненняў.

У 16:25 з’явілася паведамленне аб тым, што Садыр Жапараў абвясціў сябе адзіным легітымным прэм’ер-міністрам Кыргызстана.

Аднак іншы кандыдат у прэм’ер-міністры Кыргызстана ад партыі «Ата-Мекен» Тілек Тактагазіеў заявіў на мітынгу аб тым, што менавіта ён з’яўляецца легітымным кіраўніком урада, паколькі яго абралі на пасяджэнні Каардынацыйнага савета, заснаванага лідарамі апазіцыйных партый. Тактагазіеў назваў прызначэнне Жапарава незаконным, паколькі дэпутаты ўхвалілі яго пад ціскам некалькіх сотняў прыхільнікаў Садыра Жапарава, якія сабраліся каля гатэля «Достук» падчас пасяджэння парламентарыяў. Таксама праціўнікі Жапарава паказвалі на адсутнасць парламенцкага кворуму і парушэнне працэдуры пры яго абранні.

У Бішкеку і рэгіёнах краіны працягнуліся сутычкі, вечарам 7 кастрычніка ў СМІ з’явіліся паведамленні аб тым, што жыхары Ісык-Кульскай і Нарынскай абласцей напалі на мясцовых пракурораў і прымусілі іх напісаць заявы аб сыходзе.

Група дэпутатаў парламента ініцыявала імпічмент дзеючага прэзідэнта Сооронбая Жээнбекава.

8 кастрычніка

МУС Кыргызстана паведаміла аб знікненні прэзідэнта краіны С. Жээнбекава. Аднак, як удакладнілі ў ведамстве, яго пошукі не пачаты. У прыватнасці, прэзідэнт абмеркаваў з новым спікерам парламента Мыктыбекам Абдылдаевым пытанне імпічменту Жээнбекава, які быў узняты сярод дэпутатаў днём раней.

Пагранслужба Кыргызстана паведаміла пра паступленне загаду не выпускаць высокапастаўленых чыноўнікаў з тэрыторыі краіны. Камендант Бішкека, таксама выканаўца абавязкаў кіраўніка МУС рэспублікі К. Асанаў расказаў, што міністр унутраных спраў Кіргізіі Джунушаліеў бег «як баязлівец» пасля пачатку беспарадкаў.

9 кастрычніка

Прэзідэнт Жээнбекаў увёў надзвычайнае становішча ў краіне з 20.00 9 кастрычніка да 08.00 21 кастрычніка, аднак у МУС заявілі, што рэжым надзвычайнага здарэння ў сталіцы будзе ўведзены з 10 кастрычніка.

У плыні дня ў горадзе была чутная страляніна, а пратэсты працягнуліся. У прыватнасці, стралялі ў машыну экс-прэзідэнта Кіргізіі Атамбаева, якога пратэстоўцы выпусцілі з СІЗА яшчэ 6 кастрычніка. Былы прэм’ер-міністр краіны Сапар Ісакаў заявіў, што ў яго машыну таксама стралялі баявымі патронамі.

У ходзе сутыкненняў быў паранены апазіцыянер Тілек Тактагазіеў, вылучаны на пасаду першага віцэ-прэм’ера.

Прэзідэнт Кыргызстана Жээнбекаў падпісаў указ аб адстаўцы прэм’ер-міністра і ўрада. Таксама ён заявіў што згодны на добраахвотнае складанне паўнамоцтваў, але толькі пасля фарміравання новага ўрада і стабілізацыі сітуацыі ў краіне.

Ужо ўвечары ў сетцы з’явіліся відэа заезду ў Бішкек ваеннай тэхнікі.

10 кастрычніка

Парламент аднагалосна зацвердзіў новы склад урада і Садыра Жапарава ў якасці прэм’ер-міністра Кыргызстана. Новы кіраўнік урада Жапараў, у сваю чаргу, заявіў, што прэзідэнт Жээнбекаў сыдзе ў адстаўку на працягу двух-трох дзён. У выпадку адстаўкі кіраўніка дзяржавы, выконваць яго абавязкі павінен буў спікер парламента Мыктыбек Абдылдаеў. Аднак той сам падаў у адстаўку, патлумачыўшы гэта крытыкай у яго бок. Зараз усе абавязкі кіраўніка дзяржавы павінны будуць перайсці да прэм’ер-міністра Жапарава. Апошні ўжо заявіў, што не стане ўдзельнічаць у новых выбарах, а будзе толькі часова кіраваць урадам у пераходны перыяд.

Былы прэзідэнт Кыргызстана Алмазбек Атамбаеў быў затрыманы супрацоўнікамі спецпадраздзялення міліцыі, у Генеральнай пракуратуры яго вызваленне палічылі незаконным. Яму таксама ставіцца ў віну арганізацыя масавых беспарадкаў. У гэты ж дзень у рамках крымінальнай справы па факце арганізацыі масавых беспарадкаў быў затрыманы абвешчаны падчас масавых хваляванняў камендант Бішкека і выканаўца абавязкаў міністра ўнутраных спраў Курсан Асанаў.

Прэзідэнт Жээнбекаў адправіў у адстаўку сакратара Савета бяспекі краіны Даміра Сагынбаева і намесніка сакратара Амурбека Суваналіева. Новым намеснікам Савета прызначаны Жаныбек Капараў.

11 кастрычніка

Ваенныя заявілі аб стабілізацыі сітуацыі ў Бішкеку. Нядзельны дзень стаў першым з 5 кастрычніка, калі не праводзілася акцый пратэсту. Аднак са сканчэннем фазы пратэстаў не наступіла канчатак стадыі палітычнага крызісу. Віцэ-спікер парламента Аіда Касымаліева заявіла аб нелегітымнасці прызначэння новага прэм’ер-міністра краіны Жапарава ў сілу адсутнасці патрабаванага Канстытуцыяй кворуму колькасці дэпутатаў і ўмоў для яго правядзення. Яна паведаміла, што выконваючым абавязкі прэм’ера Кыргызстана працягвае заставацца Алмазбек Баатырбекаў. Некалькі дэпутатаў парламента як ад апазіцыйных, так і ад праўладных фракцый таксама заявілі аб незаконным зацвярджэнні кіраўніка ўрада на гэтую пасаду. Пры гэтым прэзідэнт Кыргызстана да гэтага часу не падпісаў указ аб прызначэнні Жапарава прэм’ерам. Нягледзячы на ​​гэта, Садыр Жапараў прызначыў кіраўніком МУС палкоўніка міліцыі Улана Ніязбекова.

12 кастрычніка

У Бішкеку быў паўторна ўведзены рэжым надзвычайнага становішча, пратэстоўцы перадалі будынак парламента ўлады.

13 кастрычніка

Прэзідэнт Кыргызстана Жээнбекаў прызнаў незаконным рашэнне парламента аб прызначэнні новага складу кабміна на чале з Садырам Жапаравым 10 кастрычніка.

14 кастрычніка

Прыхільнікі Садыра Жапарава ў старой плошчы

Прэзідэнт Кыргызстана Жээнбекаў падпісаў указ аб прызначэнні новага складу ўрада на чале з прэм’ер-міністрам Садырам Жапаравым.

На Старой плошчы ля Дома ўрада зноў сабраліся пратэстоўцы і запатрабавалі адстаўкі прэзідэнта краіны. Прэм’ер-міністр Садыр Жапараў выйшаў да сваіх прыхільнікаў і заявіў, што працягне перамовы з прэзідэнтам аб адстаўцы апошняга заўтра. У далейшым, кіраўнік ён распавёў, што разлічвае на адстаўку прэзідэнт краіны Жээнбекава да канца бягучага дня. Прэс-сакратар кіргізскага лідара Талганай Стамаліева паведаміла, што Жээнбекаў пацвердзіў інфармацыю пра сваю адстаўку пасля паўторных парламенцкіх выбараў у рэспубліцы.

15 кастрычніка

Жээнбекаў абвясціў аб сваёй адстаўцы. У звароце ён паказаў, што не трымаецца за ўладу і не жадае застацца ў гісторыі краіны як прэзідэнт, які праліў кроў і страляў у сваіх грамадзян. Ён заклікаў прэм’ер-міністра Садыра Жапарава і іншых палітыкаў «адвесці сваіх прыхільнікаў са сталіцы краіны і вярнуць мірнае жыццё» жыхарам сталіцы. Пытанне аб адстаўцы было разгледжана на пазачарговым пасяджэнні парламента 16 кастрычніка. Паўнамоцтвы прэзідэнта павінны перайсці новаму спікеру парламента Канатбеку Ісаеву, абранаму 13 кастрычніка. Аднак неўзабаве прэм’ер-міністр краіны Садыр Жапаров заявіў, што атрымаў усё абавязкі прэзідэнта краіны, так як спікер парламента Канат Ісаеў адмовіўся ад адпаведных паўнамоцтваў. Датэрміновыя прэзідэнцкія выбары пройдуць на працягу трох месяцаў пасля адстаўкі Жээнбекава.

У той жа час акцыі пратэсту працягваліся каля гасцініцы «Ісык-Куль» каля дзяржаўнай рэзідэнцыі Жээнбекава. Дэманстранты святкавалі адстаўку прэзідэнта і высунулі патрабаванне аб роспуску парламента.

16 кастрычніка

Парламент Кыргызстана на пазачарговым пасяджэнні зняў рэжым надзвычайнага здарэння ў Бішкеку і прыняў адстаўку прэзідэнта Жээнбекава. Выконваючым абавязкі прэзідэнта стаў Садыр Жапараў.

Міжнародная рэакцыя

Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека АБСЕ выказала заклапочанасць у сувязі з «годнымі даверу абвінавачваннямі пра подкуп галасоў» на выбарах у Кыргызстане.

У АДКБ пракаментавалі сітуацыю ў Кыргызстане: «У Сакратарыяце АДКБ з занепакоенасцю ўспрынялі тое, што адбываецца ў Кыргызстане. Мы ўважліва сочым за сітуацыяй і за яе развіццём», — сказаў Зайнетдзінаў. Таксама прэс-сакратар паведаміў: «У АДКБ ад кыргызскага боку не было ніякіх зваротаў краіны па дапамогу. У сваю чаргу, лічым, што гэта ўнутраная справа краіны, і ўпэўненыя, што з праблемамі, што ўзніклі праблемамі Кыргызстан справіцца самастойна».

Еўрасаюз выказаўся пра сітуацыю ў Кыргызстане, паклікаўшы ўсе палітычныя сілы да мірнага ўрэгулявання. У заяве, якую распаўсюдзіла знешнепалітычная служба блока краін, ЕС прымае да ведама адмену вынікаў парламенцкіх выбараў і нагадвае пра неабходнасць дзейнічаць у рамках канстытуцыі. «Мы з нецярпеннем чакаем правядзення новых, якія заслугоўваюць даверу, празрыстых і інклюзіўных выбараў», — прыводзіць агенцтва яго тэкст.

Пасольства ЗША ў Кыргызстане выказала заклапочанасць спробамі арганізаваных злачынных груповак паўплываць на палітыку

Вынікі і наступствы

15 кастрычніка 2020 года, праз 10 дзён пасля пачатку пратэстаў, прэзідэнт Кыргызскай рэспублікі Сааранбай Шарыпавіч Жээнбекаў добраахвотна пайшоў у адстаўку. Ён матываваў гэта наступным:

Я не трымаюся за ўладу. Не хачу застацца ў гісторыі Кыргызстана як прэзідэнт, які праліў кроў і страляў ва ўласных грамадзян