Перайсці да зместу

Пратэсты ў падтрымку Аляксея Навальнага (2021)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Пратэсты ў падтрымку Аляксея Навальнага (2021)
Пратэстоўцы на Марсавым поле (Санкт-Пецярбург), 23 студзеня 2021 года
Дата с 23 студзеня 2021 года па 21 красавіка 2021 года
Месца  Расія (і іншыя краіны)[заўв 1]
Прычыны • Арышт Аляксея Навальнага

• Публікацыя фільма «Палац для Пуціна»

Мэты Вызваленне Алексея Навальнага і палітычных зняволеных з СІЗА
Характарыстыка дэманстрацыі, шэсці, мітынгі, адзіночныя пікеты, інтэрнэт-актывізм, флэшмоб
Статус прыпыненыя
Бакі канфлікту
Расія Ліберальная апазіцыя:
Фонд барацьбы з карупцыяй
Расія будучага
ПАРНАС
Яблака
Адкрытая Расія
Лібертарыянская партыя

Сацыялістычная апазіцыя:
Левы блок
РСР
РРП
Левы фронт
АКП
ЛКСМ РФ
КПКР
РКРП-РПК

Расія Урад
МУС
Паліцыя
Расгвардыя
АМАП

Падтрымка:
Адзіная Расія
АНФ
ЛДПР
Справядлівая Расія
За праўду
Радзіма
Патрыёты Расіі

Ключавыя фігуры
Аляксей Навальны
Леанід Волкаў
Любоў Собаль
Мікалай Рыбакоў
Міхаіл Касьянаў
Міхаіл Хадаркоўскі
Уладзімір Пуцін
Расія Міхаіл Мішусцін
Расія Дзмітрый Мядзведзеў
Уладзімір Калакольцаў
Віктар Золатаў
Расія Мікалай Патрушаў
Аляксандр Бортнікаў
Лік удзельнікаў
23 студзеня:
110 — 160 тыс. чал.[2]
    • 250 — 300 тыс. чал.[3]

31 студзеня:

    • 200 — 300 тыс. чал.[4]
Страты
23 студзеня:
4033 чалавек[5], у тым ліку як мінімум 49 журналістаў

31 студзеня:
5754 чалавек[6], у тым ліку як мінімум 93 журналіста[7]
2 лютага:
1463 чалавек, у тым ліку як мінімум 19 журналістаў, і больш за 350 чалавек ля будынка Масгарсуда[8]
14 лютага: 19 чалавек[9]

23 студзеня:
    • Дзясяткі пратэстоўцаў[10]
    • Пацярпела 42 супрацоўніка праваахоўных органаў (Масква)[11]
    • 50 журналістаў[12]

31 студзеня:

    • мінімум 51 пратэстуючы[7]

Пратэсты ў падтрымку расійскага апазіцыйнага лідара Аляксея Навальнага[13] пачаліся ў студзені 2021 года пасля яго затрымання і размяшчэння ў інтэрнэце дакументальнага фільма-расследавання Фонду барацьбы з карупцыяй «Палац для Пуціна. Гісторыя найбуйнейшага хабару» з абвінавачваннямі ў карупцыі ў адрас расійскага прэзідэнта Уладзіміра Пуціна.

23 студзеня пратэстныя акцыі прайшлі ў 198 гарадах Расіі і 95 гарадах за мяжой[14]. Самая масавая акцыя адбылася ў Маскве. У ёй, па розных падліках, прынялі ўдзел да 50 тыс. чалавек[15]. Другая хваля пратэстаў прайшла 31 студзеня — 121 акцыя ў Расіі і 65 за мяжой[16]. 2 лютага былі праведзены акцыі пратэсту перад будынкам Маскоўскага гарадскога суда, дзе праходзіла пасяджэнне па справе Аляксея Навальнага, падчас якога ўмоўнае пакаранне па справе «Іў Рашэ» было заменена на рэальны тэрмін. Пасля заканчэння судовага паседжання стыхійныя масавыя акцыі мелі месца ў Маскве, Санкт-Пецярбургу і ў многіх іншых гарадах Расіі[17].

У ходзе пратэстаў было затрымана некалькі тысяч чалавек і заведзена некалькі крымінальных спраў супраць удзельнікаў акцый[15]. Колькасць затрыманых стала рэкордным за апошнія годы[18]. Па дадзеных «АУС-Інфа», колькасць затрыманых 23 студзеня склаў 4 тыс., а 31 студзеня — 5,7 тыс.

4 лютага кіраўнік штабоў Навальнага Леанід Волкаў заявіў аб спыненні мітынгаў зімой у сувязі з арыштамі арганізатараў і аднаўленні іх вясной і летам[19]. Аднак ўжо 9 лютага ФБК заявіў аб намерах працягнуць барацьбу з уладамі метадам флэшмобаў, першы з якіх быў запланаваны на 14 лютага.

Увечары 14 лютага па закліку Волкава прайшоў флэшмоб «Каханне мацней страху». Акрамя таго, нешматлікія акцыі салідарнасці былі арганізаваны днём у Маскве і Санкт-Пецярбургу.

Вонкавыя відэафайлы
 «Не бойтесь, выходите на улицы»: обращение Навального (2 хвілін 55 сек)

Са жніўня 2020 году Аляксей Навальны знаходзіўся ў Германіі, дзе праходзіў лячэнне ад наступстваў атручвання. 14 снежня 2020 года выйшла сумеснае расследаванне The Insider, Bellingcat і CNN, у якім сцвярджалася, што замах на Навальнага здзейсніла аператыўная група, якая дзейнічала пад прыкрыццем Інстытута крыміналістыкі ФСБ. Па сцвярджэнні самага Навального, дзеянні групы (уключаючы атручэнне) курыраваў расейскі прэзыдэнт Уладзімір Пуцін[20].

17 студзеня 2021 года Навальный вярнуўся ў Расію і быў адразу ж затрыманы па абвінавачванні ў парушэнні выпрабавальнага тэрміну па справе «Іў Рашэ». 18 студзеня адбылося выязное пасяджэнне суда, паводле рашэння якога Навальны быў арыштаваны на 30 дзён. У той жа дзень ён выпусціў відэазварот, у якім заклікаў сваіх прыхільнікаў выйсці на пратэсты 23 студзеня[21].

На наступны дзень, 19 студзеня, Фонд барацьбы з карупцыяй апублікаваў дакументальны фільм-расследаванне «Палац для Пуціна. Гісторыя найбуйнейшага хабару», які распавядае пра рэзідэнцыі на мысе Ідакапас, якую ў фільме называюць «Палацам Пуціна». Па сцвярджэнні аўтараў фільма, рэзідэнцыю пабудавалі за кошт складанай карупцыйнай сістэмы, а фактычна яна кантралюецца Уладзімірам Пуціным праз давераных асоб. У фільме сапраўды гэтак жа прысутнічаў заклік Аляксея Навальнага да арганізацыі пратэстных акцый пачынаючы з 23 студзеня: выйсці на цэнтральныя вуліцы расійскіх гарадоў і патрабаваць яго вызвалення.

Перад пратэстамі

[правіць | правіць зыходнік]

21 студзеня 2021 года ўлады затрымалі некалькі супрацоўнікаў Фонду барацьбы з карупцыяй, а да іншых дадому прыходзілі паліцэйскія[22].

Генеральная пракуратура запатрабавала, каб Раскамнагляд заблакаваў сайты з заклікамі да ўдзелу ў мітынгу 23 студзеня 2021 года. Раскамнагляд заявіў, што за прыцягненне непаўналетніх на мітынгі могуць быць накладзеныя штрафы на сацыяльныя сеткі[22].

Кіраўніцтва некалькіх расійскіх ВНУ заявіла, што за ўдзел у несанкцыянаваных пратэстах студэнты могуць быць адлічаны або ўнесены ў «чорны спіс дзяржустаноў»[22].

22 студзеня былі арыштаваныя прэс-сакратар Навальнага Кіра Ярмыш, супрацоўнік аддзела расследаванняў ФБК Георгій Албураў, юрыст ФБК Уладлен Лось. Любоў Собаль была аштрафаваная на 250 тыс. рублёў[23]. Некалькі дзясяткаў чалавек былі затрыманыя і частка з іх арыштаваныя па ўсёй Расіі[24][25].

Сетка VK заблакавала па патрабаванні Генпракуратуры старонкі сустрэч, якія тычацца мітынгаў, запланаваных на 23 студзеня[26]. Паводле паведамлення Раскамнагляда, на падставе патрабаванні Генеральнай пракуратуры TikTok, VK, YouTube і Instagram выдалілі ад 17 % да 50 % «інфармацыі, якія ўцягваюць непаўналетніх у небяспечныя для іх жыцця і здароўя супрацьпраўныя дзеянні»[27].

Следчы камітэт пачаў крымінальную справу аб прыцягненні непаўналетніх да ўдзелу ў няўзгодненых акцыях, тлумачачы свядомую небяспека іх жыцця ў выпадку наведвання гэтых акцый каранавірусам[28]. Міністэрства асветы заклікала бацькоў засцерагчы дзяцей ад удзелу ў акцыях 23 студзеня[29]. Масавыя рассыланні аб наступствах мітынгаў атрымалі ў шэрагу гарадоў студэнты, бацькі школьнікаў і дашкольнікаў[30][31][32][33].

Прэс-сакратар прэзідэнта Пуціна Дзмітрый Пяскоў заявіў, што Крэмль лічыць недапушчальнай арганізацыю такіх мерапрыемстваў і «правакаванне ўдзелу ў гэтых акцыях маладых людзей»[34]. Мэр Масквы Сяргей Сабянін заклікаў масквічоў не выходзіць на акцыю 23 студзеня з-за распаўсюджвання каранавіруса[35].

Праз настаўнікаў да вучняў і іх бацькам было перададзена патрабаванне аб недапушчальнасці ўдзелу ў мітынгах непаўналетніх, у суботу навучальныя ўстановы вырашылі праводзіць заняткі нават нягледзячы на ўведзеныя рэжымы аддаленага навучання[36][37][38][39][40][41][42][43].

Перад мітынгамі ў інтэрнэт-блогераў з’явілася серыя паведамленняў падобнага ўтрымання з крытыкай Навального і мітынгаў[44][45].

Amnesty International накіравала пасланне кіраўніку МУС Расіі Уладзіміру Калакольцева, начальніку ГУ МУС па Маскве Алегу Баранаву, дырэктару Расгвардыі Віктару Золатава і начальніку ГУ Росгвардии па Маскве Міхаілу Вераб’ёву, у якім заклікала не перашкаджаць правядзенню мірных акцый 23 студзеня адмовіцца ад неабгрунтаванага прымянення спецсродкаў супраць дэманстрантаў і не перашкаджаць журналістам асвятляць тое, што адбываецца[46].

Апавяшчэнне уладаў

[правіць | правіць зыходнік]

Пратэсты 23 студзеня 2021 года не былі ўзгодненыя з мясцовымі ўладамі[47].

Згодна з федэральнай закона «Аб сходах, мітынгах, дэманстрацыях, шэсцях і пікетаваньня» перад правядзеннем масавых акцый належыць паведаміць мясцовыя ўлады (што нефармальна называецца «узгадненнем»). У дадзеным выпадку выканаць дадзенае патрабаванне было фізічна немагчыма, паколькі апавяшчэнне патрабуецца вырабляць не пазней за 10 дзён да пачатку акцый[47]. Арганізатары большасці праводзяцца акцый не падавалі заяўку на ўзгадненне пратэстаў 23 студзеня. Акрамя таго, маскоўскія ўлады загадзя паведамілі, што не ўзгодняць правядзенне масавых акцый, са спасылкай на абмежаванне на правядзенне публічных мерапрыемстваў да заканчэння эпідэміі[48]. Кіраўнік маскоўскага штаба Навальнага Алег Сцяпанаў сказаў, што не будзе падаваць заяўку, паколькі «лёс [заяўкі на мітынг] вядомая загадзя»[48].

Для правядзення невялікіх пікетаў па законе патрабуецца паведаміць улады за 3 дні. У тых выпадках, дзе арганізатары гэта зрабілі (напрыклад, у Іркуцку), мясцовыя ўлады адмовілі ў правядзенні акцый са спасылкай на пандэмію COVID-19[47].

Улады Ейскага раёна спачатку ўзгаднілі правядзенне пікету 31 студзеня, але затым адмовілі, спасылаючыся на эпідэміялагічную абстаноўку[49].

Пратэсты 23 студзеня 2021 года

[правіць | правіць зыходнік]

Лік пратэстуючых і затрыманых

[правіць | правіць зыходнік]

Па падліках «МБХ медыя», агульная колькасць пратэстуючых ў Расіі склала як мінімум 110 тыс. чалавек, верагодна больш 160 тыс. чалавек. Згодна з заявай кіраўнік сеткі штабоў Навальнага Леаніда Волкава, агульная колькасць пратэстуючых склала 250—300 тыс. чалавек.

Найбольш буйныя акцыі пратэсту прайшлі ў Маскве, Санкт-Пецярбургу і Екацярынбургу. Паводле ацэнак выданні Reuters у Маскве удзельнічала 40 тыс. пратэстуючых. Па заяве Івана Жданава, дырэктара ФБК, на пратэсты ў Маскве выйшлі 50 тыс. Чалавек, па заяве Міністэрства ўнутраных спраў — 4 тыс. чалавек[50]. У Санкт-Пецярбургу па розных ацэнках пратэставала 10-20 тыс. чалавек.

Дырэктар «Левада-Цэнтра» Леў Гудкоў назваў пратэсты аднымі з самых буйных з часоў «балотных пратэстаў» 2011—2012 гадоў, а таксама найбуйнейшымі несанкцыянаванымі пратэстамі за многія годы[51].

На акцыях пратэсту адбываліся масавыя затрыманні ўдзельнікаў. Па дадзеных «АУС-Інфа» за ўсё ў сувязі з пратэстамі было затрымана 4033 чалавека, па дадзеных «Медузы» — 3952 чалавека. Па заяве дзіцячага обмудсмена Ганны Кузнецовай, з іх каля 300 — непаўналетнія (70 у Маскве і каля 30 у Санкт-Пецярбургу)[52].

Колькасць затрыманых на пратэстах стала найбуйнейшым у гісторыі сучаснай Расіі, да гэтага рэкорд належаў антыкарупцыйным пратэсту 12 чэрвеня 2017 года, калі па Расіі было затрымана 1769 чалавек[53].

У ходзе мітынгаў былі затрыманыя жонка Аляксея Навальнага Юлія Навальнага і яго таварыш Любоў Собаль[54]. Праз некалькі гадзін Юлію Навальнага адпусцілі[55].

Склад пратэстуючых на акцыі ў Маскве

[правіць | правіць зыходнік]

Апытаныя выданнем The Bell сацыёлагі адзначылі, спасылаючыся на апытанне, праведзены на мітынгу ў Маскве, і на ўласныя назіранні, што асноўная група пратэстуючых знаходзілася ва ўзроставым дыяпазоне 30—35 гадоў, доля асоб, маладзейшых за 18 гадоў была менш за 10 %, доля мужчын — 55 % , доля жанчын — 45 %. Сацыёлагі адзначаюць высокую долю «пачаткоўцаў»: каля траціны пратэстуючых выйшлі на пратэсты ўпершыню[51][56][57].

Ход пратэстаў

[правіць | правіць зыходнік]

У Маскве АМАП пачаў разгон акцый пратэсту і затрыманні ўдзельнікаў яшчэ да пачатку акцыі. Вечарам невялікі лік пратэстуючых прыйшлі да СІЗА «Матроская цішыня», дзе знаходзіцца Аляксей Навальны, і пачалі скандаваць: «Лёха, выходзь!». Сілавікі сталі іх жорстка затрымліваць і зьбіваць дубінкамі[58].

У некаторых гарадах Расіі былі адключаныя інтэрнэт і мабільная сувязь. Паведамлялася аб праблемах з сувяззю ў такіх гарадах, як Масква, Санкт-Пецярбург, Краснадар, Цюмень, Чэлябінск, Екацерынбург, Воронеж, Растоў-на-Доне, Казань і Саратаў. Карыстальнікі Twitter у Расіі таксама паведамілі пра праблемы з доступам да сеткі.

У Казані 23 студзеня былі зачыненыя станцыі метро «Кремлёвская» і «Плошча Тукая» з-за акцыі пратэсту[59].

У Чэлябінску з-за вялікай колькасці запытаў перасталі працаваць вулічныя камеры ў цэнтры горада[60].

Фатаграфіі і відэа 23 студзеня

[правіць | правіць зыходнік]

Сутыкненні з паліцыяй і здарэнні

[правіць | правіць зыходнік]

Па дадзеных «Апалогіі пратэсту», падчас пратэстаў 23 студзеня сілавікі збівалі пратэстуючых у Хабараўску, Краснаярску, Новасібірску, Арэнбурзе, Ульянаўску, Маскве і Санкт-Пецярбургу. Па дадзеных Медіазоны, ад паліцэйскага гвалту пацярпелі дзясяткі чалавек. Па дадзеных ТАСС, у Маскве пасля акцый пратэсту па медыцынскую дапамогу звярнуліся больш за 40 чалавек[61].

Па паведамленнях выданні Znak.com, у Чыце частка паліцэйскіх адмовілася разганяць мітынг і затрымліваць пратэстоўцаў. Мітынгоўцы крычалі паліцыянтам «Малайцы!».

У Маскве адбываліся сутыкненні паміж паліцыяй і дэманстрантамі. Некаторыя ўдзельнікі акцый кідалі ў паліцыянтаў снежкі[62]. Паліцыя ўжыла супраць пратэстоўцаў дубінкі[63]. Паводле звестак СМІ, у паліцэйскіх таксама ляцелі бутэлькі, фальшфейеры і дымавыя шашкі[64]. Мітынгоўцы, выйшлі на падарожную частку, атачылі падарожны чорны аўтамабіль з сінім пробліскавым маячком, кідаючы ў яго снежкі (пазней высветлілася, што гэта быў аўтамабіль ФСБ). Далей, падышоўшы бліжэй, пратэстоўцы пачалі наносіць па аўтамабілі ўдары нагамі, пагнулі крыло, разбілі шкло і нанеслі цялесныя пашкоджанні кіроўцу[65][66]. Усяго па выніках сутыкненняў пацярпелі трое росгвардейцев, Следчы камітэт пачаў чатыры справы аб нападзе на паліцэйскіх у Маскве[67][68].

На мітынгу ў Пецярбургу пацярпеў томскі журналіст Сяргей Колотовкін, пры затрыманні АМАП зламаў яму руку[69][70].

Таксама ў Пецярбургу на відэа трапіў эпізод, на якім пратэстуючы наносіць удар у твар самотна стаяў супрацоўніку ДІБДР, збіваючы яго з ног. Які напаў на супрацоўніка ДІБДР ў Пецярбургу гэтым жа днём быў затрыманы[71].

Інцыдэнт з Маргарытай Юдзіной

[правіць | правіць зыходнік]

У Пецярбургу на відэа трапіў эпізод, калі супрацоўнік аператыўнага палка ГУ МУС па Санкт-Пецярбургу і Ленінградскай вобласці ударыў 54-гадовую жанчыну, Маргарыту Юдзіну, нагой у жывот у адказ на яе рэпліку, у выніку чаго тая ўпала і ўдарылася галавой. Пацярпелая была шпіталізавана з страсеннем мозгу ў цяжкім стане, паліцыя пачала службовую праверку[72]. Сілавікі адрэагавалі выбачэннем Музыкі Сяргея Барысавіча, начальніка ўпраўлення арганізацыі аховы грамадскага парадку ГУ МУС Санкт-Пецярбурга. Таксама імі было выказана намер звольніць іншага кантрактніка Расгвардыі, які адазваўся аб нанесены ўдар з насмешкай і захапленнем, пракаментаваўшы ўдар словамі «Н**** стаяць у нас на шляху»[73][74]. Пазней які ўдарыў Юдзін сілавік папрасіў прабачэння перад Юдзіну, патлумачыўшы, што ў яго «запацела забрала» і ён не бачыў, што адбываецца. Аднак на відэа інцыдэнту відаць, што забрала каскі паднята[75]. Юдзіна спачатку сказала, што прабачыла вінаватага, аднак пазней заявіла, што была ашукана і будзе дамагацца прыцягнення сілавіка да адказнасці. 26 студзеня Юдзіна зноў была шпіталізавана ў сувязі з пагаршэннем стану.

Каменціруючы гэты эпізод, тэлевядучы Уладзімір Салаўёў заявіў, што жанчыну «адштурхваюць нагой, упіраючыся ў жывот», назваў гэты выпадак «добра падрыхтаванай правакацыяй» і заявіў пра неабходнасць «узнагародзіць ўсіх супрацоўнікаў праваахоўных органаў, уключаючы гэтага хлопца ў Піцеры»[76][77]. Пры паказе па тэлеканале «Расія 1» сюжэту «Весткі тыдня» з Дзмітрыем Кісялёвым ад 24.01.2021 з відэа інцыдэнту быў выразаны момант удару. Сам ўдар пры гэтым быў названы «штуршком», а пратэстоўцы былі абвінавачаныя ў тым, што ім патрэбна была «сакральная ахвяра», але «задача не была выкананая»[78]. Тэлевядучы Аляксандр Мяснікоў таксама апраўдаў сілавіка, заявіўшы, што пацярпелая магла брызнуть балончыкам або «шылам парнуць»[79].

25 студзеня дэпутат Дзяржаўнай думы, адзінарос Аляксандр Хінштэйн накіраваў дэпутацкі запыт у Генпракуратуру і Следчы камітэт з патрабаваннем прыцягнуць байца да крымінальнай адказнасці, аднак на наступны дзень, 26 студзеня, адклікаў свой запыт, а таксама заклікаў не звальняць згаданага вышэй кантрактніка, які падтрымаў байца, які здзейсніў гвалт.

Заяву аб узбуджэньні крымінальнай справы падаў таксама праваабаронца Дынар Ідрысаў. 26 лютага стала вядома, што ва ўзбуджэнні крымінальнай справы супраць сілавіка, які ўдарыў Юдзіну, было адмоўлена[80][81].

22 сакавіка, праз два месяцы пасля таго як нейкі сілавік прасіў прабачэння перад Юдзіной за нанесеную ім удар, паліцыя заявіла, што асоба сілавіка, нанёсшего ўдар, не ўсталяваная, а прабачэнні перад Юдзіной рушаць услед толькі ў тым выпадку, калі віна сілавіка будзе даказаная па выніках праверкі або рашэннем суда[82][83].

У Гаазе, Лондане[84], Берліне, Токіа, Мілане, Мюнхене, Празе, Нью-Ёрку, Лос-Анджэлесе[85], Барселоне і Мадрыдзе і іншых гарадах таксама прайшлі дэманстрацыі ля расійскіх амбасадаў у знак салідарнасці з пратэстамі ў Расіі[86][87]. У Берліне мітынг сабраў не менш за 3 000 чалавек, стаўшы адным з самых масавых палітычных рускамоўных мерапрыемстваў у найноўшай гісторыі горада[88][89]. У Тэль-Авіве, па словах аднаго з відавочцаў, на мітынг выйшла каля 1000 чалавек[90]. Акцыі на знак салідарнасьці з пратэстамі ў Расіі таксама прайшлі ў Аўстраліі, ЗША, Паўднёвай Карэі.

У Кіеве ля Амбасады РФ сабралася 30 прыхільнікаў Аляксея Навальнага[91]. У Тбілісі акцыя «За свабоду» адбылася ў секцыі інтарэсаў Расіі пры пасольстве Швейцарыі. Пікет у Стамбуле каля консульства Расіі быў разагнаны турэцкімі сілавікамі[92].

У Хельсінкі з-за абмежаванняў, звязаных з пандэміяй каранавіруса, мітынгі ў падтрымку Навальнага праходзілі невялікімі групамі не больш за 10 чалавек з захаваннем сацыяльнай дыстанцыі (усяго 16 мітынгаў). Такі парадак быў узгоднены з паліцыяй. Акцыі праходзілі каля амбасады РФ і на Сенацкім плошчы[93].

Ілжывыя паведамленні аб пратэстах

[правіць | правіць зыходнік]

Інфармацыя аб ілжывых фактах збіраецца як прадстаўнікамі ўлады, так і ўдзельнікамі пратэстаў.

Камітэт Дзярждумы па інфармацыйнай палітыцы, інфармацыйных тэхналогіях і сувязі вывучыў сітуацыю вакол Фейк па тэме мітынгаў у падтрымку Аляксея Навальнага, якія прайшлі 23 студзеня ў многіх гарадах Расіі. Па выніках вывучэння падрыхтаваны экспрэс-аналіз, паводле дадзеных якога, выяўлена 53 «тэмы Фейк», найбольш распаўсюджанымі з якіх былі паведамленні пра «падпале Крамля», пра тое, што «паліцыі дазволілі страляць у мітынгуючых», «аб адключэнні інтэрнэту па ўсёй краіне», «выкарыстанні вайскоўцаў для падаўлення пратэсту», «гібелі пратэстуючых», «мільёнах пратэстантаў па ўсёй краіне». Пры гэтым найбольшая канцэнтрацыя фэйкавых паведамленняў, па дадзеных аўтараў дакладу, была выяўлена на платформе TikTok[94][95]. Рабочая група Грамадскай палаты РФ па супрацьдзеянні распаўсюджванню недакладнай інфармацыі, грамадскаму кантролю і бяспекі інтэрнэту паведаміла аб выяўленні ў сацыяльных сетках каля 100 ілжывых паведамленняў, звязаных з несанкцыянаванымі акцыямі 23 студзеня[96].

У сваю чаргу, прадстаўнікі апазіцыі таксама заяўляюць пра факты распаўсюджвання недакладнай інфармацыі аб пратэстах. На іх думку, галоўны фейк — гэта масавасць удзелу ў мітынгах непаўналетніх. Актывісты «Белага лічыльніка» Аляксандра Архіпава, Ганна Чарнобыльская і Вольга Карташова правялі апытанне ўдзельнікаў акцыі пратэстаў у Маскве каля Пушкінскай плошчы і на Цвярской вуліцы, і паведамілі, што сярод 365 апытаных асоб апынулася толькі 4 % непаўналетніх (дзеці да 16 гадоў).

Пратэсты 31 студзеня 2021 года

[правіць | правіць зыходнік]

Да пачатку акцыі

[правіць | правіць зыходнік]

23 студзеня Леанід Волкаў анансаваў новыя мітынгі, прызначаныя на выходны дзень, без удакладнення даты[97]. 25 студзеня Леанід Волкаў апублікаваў пост у сваім Telegram канале, пра заклік 31 студзеня 2021 года ў 12:00 выйсці на пратэсты ва ўсіх гарадах Расіі, даты ён патлумачыў жаданнем правесці акцыі да 2 лютага, на якое прызначаны суд над Аляксеем Навальным па замене ўмоўнага тэрміну на рэальны, а выбар часу — кароткім светлавым днём[98].

28 студзеня Пракуратура Масквы перасцерагла арганізатараў і сацыяльныя сеткі аб незаконнасці маючых адбыцца акцый 31 студзеня[99][100]. Галоўнымі ўпраўленнямі МУС Масквы і Маскоўскай вобласці размешчаны папярэджання пра адказнасць за ўдзел у несанкцыянаванай акцыі 31 студзеня, у тым ліку непаўналетніх. 29 студзеня Генеральная пракуратура РФ паведаміла, што правакацыйныя дзеянні 30 і 31 студзеня будзе разглядаць па артыкуле 212 КК РФ аб масавых беспарадках, а «ўцягванне непаўналетніх у супрацьпраўную дзейнасць можа ўтварыць склад злачынства, прадугледжанага артыкулам 150 КК РФ»[101].

31 студзеня Раскамнагляд паведаміў у телеграм-канале ведамства, што будзе складаць пратаколы за публікацыі з «завышанымі паказчыкамі аб колькасці ўдзельнікаў незаконных мітынгаў» і за паведамленні пра «нібыта мелі месца факты гвалту і сутыкненняў»[102][103]. Напярэдадні ў розных рэгіёнах прадстаўнікі ўлады затрымлівалі журналістаў і уручалі ім папярэджаньне аб недапушчальнасці ўдзелу ў акцыі. Паводле інфармацыі АУС Інфа, такі ціск аказваўся з мэтай перашкодзіць журналістам выконваць сваю працу[7]. Таксама паведамляецца пра ціск на праваабаронцаў.

Лік пратэстуючых і затрыманых

[правіць | правіць зыходнік]

Па колькасці ўдзельнікаў акцыя 31 студзеня апынулася параўнальнай з 23 студзеня. Па ацэнцы паплечнікаў Навального, у агульнай складанасці ў акцыі ўдзельнічала 200—300 тысяч чалавек у 140 гарадах. Па падліках «Адкрытых медыя», толькі ў 42 гарадах, дзе акцыі былі найбольш буйнымі, у іх прынялі ўдзел ад 65 да 100 тысяч чалавек[4].

У некаторых гарадах (напрыклад, у Санкт-Пецярбургу, Екацярынбурзе, Новасібірску, Краснадары, Чэлябінску) на вуліцу выйшла яшчэ больш людзей, чым 23 студзеня. Аднак у некаторых гарадах (напрыклад, у Хабараўску, Уладзівастоку і Краснаярску) лік удзельнікаў, наадварот, знізілася, у некаторых гарадах — у некалькі разоў[4].

Лік пратэстуючых 31 студзеня ў Маскве складана паддаецца ацэнцы, паколькі ўдзельнікі пастаянна перамяшчаліся невялікімі калонамі па розных вуліцах. Па ацэнкамі «Адкрытых медыя», падчас першага збору на плошчы трох вакзалаў толькі на гэтым месцы прысутнічала каля 15 тысяч чалавек[4].

Па дадзеных АУС-Інфа на 2 лютага затрыманыя 5754 чалавек; па дадзеных «Медузы» — 5657 чалавек. Такі лік затрыманых зноў стала рэкордным па ўсіх акцыях, якія праводзіліся ў Расіі за апошнія гады, прыкметна перавысіўшы, у тым ліку, і пратэсты 23 студзеня. Сярод затрыманых 205 з’яўляліся непаўналетнімі.

Сярод затрыманых былі Юлія Навальная (вечарам яе адпусцілі з пратаколам па «мітынгоўшчыны» артыкуле 20.2 КаАП), кіраўнік «Адкрытай Расеі» Андрэй Півавараў[104], а таксама мінімум 93 журналіста.

Склад пратэстуючых

[правіць | правіць зыходнік]

У Маскве, па дадзеных сацыяльнага антраполага Аляксандры Архіпавай, у акцыі прынялі ўдзел 1,7 % непаўналетніх, 24 % — ад 18 да 24 гадоў, 42 % — ад 25 да 35 гадоў, 15 % — ад 36 да 46 гадоў, 10,9 % — ад 47 да 57 гадоў і 6,1 % — старэйшыя за 58 гадоў. Сярод удзельнікаў акцыі 13,6 % упершыню прынялі ўдзел у мітынгу. Дадзеныя атрыманыя па выніках апытання 350 чалавек у месцах збору пратэстуючых[105].

Ход пратэстаў

[правіць | правіць зыходнік]

У Маскве ў 8:00 да 16:30 па мясцовым часе былі зачыненыя 7 станцый метро («Лубянка», «Ахотны рад», «Тэатральная», «Плошча Рэвалюцыі», «Кузнецкі Мост» і абодва залы станцыі «Кітай-горад»), ​​а таксама былі перакрытыя для руху пешаходаў некалькі цэнтральных вуліц, у тым ліку Лубянская плошча, на якой першапачаткова планавалася пачаць акцыю[106]. У сувязі з гэтым, кропка збору была перанесена[107]. Аднак пасля гэтага былі заблакаваныя яшчэ некалькі вуліц і плошчаў, у тым ліку Пушкінская плошча і падыходы да СІЗА «Матроская цішыня», у якім на той момант знаходзіўся Аляксей Навальны[108], а таксама закрыты яшчэ дзве станцыі метро. Новым пунктам збору стала Камсамольская плошчу (плошча трох вакзалаў). Тут у Ленінградскага вакзала адбылося падабенства мітынгу з удзелам 3-5 тысяч чалавек. Затым удзельнікі акцыі рушылі ў бок Русаковской вуліцы (дзе былі вялікія затрымання) і вуліцы Стромынка. Пратэстоўцы дайшлі да СІЗА «Матроская Цішыня», а затым вярнуліся да Камсамольскай плошчы, пасля чаго штаб Навальнага абвясціў аб завяршэнні акцыі[109][110][111].

Падобным чынам, быў перакрыты і цэнтр Санкт-Пецярбурга. У выніку мітынг, які першапачаткова плянаваўся на Неўскім праспекце каля Палацавай плошчы, быў перанесены на Піянерскую плошчу.

У Ніжнім Ноўгарадзе Расгвардыя і паліцыя перакрылі плошчу Мініна і Пажарскага[112], таксама была закрытая станцыя метро Горкаўская[113]. Затрымання пратэстуючых пачаліся а 12:00 дня на Вялікай Пакроўскай вуліцы каля былога кінатэатра «Октябрь»[114]. Пратэстоўцы сышлі з вуліцы і сталі збірацца на плошчы Мініна і Пажарскага каля помніка Кузьме Мініну. АМАП і паліцыя выціснулі пратэстоўцаў з плошчы[115].

У Екацярынбурзе і Уладзівастоку байцы АМАПу выціснулі пратэстоўцаў на лёд. Ва Уладзівастоку пратэстоўцы на лёдзе пачалі вадзіць карагоды.

У агульнай складанасці было зачынена 31 студзеня ў Маскве 12 станцый метро, у Санкт-Пецярбургу — 5, у Екацярынбургу — 6, у Самары — 3, у Казані і Ніжнім Ноўгарадзе — па адной. У Маскве закрыццё станцый патлумачылі патрабаваннямі паліцыі, у Самары — правядзеннем пратэстаў, у Санкт-Пецярбургу, Ніжнім Ноўгарадзе і Екацярынбургу частка зачыненняў патлумачылі тэхнічнымі прычынамі, у Казані прычыны не патлумачылі[116].

Фатаграфіі і відэа 31 студзеня

[правіць | правіць зыходнік]

Сутыкненні з паліцыяй і здарэнні

[правіць | правіць зыходнік]

Па дадзеных АУС Інфа, мінімум 51 удзельнік акцый быў зьбіты пры затрыманьні супрацоўнікамі сілавых ведамстваў. Некалькі чалавек былі шпіталізаваны з разбітымі галовамі і пераломамі (у тым ліку, зламаная рука у 65-гадовай жанчыны ў Чэлябінску).

У Санкт-Пецярбургу супраць пратэстоўцаў, якія спрабавалі адбіць затрыманых ў АМАПа, паліцыя ўжыла слезацечны газ і электрошокеры, а таксама зьбівала пратэстуючых гумовымі дубінкамі і кулакамі[108][117][118]. Адзін з якіх затрымліваюць пры падзенні страціў стварэнне, аднак супрацоўнікі паліцыі, думаючы, што той прыкідваецца, працягвалі зьбіваць яго, а затым таксама ў несвядомым стане адцягнулі ў аўтазак[119][120]. На Сянной плошчы супрацоўнік паліцыі дастаў табельны пісталет і накіраваў яго на пратэстуючых[121].

У Маскве пасля ўдару электрошокером і збіванняў адзін пратэстуючы страціў прытомнасць, а другому спатрэбілася шпіталізацыя.

Ва Уладзівастоку паліцэйскі страляў у нагу затрыманаму ўдзельніку акцыі з траўматычнага пісталета, у выніку чаго мужчына атрымаў раненне. У Кастраме адзін з затрыманых удзельнікаў акцыі заявіў пра катаванні[7].

За «скандаванне лозунгаў» на мітынгу 31 студзеня быў аштрафаваны глуханямы пецярбуржац[122].

За мяжой 31 студзеня адбылося 56 акцый у падтрымку Навальнага.

У цэнтры Хельсінкі, на Сенацкім плошчы, сабраліся невялікімі групамі каля 60 чалавек. Яны трымалі плакаты з патрабаваннем вызваліць Навального і спыніць Пуціна[123].

У Тэль-Авіве ў мітынгу з аналагічнымі патрабаваннямі удзельнічала каля ста чалавек.

Пратэсты 2 лютага 2021 года

[правіць | правіць зыходнік]

25 студзеня дырэктар 2021 года «Фонду барацьбы з карупцыяй» Іван Жданаў ў эфіры «Дажджу» анансаваў наступную акцыю пратэсту 2 лютага — у дзень судовага паседжання, на якім будзе разглядацца справа Навальнага[124].

Слуханне справы Сіманаўскім раённым судом было перанесена ў будынак Масгарсуда. МУС перакрыў рух па некалькіх вуліцах каля будынка Масгарсуда, дзе разглядаецца хадайніцтва ФСВП аб замене ўмоўнага тэрміну па справе «Іў Рашэ» Навальнаму на рэальны[125].

Да моманту абвяшчэння прысуду (20.00 МСК) каля будынка суда і на выхадзе з станцыі метро Праабражэнская плошчу было затрымана больш за 350 чалавек. Тэрыторыю суда абнеслі агароджамі, вакол дзяжурылі вялікая колькасць сілавікоў, непадалёк стаялі аўтазакі[126][127]. Таксама перад абвяшчэннем прысуду ў Маскве зачынілі доступ на Красную і Манежную плошчы, а ў Санкт-Пецярбургу — на Палацавую плошчу[128].

Пасьля абвяшчэньня прысуду, якім умоўны тэрмін замяняўся Навальнаму на рэальны, штаб Навальнага ў Маскве абвясціў аб правядзенні акцыі пратэсту на Манежнай плошчы. Адразу пасля гэтага туды пачалі сцягвацца сілавікі, а таксама былі зачыненыя 4 станцыі метро[129]. Стыхійныя акцыі ў знак пратэсту супраць прысуду, вынесенага Навальнаму, прайшлі таксама ў Санкт-Пецярбургу і ў многіх іншых гарадах Расіі[17].

Акцыі суправаджаліся затрыманнямі і збіццём пратэстуючых, журналістаў у камізэльках «Прэса», а таксама старонніх людзей. На думку асобных крыніц, сілавікі дзейнічалі жорстка[130]. Па стане на 3 лютага (07:18 МСК), на пратэстных акцыях было затрымана 1463 чалавек, з іх 1188 у Маскве і 260 у Санкт-Пецярбургу.

6 лютага несанкцыянаваныя акцыі пратэсту ў Санкт-Пецярбургу ўжо не праходзілі. Тэлеканал «Санкт-Пецярбург» правёў прамую трансляцыю, у выніку чаго пецябруржцы змаглі ўбачыць спакойныя вуліцы, на якіх не было нават адзіночных пікетаў.

Сутыкненні з паліцыяй і здарэнні

[правіць | правіць зыходнік]

Па дадзеных «АУС-Інфа», у Маскве і ў Пецярбургу супраць удзельнікаў акцыі ўжываліся дубінкі і электрошокеры[17][131] . У Дзмітраўскім завулку пратэстоўцы стаялі з паднятымі рукамі і крычалі, што яны без зброі, у адказ супрацоўнікі АМАПу пачалі зьбіваць пратэстуючых[17][131][132][133].

Недалёка ад Кузнецкага моста адзін з супрацоўнікаў праваахоўных органаў двойчы ўдарыў дубінкай па галаве аператара YouTube-канала «Real View» Фёдара Худокормова, апранутага ў спецжилет з надпісам «Прэса» і з абсталяваннем у руках, ад чаго той упаў[134]. Пасля пацярпелы заявіў, што ў яго былі зафіксаваныя чэрапна-мазгавая траўма і страсенне мозгу[135]. Пасля дадзенага выпадку кіраўнік Саюза журналістаў Расіі Уладзімір Салаўёў нагадаў пра адказнасць паліцэйскіх за напад на журналістаў[136]. МУС заявіла, што будзе праведзена службовая праверка[136][137][138]. Аднак 17 сакавіка Следчы камітэт кошт дзеянні росгвардейца правамернымі і адмовіўся ўзбуджаць крымінальную справу па заяве Худакармова[139][140].

Далейшыя падзеі

[правіць | правіць зыходнік]

5 лютага ў Маскве былі затрыманыя 25 удзельнікаў фотасесіі ў форме «амапаўцаў», якія ахоўвалі напісанае на снезе слова «Свабода»[141].

Нягледзячы на адмову штаба Навальнага ад паўтарэння акцый да вясны, 6 лютага ў Пецярбургу[142] і 7 лютага ў Маскве[143] паліцыя перакрывала цэнтральныя вуліцы пры адсутнасці мітынгоўцаў.

7 лютага стала вядома, што паліцыя стала прыходзіць дадому да тым удзельнікам пратэстаў, якія не былі затрыманыя на саміх акцыях, але былі вылічаныя па камерах назірання[144].

8 лютага прайшла відэаканферэнцыя Леаніда Волкава і выканаўчага дырэктара ФБК Уладзіміра Ашуркова з прадстаўнікамі Еўрапейскага саюза, ЗША, Вялікабрытаніі, Канады і Украіны[145].

Акцыя 14 лютага 2021 года

[правіць | правіць зыходнік]

Акцыя «Каханне мацней страху»

[правіць | правіць зыходнік]

9 лютага кіраўнік сеткі штабоў Навальнага Леанід Волкаў анансаваў новую акцыю пратэсту «Каханне мацней страху» на 14 лютага. Палітык заклікаў расейцаў у Дзень святога Валянціна выйсці ў свае двары, ўключыць ліхтарыкі ў мабільных тэлефонах роўна ў 20:00, падняць яго высока ўверх і пастаяць так некалькі хвілін. Часовая змена фармату звязана з тым, што падобная акцыя не патрабуе прамога ўзаемадзеяння з паліцыяй[146][147].

Ўвечары 14 лютага людзі ў многіх гарадах Расіі і за мяжой[148] выйшлі на двор і ўключылі ліхтарыкі сваіх мабільных прылад у знак салідарнасці пратэстаў і падтрымкі Аляксея Навальнага[149][150][151][152]. Удзельнікі выкладвалі фатаграфіі ў соцсеть з хештегом «#любовьсильнеестраха». Усяго было апублікавана як мінімум 20 тысяч фатаграфій у Twitter і 8 тысяч — у Instagram[153].

У Сімферопалі затрымалі 5 чалавек з запаленымі ліхтарыкамі[154]. Усяго 14 лютага на акцыях супраць палітычных рэпрэсій было затрымана 19 чалавек, што значна менш, чым на пратэстах 23 і 31 студзеня[155].

Прэс-сакратар прэзідэнта Расіі Дзмітрый Пяскоў не змог адказаць, ці можна гэта расцэньваць як заклік да несанкцыянаванай акцыі. «У кошкі-мышкі ні з кім гуляць не будзем, але, безумоўна, усе нашы праваахоўнікі ў выпадку парушэння закона вінаватых будуць прыцягваць да адказнасьці», — заявіў Пяскоў[156]. Дэпутат Дзярждумы ад «Адзінай Расіі» Юры Швыткін прапанаваў увесці заканадаўчыя змены з нагоды выкарыстання ліхтарыкаў у дварах жылых дамоў[157].

10 лютага афіцыйны прадстаўнік расійскага МЗС Марыя Захарава заявіла, што акцыя «Каханне мацней страху» была арганізавана пад уплывам захаду[148][158][159][160][161]. На наступны дзень Генеральная пракуратура РФ, Следчы камітэт і МУС[162] папярэдзілі аб недапушчальнасці заклікаў да масавых беспарадкаў перад акцыяй, падчас якой людзям прапанавалі выйсці ў двары і запаліць ліхтарыкі[163].

Таксама 11 лютага віцэ-спікер Дзярждумы Пётр Талстой параўнаў якая рыхтуецца акцыю з ліхтарыкамі з дзеяннямі «перабежчыкаў-калабарацыяністаў» у блакадным Ленінградзе, якія нібыта падсвечвалі мэты для фашысцкай авіяцыі. Пазней гісторык Леў Лурье заявіў, што гэты аповяд пра Ленінград ўсяго толькі гарадская легенда, а галоўны рэдактар «Эха Масквы» Аляксей Венедыктаў заклікаў прыцягнуць Талстога да адказнасці за паклёп на жыхароў блакаднага Ленінграда[164].

Пачынаючы з 12 лютага Раскамнагляд стаў рассылаць у журналісцкія выдавецтва патрабаванні выдаліць інфармацыю пра акцыю. Некаторыя СМІ, напрыклад томская тэлекампанія ТВ2, сеткавыя выданні «Адкрытыя медыя» і Meduza, падпарадкаваліся[165][166]. Зарэгістраванае ў Латвіі інтэрнэт-выданне «Спектр» было Раскамнаглядом заблакавана[167]. Актывісты ў Томску[168] і Краснаярску[167] атрымалі папярэджанні аб недапушчальнасці акцыі.

13 лютага адміністрацыя інтэрната Бранскага дзяржаўнага ўніверсітэта забараніла студэнтам карыстацца ліхтарыкамі 14 лютага і рэкамендавала ім не пакідаць будынак вечарам гэтага дня, каб «не шкадаваць потым»[169].

Акцыя «Ланцуг салідарнасьці ў падтрымку жанчын, якія падвергліся рэпрэсіям»

[правіць | правіць зыходнік]

14 лютага ў Маскве і іншых гарадах краіны прайшла акцыя «ланцуг салідарнасьці ў падтрымку жанчын, якія падвергліся рэпрэсіям». Таксама акцыя прайшла ў падтрымку Юліі Навальнага[170][171]. У Санкт-Пецярбургу акцыя называлася «Фемінісцкая ланцуг салідарнасці»[153].

Лік удзельніц у Маскве, дзе акцыя адбылася на Арбаце, склала, па розных ацэнках, каля 200—300, а ў Санкт-Пецярбургу, дзе мерапрыемства прайшло ля помніка ахвярам палітычных рэпрэсій, — больш за 70[172][173].

На акцыі ў Маскве з’явіліся правакатары[153]. Асабістыя дадзеныя адной з арганізатараў «ланцугоў салідарнасці» — Дар’і Серенко — былі апублікаваныя ў Telegram-канале «Мужчынскае дзяржава», удзельнікі якога сталі дасылаць Дар’і Серенко пагрозы[174]. Па яе словах, Дар’я атрымала 600 пагроз у свой адрас[175].

Ўзгоднены мітынг у Казані

[правіць | правіць зыходнік]

На 14 лютага ў Казані, пасля доўгага часу адмоваў, нарэшце ўзгаднілі мітынг «супраць затрыманьняў і рэпрэсій і змены выбарчага заканадаўства ў Дзярждуму»[176]. На адзіны ўзгоднены мітынг прыйшло больш людзей, чым было заяўлена. Мітынг быў узгоднены на 200 чалавек, пасля 150 перасталі пускаць, астатнія прыйшлі засталіся за рамкамі[177]. Заяўку на правядзенне падавалі кіраўнік рэгіянальнага аддзялення «Яблака» Руслан Зінатуллін, былы кіраўнік аддзялення ПАРНАС Марсэль Шамсутдінаў і каардынатар «Левага фронту» ў РТ Уладзімір Калодцеў[178][179].

На акцыі затрымалі 9 чалавек[180]. Вахітовскы раённы суд Казані арыштаваў на сем сутак актывіста «Сацыялістычнай альтэрнатывы» Джавіда Мамедава, затрыманага пасля ўзгодненага мітынгу супраць рэпрэсій[181].

Пратэсты 21 красавіка

[правіць | правіць зыходнік]

23 сакавіка штаб Навальнага абвясціў аб запуску «вялікай палітычнай кампаніі» у падтрымку палітыка. Адна з задач гэтай кампаніі — правядзенне вялікага мітынгу ўвесну, аднак форма яго правядзення, па словах арганізатараў, будзе «прынцыпова іншы». Дакладная дата мітынгу будзе вызначана тады, калі на адмысловым сайце free.navalny.com зарэгіструецца за 500 000 чалавек, якія жадаюць прыняць удзел у гэтым мітынгу[182][183]. За першыя суткі на сайце зарэгістраваліся больш 150 000 чалавек[184]. За 2 дні лік карыстальнікаў дасягнула 250 000 — за палову ад мэты, пастаўленай арганізатарамі[185]. Да 7 красавіка на сайце зарэгістраваліся больш за 400 000 чалавек[186]. Леанід Волкаў заявіў, што паплечнікі палітыка пасля збору 500 тысяч заявак пададуць паведамлення аб правядзенні акцый[187].

16 красавіка стала вядома аб уцечцы ў сетку базы зарэгістраваліся на сайце кампаніі. Іван Жданаў пацвердзіў яе сапраўднасць, пры гэтым адзначыўшы, што ніякіх іншых асабістых дадзеных, акрамя адрасоў электроннай пошты, база не ўтрымлівае. На момант уцечкі ў базе было больш 430 000 зарэгістраваліся. На адрасы электронных пошт, зарэгістраваныя ў базе, сталі прыходзіць лісты з пагрозамі деанонимизации і продажу кантактаў рэкламным кампаніям[188][189]. 19 красавіка стала вядома, што ўцечка адбылася па віне былога супрацоўніка ФБК, завербавалі ФСБ і які меў доступ да логам паштовага сервера[190]. 20 красавіка ЗМІ паведамілі, што зламыснікі дапоўнілі частка базы імёнамі, кантактнымі дадзенымі і звесткамі аб працы зарэгістраваліся ў ёй людзей[191].

20 красавіка ў мэрыі дзясяткаў гарадоў былі адпраўленыя заяўкі на ўзгадненне акцыі. У заяўках ўтрымліваецца просьба ўзгадніць дадзенае мерапрыемства, якое з’яўляецца «спантаннай рэакцыяй на падзеі, што адбываюцца»[192]. У Хабараўску мэрыя адмовілася ўзгадніць мерапрыемства, спаслаўшыся на парушэнне тэрмінаў і парадку падачы паведамлення.

На 21 красавіка на сайце акцыі паведамлялася, што пра жаданне выйсці на мітынг заявілі каля 466 тысяч чалавек[193], а правядзенне акцыі планавалася ў 203 гарадах[194].

Ход пратэстаў

[правіць | правіць зыходнік]

Максімальны лік затрыманняў было ў Санкт-Пецярбургу, яно склала амаль палову ад усіх затрыманняў па краіне. Пасля таго як скончыліся месцы ў аўтазаках, паліцыя перавозіла затрыманых у звычайных аўтобусах.

У шэрагу гарадоў паліцыя не аказвала фізічных перашкод у правядзенні акцый і не затрымлівала пратэстоўцаў. Кіраўнік аналітычнага аддзела выдання «Тайга-інфо» Аляксей Мазур таксама паведаміў, што паліцыя ў Сібіры дзейнічала больш мякка у параўнанні з студзеньскімі пратэстамі: людзей не «шруба» і не арыштоўвалі з плакатамі, мітынг прайшоў спакойна.

Фатаграфіі і відэа 21 красавіка

[правіць | правіць зыходнік]

У той жа дзень пратэсты прайшлі ў Парыжы і Лондане. У Парыжы на плошчы перад мэрыяй сабралася каля 500 чалавек, а ў Лондане каля расійскай амбасады — каля 150 чалавек, у тым ліку прадпрымальнік Яўген Чычваркін.

Акцыі таксама прайшлі ў Аўстраліі і Новай Зеландыі. У Оклендзе ў ёй удзельнічалі каля 35 рускамоўных чалавек (пры гэтым, як адзначаецца, многія не змаглі ўдзельнічаць з-за працы), а ў Мельбурне — каля 50 чалавек.

На акцыю ў Хельсінкі выйшла больш за 100 чалавек. Прысутныя, разбіўшыся на групы па 6 чалавек (патрабаванне ўладаў у сувязі з коронавирусом), трымалі плакаты і скандавалі лозунгі ў падтрымку расійскай апазіцыі. Адна дзяўчына прыйшла на мітынг з бел-чырвоным беларускім сцягам[195].

Не адбыліся акцыі

[правіць | правіць зыходнік]

9 лютага Лібертарыянская партыя Расіі падала ў мэрыю Масквы заяўку на правядзенне 23 лютага мітынгу ў падтрымку Навальнага. У заяўцы ў якасці магчымых месцаў правядзеньня мітынгу было паказана 9 цэнтральных плошчаў Масквы[196]. 10 лютага маскоўскія ўлады не ўзгаднілі гэты мітынг. Прэс-сакратар Либертарианской партыі паведаміў, што яны не збіраюцца праводзіць мітынг і падзяляюць пазіцыю ФБК, што несанкцыянаваныя акцыі пакуль праводзіць не варта[197].

15 лютага 2021 года прадстаўнікі партыі «Парнас» падалі ў мэрыю Масквы апавяшчэнне аб правядзенні маршу памяці Барыса Нямцова 27 лютага. Заяўленымі мэтамі маршу, названымі ў заяўцы, акрамя патрабавання прыцягнуць да суду арганізатараў і заказчыкаў забойства Нямцова, былі выказванне падтрымкі Аляксею Навальнаму і патрабаванне вызвалення Навальнага і іншых палітвязняў[198]. 17 лютага ўрад Масквы не ўзгадніла правядзенне Марша памяці Барыса Нямцова, матывуючы гэта бягучай санітарна-эпідэміялагічнай сітуацыяй[199]. Пасля звароту ўдзельнікаў аргкамітэта маршу[200] улады Масквы ўхвалілі толькі правядзенне штогадовага сходу каля мемарыяла «Нямцоў мост», і мерапрыемства памяці Барыса Нямцова прайшло на Маскварэцкой мосце ў звычайным фармаце (ўскладанне кветак і хвіліна маўчання)[201][202].

Формы пратэсту, не звязаныя з правядзеннем вулічных мерапрыемстваў

[правіць | правіць зыходнік]

Адкрытыя лісты, звароты

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля таго як Аляксей Навальны, адбываючы пакаранне ў калоніі ВК-2 ў Пакрове, абвясціў галадоўку, прафсаюз «Альянс настаўнікаў», які ўваходзіць у прафсаюз Навального, аб’явіў збор подпісаў у яго падтрымку. У адкрытым лісце настаўніка запатрабавалі неадкладна забяспечыць доступ лекараў для аказання Навальнаму медыцынскай дапамогі, а таксама адмовіцца ад «катаванняў бессанню» у дачыненні да яго[203].

Больш за 100 вядомых людзей пісьменнікаў, мастакоў, музыкаў і навукоўцаў, уключаючы Джуд Лоу, Джаан Роўлінг і Бенедыкта Камбербэтча, падпісалі адкрыты ліст прэзідэнту Расіі Уладзіміру Пуціну з просьбай забяспечыць адбывае тэрмін і які аб’явіў галадоўку Навальнага кампетэнтнай медыцынскай дапамогай[204][205][206][207].

«Галадоўка салідарнасці» з Навальным

[правіць | правіць зыходнік]

Больш за 50 чалавек падтрымалі галадоўку салідарнасці з Аляксеем Навальным з патрабаваннем аб прадастаўленні Навальнаму вызначанага па законе медыцынскай дапамогі. Ініцыятарам галадоўкі 10 красавіка быў вучоны-біёлаг з Масквы, былы прафесар ВШЭ і МДУ Мікалай Формозаў[208][209]. Акрамя таго, у знак салідарнасці з Навальным абвясцілі галадоўку сустаршыня грамадскага камітэта «Голас Беслана» Эла Кесаева і яшчэ чацвёра ўдзельнікаў руху, пацярпелых у выніку тэракту ў Беслане[210].

Ацэнкі і меркаванні

[правіць | правіць зыходнік]

Кіраўнік Савета па правах чалавека Валеры Фадзееў заявіў, што не бачыць парушэнняў у жорсткіх затрыманнях на акцыях пратэсту[211].

МЗС Расіі абвінаваціў амбасаду ЗША ў падтрымцы і падбухторванні да няўзгодненыя пратэстным акцыяў у Расеі[212]. Марыя Захарава паведаміла, што пасольства ЗША ў Маскве «апублікавала маршруты пратэстаў у гарадах Расіі і ўкінулі інфармацыю аб паходзе на Крэмль»[213][214][215].

Расійскі палітолаг Армэн Гаспаран, запрошаны ў праграму «Клуб рэдактараў» Белтэлерадыёкампаніі, падрабязна адказаў на пытанне вядучага Івана Эйсманта пра наяўнае, на яго думку, падабенства тэхналогіі правядзення пратэстных акцый у Расіі і Беларусі і двайныя стандарты ЗША пры ацэнцы пратэстаў у сваёй краіне і за мяжой[216].

Кіраўнік камісіі Савета федэрацыі па абароне суверэнітэту Андрэй Клімаў заявіў аб наяўнасці ў камісіі «заслугоўваюць даверу дадзеных» аб датычнасьці замежных спецслужбаў да правядзення суботніх акцый[217].

Сакратар генсавета «Адзінай Расеі» Андрэй Турчак у сваім Instagram абвінаваціў «глабальную машыну Захаду» ў спробе «падарваць Расею», заявіўшы аб наступнай неабходнасці: «Як ніколі важна згуртавацца вакол нашага прэзідэнта, які выратаваў краіну і які сёння вядзе Расею ва ўмовах сусветнага шторму».

Выступаючы ў які адбыўся ў дзень пратэстаў прысвечаным інфармацыйна-прапагандысцкай рабоце XIII пленуме ЦК КПРФ лідар партыі Генадзь Зюганаў раскрытыкаваў «ўцягванне ў разборкі юнакоў» і выказаў упэўненасць, што «ні адзін камуніст не падтрымае гэтыя правакацыі»[218].

6 лютага 2021 года адзін з заснавальнікаў і лідараў партыі «Яблака» Рыгор Яўлінскі апублікаваў на сваім сайце[219] артыкул «Без пуцінізму і папулізму». У ёй ён скептычна ацаніў пратэсты, выступіў супраць Навальнага (якога са спасылкай на выказванне Валерыі Навадворскай 10-гадовай даўніны ахарактарызаваў як папуліста і нацыяналіста і абвінаваціў у злачыннай выкарыстанні непаўналетніх у палітычных мэтах), яго паплечнікаў (абвінаваціўшы іх у правадырства, няздольнасці да кампрамісаў і вузкай палітычнай праграме) і расследаванняў ФБК. Матэрыял выклікаў сур’ёзную дыскусію ў рунэце[220], а таксама ўнутрыпартыйную дыскусію і адмежаваньне ад Яўлінскага асобных яго ранейшых прыхільнікаў накшталт Яўгена Ройзмана[221][222][223][224].

Сацыёлаг Уладзіслаў Іназемцаў лічыць, што ўлада будзе і далей прытрымлівацца тактыкі жорсткага падаўлення пратэстаў, паколькі ніякай іншай альтэрнатывы яна не мае: усе спосабы легітымізацыі рэжыму (такія як эканамічны рост або внешнеполитичесие дзеянні) ужо вычарпаны. Ён лічыць, што галоўная прычына пратэсту звязаная з разуменнем людзьмі таго, што галоўнымі выгаданабытчыку цяперашняй сістэмы сталі не алігархі, а чыноўнікі. У сувязі з гэтым пратэстныя настроі будуць толькі нарастаць. На яго думку, людзі выходзяць не за Навальнага, а з-за свайго расчаравання ва ўладзе і разумення маштабаў карупцыі[225].

На думку намесніка дырэктара «Левада-цэнтра», сацыёлага Дзяніса Волкава[226], хоць падставай для выступаў стаў арышт апазіцыянера, матывацыя ўдзельнікаў насіла шматаспектны характар. Пратэстны патэнцыял збіраўся ў расейцаў з лета 2018 года, калі было абвешчана аб ўздыме пенсіённага ўзросту[227]. Як самі змены, так і паводзіны ўладаў: доўгі ўтойванне планаў, раптоўнасць рэформы, неучёт меркавання народа, жангліраванне дэмаграфічнымі дадзенымі, шэраг дзіўных пунктаў пенсійнага закона (уключаючы заахвочванне ўхілення ад службы ў войску) — падарвалі давер вялікай часткі грамадзян. Пагаршэнне эканамічных праблем, рост коштаў, плюс эпідэмія таксама не спрыялі змякчэнні абстаноўкі[226][228].

4 лютага аб’яднання тэатральных і музычных крытыкаў звярнуліся з патрабаваннем спыніць паліцэйскае гвалт і адмяніць фактычную забарону мітынгаў і сходаў[229][230][231]. Аналагічны зварот, апублікаванае ў «Траецкім варыянце», падпісалі больш за 500 навукоўцаў (з іх 10 — акадэмікі РАН)[232][233].

5 лютага МЗС Расіі абвясціў персонамі нон грата дыпламатаў з Швецыі, Польшчы і Германіі, якія ўдзельнічалі ў акцыях у падтрымку Аляксея Навальнага 23 студзеня ў Пецярбургу і Маскве, і паведаміў пра іх высылцы з краіны[234].

8 лютага ў Новай газеце быў апублікаваны адкрыты ліст з «выразам пратэсту супраць практыкі палітычных пераследаў, паліцэйскага і судовага самавольства, бесчалавечных збіцця мірных грамадзян з боку паліцыі». У лісце заяўлялася аб неабходнасці тэрмінова прывесці заканадаўства аб правядзенні мітынгаў і сходаў у адпаведнасць з Канстытуцыяй Расійскай Федэрацыі, вызваліць палітвязняў, а таксама спыніць, асудзіць і пакараць «антыгуманнай і нічым не справакаванае паводзіны паліцыі ў дачыненні да мірных грамадзян». На момант публікацыі зварот падпісалі больш за 180 навукоўцаў, акцёраў, рэжысёраў, пісьменнікаў і грамадскіх дзеячаў[235].

Таксама 8 лютага з адкрытым лістом у падтрымку арыштаваных выступілі былыя савецкія палітвязні. Яго падпісалі 10 чалавек[236].

10 лютага было апублікавана адкрыты ліст, які падпісалі больш за 400 акадэмічных музыкаў, з заклікам вызваліць Навального і іншых палітвязняў, а таксама «спыніць тэрор» і «пачаць дыялог з несістэмны палітыкамі»[237].

Па дадзеных «Левада-Цэнтра» ад 15 лютага, пратэсты 23 і 31 студзеня стала самым запамінальным падзеяй студзеня 2021, такое меркаванне выказала 45 % апытаных расейцаў[238].

18 лютага прапраўнук пісьменніка Льва Талстога, намеснік старшыні Парламенцкай асамблеі Савета Еўропы Пётр Талстой падрабязна выказаўся пра акцыі апазіцыі ў кантэксце актуальных праблем[239].

3 сакавіка 2021 года Уладзімір Пуцін на Пашыраным пасяджэнні калегіі МУС Расіі заявіў, што вельмі важна не дапусціць уцягвання моладзі, і асабліва непаўналетніх, у няўзгодненыя масавыя акцыі пратэсту і агарадзіць іх ад розных правакацый[240].

Дзярждэп ЗША, кіраўнік дыпламатыі Еўрасаюза Жазэп Барэль, кіраўнік МЗС Вялікабрытаніі Дамінік Рааб, кіраўнік МЗС ФРГ Гайка Маас, спецдакладчык ААН па свабодзе аб’яднанняў і мірных сходаў Клеман Вуль і Савет ЕС асудзілі прымяненне сілы да дэманстрантаў і заклікалі вызваліць усіх затрыманых. Дзярждэп і Савет ЕС таксама заклікалі вызваліць Навальнага[241][242][243][244].

24 студзеня 2021 года Сунна Эварсдоцір (Ісландыя), дакладчык ПАСЕ па палітычным вязням у Расіі, заявіла: «Дзеянні расійскіх уладаў несумяшчальныя з павагай дэмакратычнага плюралізму і асноўных палітычных свабодаў. Большасць, калі не ўсё, арыштаваныя ў суботу могуць лічыцца палітычнымі зняволенымі prima facie»[245].

Вялікая сямёрка выказала занепакоенасць затрыманнем тысяч мірных дэманстрантаў і журналістаў падчас суботніх мітынгаў і запатрабавала вызваліць Навальнага[246].

Музыка Вася Абломаў  (бел. (тар.)) напісаў сатырычную песню «Запацела маё забрала» на сюжэт здарэння з Маргарытай Юдзіной, якую росгвардеец ўдарыў ботам у жывот[247][248].

Шоўмэн і аўтар-выканаўца песень Сямён Слепакоў 25 студзеня апублікаваў верш «Выпадак на Мальдывах», а затым яшчэ два «вершаў пра дабро» з крытыкай пратэстаў[249][250][251]. Пасля гэтага акаўнт Слепакова быў заблякаваны тэрмінам на 30 дзён.

Камэнтуючы затрыманьні журналістаў у Казані на акцыі 23 студзеня прэс-сакратар прэзідэнта Татарстана Лілія Галімава прапанавала сфармаваць адмысловы пул журналістаў, які працаваў бы на несанкцыянаваных акцыях. Паводле яе слоў, у той дзень паліцыя дзейнічала зыходзячы з «няштатнай сітуацыі» і каб пазбегнуць такіх затрыманняў, «кіраўнікам рэдакцый варта было б загадзя прагаварыць з МУС»[252].

Адміністрацыйныя справы

[правіць | правіць зыходнік]

Грамадзянам, затрыманым на пратэстных акцыях, абвінавачваюць у парушэнні правілаў удзелу ў акцыі (ч. 5 арт. 20.2 КаАП), стварэнне перашкод гарадской інфраструктуры (ч. 6.1 арт. 20.2 КаАП) і паўторнае парушэнне правілаў удзелу ў акцыі. Па розных частках адміністрацыйных артыкулаў затрыманым пагражаюць штрафы ад 10 да 300 тысяч рублёў і арышт ад 15 да 30 сутак[253]. Асобным ўдзельнікам абавязваюць непадпарадкаванне законнаму распараджэнню супрацоўніка паліцыі (арт. 19.3 КаАП).

У Маскве на 5 лютага ў суды паступіла 4908 спраў аб адміністрацыйных правапарушэннях, звязаных з акцыямі з 23 студзеня па 2 лютага, з іх 54 справы па артыкуле 19.3 КаАП і 4854 справы па артыкуле 20.2 КаАП[254]. Па звестках ТАСС са спасылкай на прэс-службу Масгарсуда, з іх на 5 лютага разгледжаны ўжо 2204 справы, па іх 972 чалавекі арыштаваныя і 1232 чалавека аштрафаваныя (не вынесена ніводнага апраўдальнага рашэння)[255].

У Санкт-Пецярбургу на 5 лютага ў суды паступіла каля 1400 спраў, звязаных з акцыямі з 23 студзеня па 2 лютага. Па дадзеных аб’яднанай прэс-службы судоў Санкт-Пецярбурга, з разгледжаных 1113 спраў па 353 справах быў накладзены адміністрацыйны арышт, па 624 — штраф, па 2 — абавязковыя працы (па 134 рашэнне не паведамляецца)[256].

Праваабарончы праект АУС-Інфа паведамляе, што па ўсёй Беларусі 3 лютага яму вядома пра 750 адміністрацыйных арыштах, а таксама пра 500 штрафах на агульную суму больш за 6 млн рублёў[257].

31 студзеня быў затрыманы, а 1 лютага арыштаваны на 29 сутак кіраўнік «Адкрытай Расеі» Андрэй Півавараў за «парушэнне парадку правядзення акцыі, а таксама за непадпарадкаванне патрабаванню супрацоўніка паліцыі»[258].

3 лютага быў арыштаваны на 25 сутак галоўны рэдактар выдання «Медіазона» Сяргей Смірноў за ретвит жарты аб самім сабе, на думку суда, які змяшчаў заклікі да няўзгодненай акцыі пратэсту[259]. Смірноў быў затрыманы па іншым артыкуле 30 студзеня падчас прагулкі з сынам[260]. Пасля гэтых падзей каля 20 СМІ выступілі з патрабаваннем аб вызваленні Смірнова і заявілі, што арышт Смірнова з’яўляецца помстай за яго журналісцкую дзейнасць і ціскам на незалежныя СМІ, у тым ліку ў сувязі з асвятленнем імі акцый пратэсту[259][260].

8 лютага была затрыманы дэпутат Саратаўскай облдумы ад партыі КПРФ Мікалай Бандарэнка, на яго складзены адміністрацыйны пратакол па часткі 5 артыкулы 20.2 КаАП. Пры гэтым Бандарэнка заявіў, што «знаходзіўся там як дэпутат з мэтай не дапусціць перагібаў і правакацый»[261].

9 сакавіка протаіерэй Андрэй Вінарскі быў затрыманы, калі выходзіў з дому, а 10 сакавіка Цэнтральны раённы суд Хабараўска арыштаваў яго на 20 сутак, яму ставіцца паўторнае парушэнне правілаў мітынгу (частка 8 артыкула 20.2 КаАП)[262].

13 сакавіка затрымалі дэпутата Масгардумы Кацярыну Енгалычеву предявив ёй паўторны ўдзел у пратэстах, сама яна заявіла, што была на акцыі як журналіст, і ў яе была прескарта. Гэтак жа падобнае парушэнне спрабавалі абавязаць дэпутату Масгардумы Сяргею Мітрохіну[263].

Удзельнікі пратэстаў, якім удалося адмяніць адміністрацыйную справу

Адзін з удзельнікаў акцыі ў падтрымку Навальнага ў Санкт-Пецярбургу, Вадзім Забалоцкага здолеў выйграць справу ў судзе — таму што трапіў у аб’ектыў камеры здымачнай групы Сапраўднага Часу[264].

Крымінальныя справы

[правіць | правіць зыходнік]

Па стане на 4 лютага ў Расіі ў сувязі з акцыямі пратэсту была ўзбуджаная 50 крымінальных спраў[265]. З іх 20 крымінальных справаў было ўзбуджана па выніках акцыі 23 студзеня, у асноўным — па артыкуле аб прымяненні гвалту супраць прадстаўніка ўлады[266].

21 студзеня ў Татарстане[267], 23 студзеня ў Растове-на-Доне[268][269] і ў Новасібірску[270] распачатыя крымінальныя справы па ч. 3 арт. 212 КК РФ (заклікі да масавых беспарадкаў).

23 студзеня ў Санкт-Пецярбургу была ўзбуджаная крымінальная справа па ч. 1 арт. 318 КК РФ з-за нападу на двух супрацоўнікаў ДЗІБДР[271]. Таксама дзве справы па гэтым артыкуле былі распачатыя ва Уладзівастоку[272].

Ва Уладзівастоку ўзбуджана крымінальная справа па арт. 267.1 КК РФ (пагроза эксплуатацыі транспарту)[273].

У Маскве распачатыя крымінальныя справы па арт. 318 КК РФ (ужыванне гвалту да сілавікоў), арт. 213 КК РФ (хуліганства) і арт. 167 КК РФ (пашкоджанне маёмасці)[274].

У Краснадары паліцыя распачала крымінальную справу па п. «Б» ч. 1 арт. 213 аб хуліганстве па матывах нянавісці супраць мясцовага жыхара Уладзіміра Ягорава, які зняў штаны падчас акцыі[275].

28 студзеня Галоўным следчым упраўленнем Следчага камітэта РФ супраць кіраўніка сеткі рэгіянальных штабоў Навальнага Леаніда Волкава ўзбуджаная крымінальная справа па прыкметах злачынства, прадугледжанага часткай 2 артыкула 151.2 КК РФ («скланенне ў інфармацыйна-тэлекамунікацыйных сетках непаўналетніх да здзяйснення супрацьпраўных дзеянняў»)[276][277][278][279].

Куйбышаўскі раённы суд Пецярбурга прызначыў два гады ўмоўна ўдзельніку акцыі 23 студзеня ў Пецярбургу Андрэю Ломаву[280]. Нягледзячы на тое, што Ломаў з’яўляецца бацькам семярых дзяцей, прысуду ён чакаў у СІЗА на працягу двух месяцаў[281].

«Санітарны справа»

[правіць | правіць зыходнік]

27 студзеня ў Маскве паліцыя і супрацоўнікі Следчага камітэта правялі амаль дваццаць ператрусаў у блізкіх і прыхільнікаў Аляксея Навальнага. Сярод затрыманых брат Навальнага Алег, Любоў Собаль, Марыя Алёхіна. Ва ўсіх выпадках канфіскоўвалася аргтэхніка і электронныя прылады. Большасць ператрусаў праводзіліся ў межах крымінальнай справы аб парушэнні санітарна-эпідэміялагічных правілаў[282][283].

29 студзеня ў Цвярскім раённым судзе Масквы прайшлі пасяджэнні без прэсы, і ўсе пяцёра абвінавачаных былі адпраўленыя на два месяцы пад хатні арышт без права на прагулкі і выкарыстанне інтэрнэту. Ім прад’яўленыя абвінавачванні ў арганізацыі пратэстаў, якія, як сцвярджаецца, парушалі санітарна-эпідэміялагічных абмежаванні, уведзеныя з-за пандэміі коронавируса (частка 1 артыкула 236 КК)[284][285].

Таксама абвінавачанымі па санітарным справе праходзяць прэс-сакратар Навальнага Кіра Ярмыш, актывіст Мікалай Ляскін, муніцыпальныя дэпутаты Люся Штэйн, Канстанцін Янкаўскас і Дзмітрый Бараноўскі. Усіх іх праваабарончы цэнтр «Мемарыял» абвясціў палітвязнямі[286].

3 лютага праваабарончы фонд «Грамадскі вердыкт» запатрабаваў ад Следчага камітэта распачаць крымінальную справу супраць праваахоўнікаў па арт. 236 КК РФ (парушэнне санітарна-эпідэміялагічных правілаў) за тое, як доўга трымалі затрыманых у аўтазаках. У заяве фонду гаворыцца, што ўмовы ўтрымання ў аўтазаках груба парушалі ўсе загады і стварылі рэальную пагрозу масавага захворвання каранавірусам[287].

22 студзеня маёр паліцыі з Курска Руслан Агібалаў размясціў у Інтэрнэце ролік у падтрымку Аляксея Навальнага і іншых вядомых вязняў — Аляксандра Шэстуна і Сяргея Фургала. У той жа дзень паліцэйскі быў звольнены «па адмоўным падставах за ўчынак, што ганьбуе гонар супрацоўніка органаў унутраных спраў»[288].

Інстытут тэатральнага мастацтва ім. Кабзона звольніў 25 студзеня з фармулёўкай «за амаральны ўчынак» старэйшага выкладчыка Арцёма Назарава, які ўдзельнічаў у акцыі ў падтрымку Навальнага[289][290].

Таксама былі звольненыя два супрацоўнікі ФСО, якія наведалі акцыю 23 студзеня пры гэтым звальненне аднаго з іх было выраблена «заднім чыслом», каб на момант акцыі супрацоўнік лічыўся беспрацоўным[291].

2 лютага старшы лейтэнант паліцыі Сяргей Рымскі з Іванова звольніўся з-за пераследу Навального і жорсткіх разгонаў пратэстаў. Паліцэйскі актыўна каментаваў падзеі ў «Instagram» і адчуваў ціск з боку кіраўніцтва[292].

31 студзеня мастак па святле Маскоўскай філармоніі Станіслаў Семянюк вывеў на сцяну канцэртнай залы імя Чайкоўскага надпіс «Свабоду палітвязням». У той жа дзень ён быў адхілены ад пульта і 3 лютага быў вымушаны звольніцца[293].

Акрамя таго, у канцы студзеня — пачатку лютага за ўдзел у мітынгах былі звольненыя супрацоўніца аддзела па рэалізацыі творчых праектаў ансамбля «Бярозка» Дар’я Кустава, школьны настаўнік з Растова-на-Доне Аляксандр Рябчук і сакратар Пяцігорскага тэхнікума гандлю, тэхналогій і сэрвісу Феона Варданян (пры гэтым яна страціла і службовае жыллё)[294] і выкладчык фізікі новасібірскага прамыслова-энергетычнага каледжа Аляксей Аляксееў[295].

У пачатку лютага з падмаскоўнай паліцыі звольніўся старшы інспектар кіналагічнай службы Мікалай Каралёў, які адмовіўся біць мітынгоўцаў. Пасля гэтага яму сталі паступаць пагрозы: па яго словах, ён атрымаў дзясяткі паведамленняў з пагрозамі ў Instagram[296][297][298].

Санітара Саіданвара Сулаймонова, які працаваў у маскоўскім ковидном шпіталі ў Крылатском, звольнілі пасля ўдзелу ў акцыі з ліхтарыкамі ў падтрымку Аляксея Навальнага[299].

25 сакавіка быў звольнены школьны настаўнік Мікіта Тушканоў з пасёлка Мікунь Рэспублікі Комі за «здзяйсненне амаральнага правіны». 23 студзеня ён выйшаў на адзіночны пікет за свабоду слова. Пасля гэтага Тушканова дапытвала паліцыя, а ў школе ён атрымаў вымову. Па словах Тушканова, пад амаральным учынкам разумеецца яго крытыка школы ў сацсетках[300].

Рэакцыя адукацыйных устаноў і адлічэнне студэнтаў

[правіць | правіць зыходнік]

Рэктар Астраханскага дзяржаўнага універсітэта Канстанцін Маркелаў адлічыў траіх студэнтаў, якія ўдзельнічалі ў акцыях 23 студзеня і якія атрымалі за гэта адміністрацыйныя штрафы[301].

У сваю чаргу адзін з заснавальнікаў «Свабоднага ўніверсітэта» Кірыл Мартынаў абвясціў, што ўстанова прыме студэнтаў, адлічаных з расійскіх ВНУ «за грамадзянскую пазіцыю» і таксама будуць іх кансультаваць аб працягу адукацыі ў Еўропе[302].

27 студзеня 2021 года міністр асветы Сяргей Краўцоў заявіў, што міністэрства запланавала штомесяц праводзіць ўсерасійскіх бацькоўскія сходы, каб пазбегнуць уцягвання школьнікаў у мітынгі[303].

Пасля акцый пратэсту міністр асветы Сяргея Краўцоў паведаміў, што ў школах з’явяцца дарадцы па выхаванню, мэтай якіх будзе правядзенне гутарак са школьнікамі пра палітыку і мітынгах. Ужо ў 2021 годзе ў дзесяці пілотных рэгіёнах Расіі правядуць конкурс на новую пасаду, а з 2022 года дарадцы з’явяцца ў школах усіх рэгіёнаў[304][305].

Дэпартацыя замежных студэнтаў з Расіі

[правіць | правіць зыходнік]

Студэнта медыцынскага універсітэта ў Казані Андрэя Лагуніна, навучэнца па абмене з Узбекістана, выдвараюць з Расіі пасля затрымання на акцыі 23 студзеня. Пры гэтым Лагунін сказаў, што выпадкова апынуўся на той вуліцы, дзе быў затрыманы[306][307].

Грамадская арганізацыя АУС-Інфа стварыла петыцыю супраць плана «Крэпасць», які ўводзяць у паліцэйскіх участках з мэтай забароны наведванняў аддзяленняў паліцыі «староннімі асобамі», што, у сваю чаргу, перашкаджае прамой сустрэчы адвакатаў з іх затрыманымі кліентамі[308][309][310][311][312].

«Новая газета» стварыла петыцыю, якая заклікае неадкладна прывесці заканадаўства аб мітынгах і дэманстрацыях у адпаведнасць з Канстытуцыяй Расіі і гарантаваць грамадзянам права мірных сходаў[313]Памылка ў зносках: Закрываючы тэг </ref> адсутнічае для тэга <ref> tag. Падобную петыцыю стварылі і іншыя людзі[314], у тым ліку і Лібертарыянская партыя Расіі[315].

«Amnesty International» апублікавала просьбу аб калектыўнай дапамогі ў напісанні зваротаў з мэтай дамагчыся справядлівасці ў справе Маргарыты Юдзіной, збітай падчас акцыі пратэсту[316].

Таксама быў створаны шэраг петыцый з патрабаваннем вызвалення Аляксея Навальнага. Такія петыцыі стварылі «Новая газета»[317][318], «Amnesty International»[319] (па ёй у Крэмль перадалі амаль 200 тысяч подпісаў[320][321][322][323]), а таксама іншыя актывісты[324][325].

Была створана петыцыя, якая заклікае вызваліць людзей, арыштаваных па санітарным справе[326].

Акрамя таго, было створана некалькі петыцый за свабоду чачэнца Джумаева Саіда-Мухамада, пабіўся з сілавікамі на акцыі ў Маскве 23 студзеня[327][328].

Марына Літвіненка жонка Аляксандра Літвіненка, стварыла петыцыю, у якой прапанавала даць Нобелеўскую прэмію міру Аляксею Навальнаму[329][330][331][332].

Флэшмобы ў падтрымку Пуціна

[правіць | правіць зыходнік]

У канцы студзеня — пачатку лютага адміністрацыі некалькіх ВНУ арганізавалі флэшмобы студэнтаў у падтрымку Пуціна. Студэнты Ціміразеўскай акадэміі, Маскоўскага дзяржаўнага юрыдычнага універсітэта і Белгарадскага дзяржаўнага інстытута мастацтваў і культуры затым заявілі, што былі ашуканы — ім сказалі, што акцыі будуць прысвечаныя, адпаведна, расійскаму сцягу, барацьбе з COVID-19 і Дню абаронцы Айчыны[333]. Пасля гэтага прарэктар БГИИК Наталля Бараниченко заявіла, што выконвала «соцзаказа», выбачылася перад удзельнікамі відэа і звольнілася[334].

Да флэшмобаў у падтрымку Пуціна прыцягваліся бюджэтнікі і работнікі некаторых кампаній.

Адной з першых акцый стаў флэшмоб работнікаў кампаніі «Сіма-ленд» у Екацярынбургу 29 студзеня, а затым 5 лютага. Адзін з работнікаў кампаніі на ўмовах ананімнасці распавёў, што супрацоўнікаў абавязалі выйсці на акцыю, хоць ня ўсе ведалі, пра што ідзе гаворка. Падобная акцыя праходзіла і на Барнаульскі заводзе автоформованных тэрмаўстойлівых вырабаў[335].

У Валгаградзе некалькі сотняў бюджэтнікаў 4 лютага сабралі на Мамаевым кургане здымацца ў кліпе гурта «Любэ». Мерапрыемства арганізавалі мясцовы камітэт па маладзёжнай палітыцы і дэпартамент адукацыі. Толькі пасля высветлілася, што бюджэтнікі зняліся для роліка ў падтрымку Пуціна. 8 лютага супрацоўнікі бюджэтных арганізацый Пецярбурга здымалі падобны ролік на Маскоўскай плошчы[335].

У сацсетках можна знайсці ролікі з падобных флэшмобаў у дзесятцы расійскіх гарадоў, на іх калона людзей ідзе з сцяжкамі Расіі ці лампадкі, некаторыя проста махаюць рукамі. На большасць з іх накладзеная песня «Любэ» «За цябе, Радзіма-маці!», А ў адным з ролікаў пры дапамозе 3D-апрацоўкі была створана сімуляцыя натоўпу, якая нібыта ўтварыла сабой фразу «Пуцін — наш прэзыдэнт»[335].

У адказ на флэш-моб з ліхтарыкамі ФБК 14 лютага, улады абвясцілі ў той жа дзень 14 лютага пра моладзевай акцыі «Расія — краіна кахання» ў дзень флэш-мобу ФБК з ліхтарыкамі[336][337]. Урад Прыморскага краю анансавала ў инстаграме акцыю «Каханне мацней страху» з запускам ліхтарыкаў 14 лютага. Потым рэзка памяняла назву, з-за супадзення з назвай акцыі якую збіраюцца правесці прыхільнікі Аляксея Навальнага[338].

Deutsche Welle адзначае, што падчас акцый пратэсту здарыўся феномен TikTok — кітайскай соцсеть кароткіх відэа. У гэтай сеткі апынуліся зарэгістраваныя 60 мільёнаў расейцаў. BBC піша, што пасля затрымання Аляксея Навальнага расійскі сегмент TikTok «імкліва палітызаваных»[339]. DW піша пра сотні мільёнаў праглядаў відэа па хэштэгу, звязаным з Навальным і надыходзячымі пратэстамі[340], BBC адзначае, што ў «хештега» 23 студзеня «(дата няўзгодненай акцыі, объвленной прыхільнікамі Навальнага) — 70 млн праглядаў, і яшчэ 29 мільёнаў — у падобнага: „23 студзеня 2021“. Хештег „палац пуціна“, дзе пераказваюць апошняе расследаванне Навального і жартуюць на тэму раскошы палаца ў Геленджыку, паглядзелі 21 млн разоў»[340].

Раскамнагляд 20 студзеня запатрабаваў ад сеткі TikTok «спыніць клікаць дзяцей на пратэстныя акцыі»[341] і выдаліць такія заклікі[342].

24 студзеня замеcтитель камерцыйнага дырэктара кампаніі-пасрэдніка паміж блогерамі і рэкламадаўцамі «Аўтарскія медыя» Барыс Кантаравіч паведаміў аб замове на публікацыю ролікаў у TikTok супраць акцый у падтрымку Аляксея Навальнага, размясціўшы ў сацыяльных сетках скрыншоты з замовай. Да канца гэтага дня за плату ад 500 да двух тысяч рублёў блогер з аўдыторыяй ад 10 тысяч падпісчыкаў па замове неназванай «грамадзкай арганізацыі па справах моладзі» павінен быў «перасцерагчы дзяцей ад удзелу ў няўзгодненых акцыях», апублікаваўшы відэа па адным з сямі прапанаваных сцэнарыяў («у цэлым всë гэта надакучыла, вельмі стаміліся ад гэтага шуму з Навальным», «дзяцей выцягнулі і за імі хаваліся», «правакавалі паліцыю, гэта было відавочна не мірнае шэсьце», «сабралася мала людзей», ролік з «выкрыццём» смерцяў пратэстуючых ці пра тое, як «надакучыла палітыка за гэты час»). Заказчык просіць выкарыстоўваць у роліку толькі адзін тэзіс, не паўтараць яго слова ў слова і не паказваць хештеги пад відэа. Упершыню аб’яву заўважылі на біржы рэкламы TikTok, аднак таксама заказчыкі пісалі блогерам і менеджэрам ў Telegram. TJournal апублікаваў прыклады такіх ролікаў у TikTok, дзе паўтараюцца тэзісы з тэхнічнага задання, апублікаваныя па хештегам #нетреволюции або #нехочуреволюцию[343][344].

Заканадаўчыя ініцыятывы, звязаныя з акцыямі пратэсту

[правіць | правіць зыходнік]

Дэпутат ад «Адзінай Расіі» Андрэй Барышеў ўнёс у Дзярждуму законапраект аб адмене адміністрацыйнага пакарання (выключэнне з КоАП артыкула 20.2.2 і частак 5 і 6 артыкула 20.2) за арганізацыю «прагулак» і ўдзел у іх, калі такое мерапрыемства фармальна не падпадае пад вызначэнне масавай акцыі[345][346][347][348][349][350].

Ад’езды з Расіі

[правіць | правіць зыходнік]

Некаторыя людзі з’ехалі з краіны, патлумачыўшы гэта пагрозай крымінальных спраў і праходзілымі палітычнымі пераследамі: з каманды Навальнага гэта Леанід Волкаў, Іван Жданаў, Уладзімір Мілаў[351][352].

  1. https://openmedia.io/news/n1/eto-uzhe-shag-vperyod-navalnogo-obsledovali-v-grazhdanskoj-bolnice/
  2. В акциях «Свободу Навальному» по всей России приняли участие минимум 110 тысяч человек. МБХ медиа, 23.01.2021
  3. "На митинги за Навального 23 января вышли больше 250 тысяч человек — глава сети штабов Леонид Волков". Открытые Медиа. 2021-01-24. Архівавана з арыгінала 30 студзеня 2021. Праверана 2021-01-24.
  4. а б в г Роман Варум. Акции 31 января оказались сравнимыми с первой волной митингов. В некоторых городах вышло еще больше людей (руск.) (31 студзеня 2021). Архівавана з першакрыніцы 1 лютага 2021. Праверана 3 лютага 2021.
  5. Список задержанных на акциях в поддержку Алексея Навального 23 января 2021 года
  6. Список задержанных на акции в поддержку Алексея Навального 31 января 2021 года (руск.). ОВД-Инфо (31 студзеня 2021). Архівавана з першакрыніцы 31 студзеня 2021. Праверана 31 студзеня 2021.
  7. а б в г Вторая всероссийская акция протеста «Свободу Навальному». Итоги 31 января. ОВД Инфо, 31.01.2021
  8. Список задержанных в связи с судом над Алексеем Навальным 2 февраля 2021 года (руск.). ОВД-Инфо (2 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 3 лютага 2021. Праверана 4 лютага 2021.
  9. Екатерина Венкина, Павел Мыльников. «Любовь сильнее страха»: по России прошли акции в поддержку Навального (руск.). Deutsche Welle (14 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 15 лютага 2021. Праверана 7 сакавіка 2021.
  10. «В приемном отделении была атмосфера, как после футбольного матча: все с перевязанными головами». Свидетельства пострадавших 23 января // Медиазона
  11. Источник: на акции в центре Москвы пострадали 42 сотрудника правоохранительных органов
  12. Протесты 23 января. Главное // Коммерсант
  13. Таксама вядомыя пад эпітэтамі «Студзеньскія пратэсты», «Мітынгі супраць Пуціна», «Мітынгі за вызваленне Навальнага», «Маршы свабоднай Расіі» і інш.
  14. Продолжаем собирать города, где 23 января прошли протестные акции | BBC News Russian - Русская служба Би-би-си | ВКонтакте (руск.). vk.com. Праверана 15 лютага 2021.
  15. а б "В ФБК оценили число участников митинга в Москве в 50 тысяч человек". Дождь. 2021-01-23. Праверана 2021-01-29.
  16. «Спичка в сухой траве». Почему протестуют российские регионы и что будет дальше. Русская служба Би-би-си, 1.02.2021
  17. а б в г После суда над Навальным: центр оцепили, четыре станции метро закрыли, задержаны более 1000 человек. NEWSru.com, 02.02.2021
  18. Правозащитники сообщили о рекордном числе задержанных на акциях в России. РБК, 31.01.2021
  19. TV Rain Inc. «Митинга в ближайшие выходные не будет». В команде Навального рассказали о дальнейших планах. tvrain.ru (4 лютага 2021). Праверана 4 лютага 2021.
  20. «Нет ни малейших сомнений, что Путин управляет этой ситуацией». Навальный — о покушении на него // Meduza
  21. Навальный призвал сторонников выходить на улицу. Его штабы готовят митинги 23 января // Meduza
  22. а б в Как власти РФ пытаются не допустить акций в поддержку Навального // Deutsche Welle
  23. Георгия Албурова арестовали на 10 суток (руск.). The Insider. Праверана 22 студзеня 2021.
  24. Как власть готовится к акциям в поддержку Навального. (Очень длинный) список задержаний и арестов Материал обновляется. meduza.io (4 кастрычніка 2024). Праверана 22 студзеня 2021.
  25. Устранить до дня икс. Карта задержаний (руск.). Новая газета - Novayagazeta.ru. Праверана 22 студзеня 2021.
  26. «ВКонтакте» начал блокировать информацию о 23 января(недаступная спасылка). www.znak.com. Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2021. Праверана 22 студзеня 2021.
  27. Социальные сети удаляют призывы к детям участвовать в незаконных массовых акциях(недаступная спасылка). Роскомнадзор. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2021. Праверана 22 студзеня 2021.
  28. СК возбудил уголовное дело о привлечении несовершеннолетних к участию в несогласованных акциях (руск.). Медиазона. Праверана 22 студзеня 2021.
  29. Минпросвещения призвало родителей оградить детей от участия в акциях 23 января (руск.). Ведомости. Праверана 22 студзеня 2021.
  30. Родительские чаты Петербурга гудят от рассылки о последствиях митингов. Интерес к протесту заподозрен у детсадовцев (фото) (руск.). www.fontanka.ru (21 студзеня 2021). Праверана 22 студзеня 2021.
  31. В детских садах Челябинска родителям грозят ответственностью за участие детей в митингах(недаступная спасылка). www.znak.com. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2021. Праверана 22 студзеня 2021.
  32. В Оренбурге родителям дошкольников пришли предупреждения не пускать детей на митинги (руск.). Оренбург Медиа - новости Оренбурга и Оренбургской области. Праверана 22 студзеня 2021.
  33. Вузы, ссузы и детские сады рассылают томичам предупреждения из-за акции Навального (руск.). vtomske.ru (22 студзеня 2021). Праверана 22 студзеня 2021.
  34. Кремль назвал недопустимыми несанкционированные акции 23 января (руск.). www.kommersant.ru (22 студзеня 2021). Праверана 22 студзеня 2021.
  35. Собянин призвал не выходить на акции в Москве из-за коронавируса – МБХ медиа (руск.). МБХ медиа (22 студзеня 2021). Праверана 22 студзеня 2021.
  36. СЮЖЕТЫ «Мам, что такое автозак?».
  37. Власти Башкирии призвали родителей не отпускать детей на акции 23 января.
  38. «Это точка невозврата»: глава Бугуруслана записал видеообращение с призывом не отпускать детей на субботний митинг.
  39. Власти Зауралья просят родителей не отпускать детей на незаконные акции протеста.
  40. Детский омбудсмен Москвы считает недопустимым вовлекать детей в несанкционированные митинги.
  41. Собянин призвал «не подвергать детей риску» на акции 23 января.
  42. Детский омбудсмен Москвы высказалась о манипуляциях сознанием детей.
  43. Школы Башкирии решили возродить тематические субботы с 23 января.
  44. Ставки повысились". Власти России устроили беспрецедентную кампанию против митингов в поддержку Навального. — «Пользователи соцсетей также обнаружили, что похожие друг на друга видео с критикой Навального за последние дни опубликовали популярные в "Инстаграме" блогеры.»
  45. Инстаграм-блогеров заподозрили в критике возвращения Навального по «методичке». Тезисы у некоторых и правда совпадают.
  46. Deutsche Welle (www.dw.com). Amnesty призвала не препятствовать акциям в поддержку Навального | DW | 23.01.2021 (руск.). DW.COM. Праверана 23 студзеня 2021.
  47. а б в Все об акциях 23 января. Как к ним готовятся власти и оппозиция, чего опасаться участникам — и что там с масочным режимом // Meduza
  48. а б Московские власти не разрешат акции в поддержку Навального. Его сторонники намерены выходить без согласования // Открытые медиа
  49. Власти Ейска согласовали митинг в поддержку Навального, но затем передумали. 28.01.2021
  50. Police arrest over 1,000 at Russia protests backing jailed Kremlin foe Navalny (англ.). Рейтер (23 студзеня 2021).
  51. а б Владимир Дергачев, Ольга Шамина, Анна Рында, Пётр Козлов, Илья Барабанов, Елизавета Фохт. «Выросло непуганое поколение»: ответы на главные вопросы о новой волне протестов в России (руск.). BBC (25 студзеня 2021). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2021. Праверана 22 лютага 2021.
  52. Около 300 подростков задержаны на незаконных акциях в России
  53. На акциях протеста по всей России задержали более трех тысяч человек // Meduza
  54. Силовики задержали жену Алексея Навального (руск.) (23 студзеня 2021).
  55. Юлию Навальную отпустили после задержания (руск.) (23 студзеня 2021).
  56. Лада Шамардина. Мало детей, много женщин: социологи о составе участников акции протеста 23 января (руск.). The Bell (25 студзеня 2021). Архівавана з першакрыніцы 19 лютага 2021. Праверана 22 лютага 2021.
  57. Исследование: более трети пришедших на Пушкинскую площадь впервые участвовали в протестной акции (руск.)(недаступная спасылка). Новая газета - Novayagazeta.ru. Архівавана з першакрыніцы 16 лютага 2021. Праверана 21 лютага 2021.
  58. Протестующие собрались у «Матросской тишины». Они кричат: «Лёха, выходи!» Архівавана 24 студзеня 2021. // Znak.com, 23.01.2021
  59. Первые задержания и закрытые станции метро: в Казани началась акция в поддержку Навального
  60. В Челябинске в день акции за Навального вышли из строя уличные камеры наблюдения(недаступная спасылка). www.znak.com. Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2021. Праверана 24 студзеня 2021.
  61. В Москве после акции в поддержку Навального в больницы обратились более 40 человек(недаступная спасылка). www.znak.com. Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2021. Праверана 25 студзеня 2021.
  62. По всей стране задержали больше тысячи человек: как идут акции протеста в Москве и Петербурге (руск.) (23 студзеня 2021).
  63. На Пушкинской площади в полицейских стали кидать снежки и пластиковые бутылки, Meduza, 23 января 2021.
  64. Как на протестах в Москве кидали файеры, дымовые шашки и снежки. Видео (руск.). РБК. Праверана 23 студзеня 2021.
  65. Водителю машины с номерами АМР травмировали глаз во время акции протеста
  66. Митингующие выбили глаз водителю автомобиля ФСБ в центре Москвы. Lenta.ru, 23.01.2021
  67. СК возбудил четыре дела о нападении на полицейских в Москве. lenta.ru. Праверана 24 студзеня 2021.
  68. На Трубной площади в Москве в ОМОН бросили дымовую шашку и распылили газ
  69. Удар в живот и драка с ОМОНом. Что известно о резонансных событиях акции Навального // Русская служба Би-би-си, 25.01.2021
  70. Сергей Колотовкин: Заглядывать в глаза ОМОНовцу бесполезно
  71. Нюра Незванова. Напавший на сотрудника ГИБДД в Петербурге задержан (руск.). Пятый канал. Праверана 24 студзеня 2021.
  72. Петербурженка, которую пнул силовик, «чувствует себя великолепно», заявили в скорой Архівавана 24 студзеня 2021.
  73. Росгвардейца уволят после насмешки над ударенной силовиком женщиной. Lenta.Ru, 24.01.2021
  74. Депутат Александр Хинштейн проявил нестойкость позиции. Ведомости, 26.01.2021
  75. «Забрало запотело». Получила ногой в живот, а потом извинения // Север. Реалии, 24.01.2021
  76. «Отталкивают ногой, упираясь в живот». Соловьев назвал «подготовленной провокацией» случай с женщиной, которую ударил омоновец. Телеканал «Дождь», 26.01.2021
  77. Соловьев счел провокацией ситуацию с избиением петербурженки силовиком. Газета.Ru, 26.01.2021
  78. Из сюжета «России 1» о пинке полицейского в Петербурге вырезали момент удара. Телеканал «Дождь», 26.01.2021
  79. Доктор Мясников оправдал силовика, пнувшего женщину в живот на акции в Петербурге Архівавана 26 студзеня 2021.. Газета.Ru, 25.01.2021
  80. Анна Титова. Против полицейского, который пнул Маргариту Юдину в живот, не будут возбуждать уголовное дело. The Insider, 26.02.2021
  81. Уголовное дело против силовика, который ударил Маргариту Юдину, возбуждать не будут. NEWSru.com, 26.02.2021
  82. "Юрист: Полиция затягивает розыск силовика, пнувшего женщину на митинге". Росбалт. 22.03.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  83. В МВД не смогли установить личность силовика, пнувшего петербурженку Юдину на акции 23 января. Новая газета, 22.03.2021Б
  84. День всероссийского протеста: как проходят акции в поддержку Навального - Новости на русском языке (руск.). BBC News Русская служба (23 студзеня 2020). Праверана 23 студзеня 2021.
  85. "Лос-Анджелес (США), Свободу Навальному! (rusnews)". rusnews. 23.01.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  86. За рубежом прошли акции солидарности с Навальным (ФОТО, ВИДЕО)
  87. Митинги за Навального прошли во многих странах мира. Там (почти) никого не задерживали и не били. meduza.io. Праверана 23 студзеня 2021.
  88. Deutsche Welle (www.dw.com). "Аквадискотека века": Тысячи берлинцев поддержали Навального (руск.). Deutsche Welle (23 студзеня 2021). Праверана 23 студзеня 2021.
  89. Large demonstration “Freedom for Alexey Navalny” (англ.). Міжнароднае таварыства правоў чалавека (2021). Архівавана з першакрыніцы 5 лютага 2021. Праверана 5 лютага 2021.
  90. «Мы себя не на складе грязи нашли». Как Израиль митинговал за Навального. Фоторепортаж(недаступная спасылка). www.znak.com. Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2021. Праверана 23 студзеня 2021.
  91. В Киеве у посольства России выстроились сторонники Навального (руск.). RuNews24.ru. Праверана 23 студзеня 2021.
  92. Изгнание и послание Архівавана 23 студзеня 2021. // Грани.ру, 23.01.2021
  93. В Хельсинки проходят сразу несколько демонстраций в поддержку Навального // Новости Yle, 23.1.2021
  94. Фейки — вещь упрямая. Депутаты и оппозиционеры подсчитывают недостоверные новости о протестах 23 января // Коммерсант, 29 января 2021
  95. Депутаты собрали фейки по 53 темам вокруг митингов 23 января // Интерфакс, 26 января 2021
  96. ОП РФ обнаружила около 100 фейков о несогласованных акциях 23 января // ТАСС, 23 января 2021
  97. Леонид Волков анонсировал новые акции протеста через неделю // Meduza
  98. Штаб Навального анонсировал новые протесты 31 января. tjournal.ru (25 студзеня 2021). Праверана 25 студзеня 2021.[неаўтарытэтная крыніца?]
  99. Прокуратура Москвы предостерегла организаторов и соцсети о незаконности акций 31 января. ТАСС, 28.01.2021
  100. Акции 31 января: прокуратура Москвы вынесла предостережения // Deutsche Welle, 28 января 2021
  101. Генпрокуратура РФ будет считать провокации на акции 31 января массовыми беспорядками // Интерфакс, 29 января 2021
  102. Роскомнадзор пригрозил штрафами за публикации с «завышенными» цифрами об участниках митингов // Медиазона, 31 января 2021
  103. Роскомнадзор грозит блокировками и штрафами за публикации с «завышенными показателями о количестве участников незаконных митингов» // The Insider, 31 января 2021
  104. Акции протеста 31 января. Хроника – МБХ медиа (руск.). МБХ медиа — новости, тексты, видео (31 студзеня 2021). Праверана 31 студзеня 2021.
  105. Новая акция в поддержку Навального. Главное. РБК, 31.01.2021
  106. В центре Москвы закроют вестибюли 7 станций метро из-за акции 31 января. РБК, 31.01.2021
  107. Команда Навального объявила об изменении точки сбора протестующих в Москве и Петербурге. Телеканал «Дождь», 31.01.2021
  108. а б «Электрошок». Как прошли акции 31 января в поддержку Навального в Москве и Петербурге. МБХ медиа, 31.01.2021
  109. «Наша страна в тисках у меркантильного президента». Вторая неделя протестов в Москве Русская служба Би-би-си, 31.01.2021
  110. Акции протеста по всей стране: более 5 тысяч задержанных, десятки пострадавших Грани.ру, 31.01.2021
  111. Москве и Петербурге задерживают участников акций протеста(недаступная спасылка) Радио Свобода, 31.01.2021
  112. Площадь Минина и Пожарского частично перекрыта из-за митингов (руск.). www.nn.ru (31 студзеня 2021). Праверана 31 студзеня 2021.
  113. В Нижнем Новгороде 31 января станция метро "Горьковская" будет закрыта до 16:00 (руск.). ГТРК «Нижний Новгород» (31 студзеня 2021). Праверана 31 студзеня 2021.
  114. В нижегородских соцсетях появились видео задержания на акции протеста 31 января | Открытый Нижний. opennov.ru. Праверана 31 студзеня 2021.
  115. Силовики вытеснили митингующих с площади Минина и Пожарского (руск.). В городе N (31 студзеня 2021). Праверана 31 студзеня 2021.
  116. Остановка по требованию. Как объясняли закрытие метро по всей России 31 января
  117. «Фонтанка»: в Санкт-Петербурге для разгона протестующих полиция применила слезоточивый газ. Meduza, 31.01.2021
  118. Полиция применила газ на Сенной площади в Петербурге. Эхо Москвы, 31.01.2021
  119. Одного из протестующих избили и погрузили в автозак в бессознательном состоянии. Новый проспект, 31.01.2021
  120. Один из задержанных возле ТЮЗа потерял сознание. DP.ru, 31.01.2021
  121. В центре Санкт-Петербурга полицейский направил табельный пистолет на протестующих. Meduza, 31.01.2021
  122. Омбудсмен пообещал разобраться со штрафом немому за участие в митинге
  123. В Хельсинки прошла демонстрация в поддержку российского оппозиционера Алексея Навального Yle, 31.01.2021
  124. Директор ФБК анонсировал акцию протеста в день суда по делу Навального. телеканал «Дождя» (25 студзеня 2021).
  125. Полиция перекроет движение по улицам вблизи Мосгорсуда в день заседания по делу Навального. Meduza (2 лютага 2021). Праверана 2021-2-2.
  126. Суд по делу Навального. Главное (руск.). РБК. Праверана 2 лютага 2021.
  127. Суд назначил Навальному реальный срок по делу «Ив Роше» (руск.). РБК. Праверана 2 лютага 2021.
  128. Штаб Навального объявил акцию в центре Москвы. Коммерсантъ, 02.02.2021
  129. Центральные станции метро Москвы заработали после закрытия. РБК, 03.02.2021
  130. Как люди протестовали в Москве после приговора Навальному — и как полиция их избивала и задерживала. Самые показательные видео. Meduza, 03.02.2021
  131. а б Суд отправил Алексея Навального в колонию. Итоги акций протеста 2 февраля. ОВД-Инфо, 03.02.2021
  132. «Мы без оружия!» Протестующие в центре Москвы подняли руки, а омоновцы начали их избивать. Телеканал «Дождь», 02.02.2021
  133. ОМОН избил протестующих дубинками в Дмитровском переулке в Москве. Москва.ру, 02.02.2021
  134. «Сказал матом, что ударит меня». Омоновец ударил журналиста дубинкой по голове. Телеканал «Дождь», 03.02.2021
  135. У журналиста, которого омоновец ударил дубинкой по голове, зафиксировали черепно-мозговую травму и сотрясение мозга. The Insider, 03.02.2021
  136. а б Росгвардия проведет проверку сотрудника, ударившего оператора на митинге. РБК, 03.02.2021
  137. В отношении росгвардейца, ударившего оператора на акции в Москве, проведут проверку. tass.ru (2 лютага 2021).
  138. Росгвардия начала проверку омоновца, ударившего журналиста дубинкой по голове на акции в Москве. Открытые Медиа, 03.02.2021
  139. СК признал правомерным избиение дубинкой журналиста во время акций протеста 2 февраля. NEWSru.com, 17.03.2021
  140. «СК заявил, что силовикам можно делать что угодно»: избитый на акции журналист о решении властей не возбуждать дело. Телеканал «Дождь», 17.03.2021
  141. В Москве задержали 25 участников фотосессии в форме ОМОНа
  142. Петербурге перекрыли центр города и закрыли несколько станций метр(недаступная спасылка)
  143. В Москве оцепляли Манежную и Театральную площади
  144. Полиция начала приходить к участникам протестов в Москве. Их могут вычислять по камерам видеонаблюдения
  145. Соратники Навального провели переговоры с политиками ЕС и США // Радио Свобода, 08.02.2021
  146. Соратники Навального анонсировали акцию 14 февраля
  147. «Куплю светящийся ершик»: Соцсети — о новом формате акции за Навального
  148. а б Акция с фонариками. Как в российских дворах поддерживали Навального (руск.). BBC (14 лютага 2021). — «14 февраля, в День всех влюбленных, во многих городах России и за рубежом прошел флешмоб в поддержку Алексея Навального.»  Архівавана з першакрыніцы 14 лютага 2021. Праверана 15 лютага 2021.
  149. TV Rain Inc. Как прошла акция «Любовь сильнее страха» в регионах. tvrain.ru (14 лютага 2021).
  150. Акции за Навального 14 февраля (руск.). Медиазона. Праверана 14 лютага 2021.
  151. Даже Дарт Вейдер выступил в поддержку Навального Как проходили акции с фонариками 14 февраля — в фото и видео (руск.). meduza.io (14 лютага 2021).
  152. В Петербурге участники флешмоба «Любовь сильнее страха» зажгли фонарики (руск.). Росбалт. Праверана 14 лютага 2021.
  153. а б в Петр Лохов. По всей России прошла акция в поддержку Навального «Любовь сильнее страха». Впервые с начала протестов 2021 года обошлось без массовых задержаний (англ.). Meduza (14 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 14 лютага 2021. Праверана 17 лютага 2021.
  154. «ОВД-Инфо»: в Симферополе задержали пять человек с зажженными фонариками // Коммерсантъ
  155. «Любовь сильнее страха»: по России прошли акции в поддержку Навального // Deutsche Welle
  156. Кремль об акции сторонников Навального 14 февраля: в кошки-мышки играть не будем
  157. Единоросс предложил запретить светить фонариками после анонса акции Навального Радио Свобода, 10.02.2021
  158. МИД РФ счел, что акция ФБК с фонариками придумана под влиянием Запада // Интерфакс, 10 февраля 2021
  159. МИД России увидел влияние Запада в акции соратников Навального с фонариками // Дождь, 10 февраля 2021
  160. В МИДе увидели влияние Запада в подготовке акции ФБК с фонариками // РБК, 10 февраля
  161. Перед акцией протеста с фонариками прошли обыски в штабах Навального // DW, 13 февраля
  162. СК, Генпрокуратура и МВД РФ призвали воздержаться от новых акций протеста // DW, 11 февраля 2021
  163. Князев Юрий. Генпрокуратура заявила, что может приравнять включение фонарика на телефоне во дворе дома к массовым беспорядкам // The Insider, 11 февраля 2021
  164. Главред «Эха Москвы» призвал наказать Петра Толстого за клевету на блокадников Архівавана 12 лютага 2021. It’s My City, 12.02.2021
  165. Роскомнадзор потребовал от СМИ удалить статьи об акции в поддержку Навального Радио Свобода, 12.02.2021
  166. РКН заставляет СМИ удалять новости о флешмобе 14 февраля Грани.ру, 12.02.2021
  167. а б Роскомнадзор заблокировал сайт издания «Спектр» Радио Свобода, 14.02.2021
  168. Прокуроры посетили томский штаб Навального, предупредив о недопустимости массовой акции в День святого ВалентинаNEWSru.com, 12.02.2021
  169. Baza: в общежитии Брянского государственного университета 14 февраля запретили пользоваться фонариками // Meduza
  170. "«Цепь солидарности» на Арбате". meduza.io. 14.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  171. Кристина Сафонова. Страшно, но что поделать На Арбате выстроилась «Цепь солидарности» в поддержку Юлии Навальной и женщин-политзаключенных — туда же пришли провокаторы. (руск.). meduza.io (14 лютага 2021).
  172. Женщины выстроились в «цепи солидарности» в Москве и Петербурге. Forbes, 14.02.2021
  173. "В Москве и Санкт-Петербурге активистки выстроились в «цепь солидарности» в поддержку Юлии Навальной и политзаключенных". novayagazeta.ru. 15.02.2021. Архівавана з арыгінала 14 лютага 2021. Праверана 18 лютага 2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  174. Инициатор женской «Цепи солидарности» сотнями получает угрозы // Радио Свобода
  175. После женской «цепи солидарности» феминистка Дарья Серенко сотнями получает угрозы // Meduza
  176. "Оппозицию позвали к Казанскому кремлю. В РФ впервые за долгое время согласовали акцию «против задержаний и репрессий»". kommersant.ru. 05.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  177. TV Rain Inc. На единственный согласованный в пандемию митинг пришло больше людей, чем было заявлено. Их не пустили на акцию (руск.). tvrain.ru (14 лютага 2021).
  178. https://spektr.press/news/2021/02/14/v-kazani-posle-soglasovannogo-mitinga-zaderzhali-ne-menee-9-chelovek/
  179. В Казани полицейские перестали пускать на согласованный митинг против репрессий, когда число участников достигло заявленных 200 (руск.). Медиазона (14 лютага 2021).
  180. В Казани на митинге «против задержаний и репрессий» задержали 9 человек (руск.). Росбалт. Праверана 14 лютага 2021.
  181. Задержанного после согласованного митинга против репрессий в Казани арестовали на семь суток (руск.). Медиазона (15 лютага 2021).
  182. Deutsche Welle (www.dw.com). Штаб Навального анонсировал большой митинг в поддержку политика | DW | 23.03.2021 (руск.). DW.COM. Праверана 23 сакавіка 2021.
  183. Соратники Навального запустили кампанию за его освобождение. Они хотят найти 500 тысяч человек, готовых выйти на митинг. meduza.io. Праверана 24 сакавіка 2021.
  184. Более 150 тысяч человек оставили на сайте «Свободу Навальному» свои заявки на участие в акциях протеста (руск.). Эхо Москвы. Праверана 24 сакавіка 2021.
  185. На участие в митинге «Свободу Навальному!» собрали 250 тысяч заявок. Организаторы хотят вывести на улицы 500 тысяч участников. meduza.io. Праверана 25 сакавіка 2021.
  186. Митинг за Навального готовы поддержать 400 тысяч человек (руск.). Deutsche Welle. Праверана 8 красавіка 2021.
  187. "Соратники Навального рассказали о плане действий после сбора 500 тысяч заявок для митинга". Телеканал «Дождь». 13.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  188. Неизвестные слили электронную базу зарегистрировавшихся на сайте «Свободу Навальному!»(недаступная спасылка). Znak.com. Архівавана з першакрыніцы 16 красавіка 2021. Праверана 16 красавіка 2021.
  189. Данные собиравшихся на митинг в поддержку Навального утекли в Сеть (руск.). РБК. Праверана 16 красавіка 2021.
  190. Навальный Live. Леонид Волков: базу данных сторонников Навального украл бывший сотрудник ФБК, завербованный ФСБ. Meduza (19 красавіка 2021). Праверана 19 красавіка 2021.
  191. Базу с сайта «Свободу Навальному» дополнили адресами и именами зарегистрировавшихся москвичей. Радио Свобода, 20.04.2021
  192. «Мрачные времена». Почему накануне протестов штабы Навального перешли на «осадное положение». bbc.com (20 красавіка 2021). Праверана 20 красавіка 2021.
  193. Как в России проходят новые акции протеста команды Алексея Навального. Трансляция Архівавана 21 красавіка 2021.. Znak.com, 21.04.2021
  194. Сайт акции по состоянию на вечер 21 апреля 2021 года (после начала акций по всем часовым поясам)
  195. В Хельсинки более ста человек вышли в поддержку Навального Новости Yle, 21.4.2021
  196. Без риска попасть под дубинки": зачем либертарианцы подали заявку на митинг за Навального после отказа ФБК от акций
  197. Либертарианцы не будут проводить митинг за Навального после отказа мэрии Москвы. Телеканал «Дождь», 10.02.2021
  198. "«Парнас» вписал требование освободить Навального в заявку на марш Немцова". Телеканал «Дождь». 15.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  199. Мэрия Москвы отказала в согласовании марша памяти Немцова из-за коронавируса. Сайт Партии народной свободы, 17.02.2021
  200. Оргкомитет «Марша Немцова» обратился к мэрии с просьбой не препятствовать акции памяти у места гибели политика. Сайт Либертарианской партии
  201. К мемориалу Бориса Немцова в Москве пришли более 10 тысяч человек Радио Свобода, 27.02.2021
  202. Шестая годовщина убийства Немцова. В России и по всему миру прошли акции в его память Русская служба Би-би-си, 27.02.2021
  203. "«Альянс учителей» попросил российских педагогов поддержать Алексея Навального". Открытые медиа. 14.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  204. "Более 70 деятелей культуры со всего мира призвали Путина допустить к Навальному врачей". Телеканал «Дождь». 16.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  205. "Камбербэтч и Роулинг попросили Путина пустить врачей к Навальному". РБК. 16.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  206. "Более 100 деятелей культуры подписали письмо в поддержку Навального". Новая газета. 10.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  207. "В поддержку Навального выступили более 100 артистов, музыкантов и литераторов. Среди них — шесть нобелевских лауреатов". Meduza. 19.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  208. "Московский ученый объявил "голодовку солидарности" с Навальным. К ней присоединились десятки человек". Настоящее Время. 19.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  209. "Десятки человек объявили «голодовку солидарности» с Навальным. Её начал московский учёный". Открытые Медиа. 19.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  210. "Жертвы теракта в Беслане объявили голодовку солидарности с Навальным". Радио Свобода. 19.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  211. «Я абсолютно не вижу нарушения. Это что, первые задержания у нас?» Глава СПЧ — о разгоне акций протеста. meduza.io. Праверана 24 студзеня 2021.
  212. МИД России обвинил дипломатов США в подстрекательстве к протестам (руск.). Lenta.ru (23 студзеня 2021). Праверана 24 студзеня 2021.
  213. МИД потребовал объяснений от американских дипломатов (руск.). Lenta.ru (23 студзеня 2021). Праверана 24 студзеня 2021.
  214. Захарова: дипломатам США придется объяснить публикацию маршрутов протестов в России (руск.). Коммерсантъ (23 студзеня 2021). Праверана 24 студзеня 2021.
  215. Захарова: Москва ответит на комментарии дипломатов США относительно незаконных акций (руск.). ТАСС (24 студзеня 2021). Праверана 24 студзеня 2021.
  216. Как Беларусь пережила протесты?/ Инаугурация Байдена / Двойные стандарты в политике (руск.). Белтелерадиокомпания (23 студзеня 2021). Праверана 26 студзеня 2021.
  217. "Ох, нелегкая эта суббота". Газета "Коммерсантъ" №11/П, стр. 1. 2021-01-25.
  218. "КПРФ заняла оборонительную позицию". Газета "Коммерсантъ", стр. 3. 2021-01-25.
  219. Григорий Явлинский. Без путинизма и популизма. www.yavlinsky.ru (6 лютага 2021). Праверана 7 лютага 2021.
  220. "Явлинский обвинил сидящего в СИЗО Навального в популизме". Радио Свобода. 2021-02-07.
  221. Члены «Яблока» в Новосибирске и Нижнем Новгороде не одобрили статью Явлинского о Навальном Архівавана 7 лютага 2021.
  222. Ройзман исключил выдвижение от «Яблока» после слов Явлинского о Навальном
  223. "Шлосберг не согласился с критикой Явлинского в адрес Навального". Радио Свобода. 2021-02-08.
  224. ""Ждем разъяснений". Молодёжное "Яблоко" из Новосибирска назвало слова Явлинского о Навальном ложью". Сибирь. Реалии. 2021-02-08.
  225. Группа прикрытия для обогащения чиновников. Владислав Иноземцев — об олигархах и хозяевах дворца в Геленджике. МБХ медиа, 31.01.2021
  226. а б Д. Волков. Обновление протеста: почему люди снова вышли на улицы. Forbes (Россия) (25 студзеня 2021). — «люди выходили на улицу не только чтобы выразить поддержку Навальному или добиться его освобождения… На фоне общего снижения уровня жизни, нарастания экономических проблем, повышения пенсионного возраста в российском обществе… нарастала неприязнь в адрес бюрократии и все чаще в адрес президента»  Праверана 31 студзеня 2021.
  227. Л. Степушова. Пенсионная реформа – рубикон в отношениях власти и народа. Правда.ру (16 снежня 2019). Праверана 31 студзеня 2021.
  228. Е. Рожкова. Далеко не школота. Социологи о портрете и мотивации вышедших на протестные акции россиян. Коммерсантъ (30 студзеня 2021). — «раздражение от… пандемии и общего упадка экономики… безработица, падение доходов, отсутствие возможности отдыха — все это подтолкнуло людей высказать недовольство»  Праверана 31 студзеня 2021.
  229. Ассоциация театральных критиков - Ассоциации театральных и музыкальных критиков — против полицейского насилия(недаступная спасылка). teacrit.ru. Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2021. Праверана 4 лютага 2021.
  230. Ассоциации театральных и музыкальных критиков — против полицейского насилия(недаступная спасылка). moscow.musiccritics.ru. Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2021. Праверана 4 лютага 2021.
  231. Ассоциации театральных и музыкальных критиков выступили против полицейского насилия(недаступная спасылка). www.znak.com. Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2021. Праверана 4 лютага 2021.
  232. Остановить нарастающую конфронтацию и обратиться к сотрудничеству и диалогу — Троицкий вариант — Наука (руск.). Праверана 4 лютага 2021.
  233. Почти 500 ученых выступили против применения силы на акциях протеста (руск.). РБК. Праверана 4 лютага 2021.
  234. Дипломатов из Швеции, Польши и ФРГ вышлют из РФ после акций за Навального // Интерфакс, 5 февраля 2021
  235. Немедленно прекратить насилие и вернуться в правовое поле (руск.). Новая газета (8 лютага 2020).
  236. «Мемориал» и бывшие советские политзаключенные заявили о солидарности с задержанными на акциях протеста Міжнароднае французскае радыё, 8.02.2021
  237. «Чудовищная реальность»: больше 400 музыкантов потребовали освободить Навального (руск.). Forbes.ru. Праверана 10 лютага 2021.
  238. Опрос: 45% россиян считают протесты в поддержку Навального главным событием месяца(недаступная спасылка). www.znak.com. Архівавана з першакрыніцы 13 лютага 2021. Праверана 15 лютага 2021.
  239. Пётр Толстой — об акциях оппозиции, судьбе Европы, перспективах Clubhouse и манифесте Богомолова. Life (18 лютага 2021). Праверана 22 лютага 2021.
  240. Расширенное заседание коллегии МВД России (руск.). Президент России. Праверана 11 сакавіка 2021.
  241. Госдеп США осудил действия силовиков на акциях протеста в России (руск.). РБК (24 студзеня 2021). Праверана 24 студзеня 2021.
  242. Илья Коваль. ЕС и США осудили задержания на митингах 23 января в России (руск.). Deutsche Welle (24 студзеня 2021). Праверана 24 студзеня 2021.
  243. TV Rain Inc. МИД Германии потребовал немедленно освободить задержанных на акции в поддержку Навального. tvrain.ru (25 студзеня 2021). Праверана 25 студзеня 2021.
  244. Deutsche Welle (www.dw.com). Санкций не будет, Боррель летит в Москву? Реакция ЕС на протесты в России | DW | 25.01.2021 (руск.). DW.COM. Праверана 25 студзеня 2021.
  245. Assembly Rapporteurs react to the arrests of supporters of Alexei Navalny
  246. Deutsche Welle (www.dw.com). G7 требует немедленного освобождения Навального | DW | 26.01.2021 (руск.). DW.COM. Праверана 27 студзеня 2021.
  247. «Я клянусь тебе, тетка протестная…» Извинения полицейского, пнувшего петербурженку, стали песней // «Фонтанка», 25.01.2021
  248. Песня Васи Обломова «Запотело мое забрало» ворвалась в тренды YouTube // MR7.ru, 25.01.2021
  249. Юлия Навальная и Леонид Волков ответили на стихотворение Слепакова // NEWSru.com, 28 января 2021
  250. «На дороге, сука, у добра не стой!» Семён Слепаков написал стихотворение с критикой протестов// Открытые медиа, 29 января
  251. Слепаков написал новое критическое стихотворение о протестах. BFM.ru (29 студзеня 2021). Праверана 3 лютага 2021.
  252. "Лилия Галимова: В Татарстане можно создать пул журналистов для работы на несанкционированных акциях". Idel.Реалии. 2021-01-28.
  253. «Свободу Навальному»! Итоги всероссийской акции протеста 23 января. ОВД-Инфо (23 января 2021).
  254. В московские суды поступило почти 5 тыс. дел против участников акций. Коммерсантъ, 05.02.2021
  255. Суды Москвы арестовали 972 участника незаконных акций; оштрафованы 1 232 человека. ТАСС, 05.02.2021
  256. Более 350 человек арестовали в Петербурге за участие в несогласованных акциях. topspb.tv, 05.02.2021
  257. «ОВД-Инфо»: почти 750 человек получили административные аресты из-за акций с 23 января. Коммерсантъ, 04.02.2021
  258. Исполнительного директора «Открытой России» арестовали на 29 суток. РБК, 01.02.2021
  259. а б Какие СМИ выступили в поддержку арестованного главреда «Медиазоны» Сергея Смирнова. Телеканал «Дождь», 03.02.2021
  260. а б «Переход репрессий на новый уровень»: редакции СМИ выступили в поддержку главреда «Медиазоны» Сергея Смирнова. Телеканал «Дождь», 31.01.2021
  261. В отношении депутата от КПРФ в Саратове составили протокол о нарушении проведения митинга. ТАСС, 08.02.2021
  262. "Суд в Хабаровске арестовал на 20 суток протоиерея, вышедшего поддержать Навального". Медиазона. 10.03.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  263. Депутата Мосгордумы от КПРФ Екатерину Енгалычеву задержали из‑за митинга 23 января (руск.). Медиазона. Праверана 15 сакавіка 2021.
  264. "Сторонник Навального добился отмены дела о митинге с помощью кадров Настоящего Времени". currenttime.tv. 5.03.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  265. Правозащитник сообщил о 50 уголовных делах после протестов в России. РБК, 04.02.2021
  266. Следователи доложили Бастрыкину о 20 уголовных делах по акциям 23 января (руск.). РБК. Праверана 26 студзеня 2021.
  267. СУ СК по Республике Татарстан. В Республике Татарстан возбуждено уголовное дело по факту призывов к массовым беспорядкам.
  268. В Ростове возбудили уголовное дело о призыве к участию в акции 23 января (руск.). www.kommersant.ru (23 студзеня 2021). Праверана 24 студзеня 2021.
  269. На 17‑летнего подростка из Ростова‑на‑Дону завели дело о призывах к массовым беспорядкам (руск.). Медиазона. Праверана 24 студзеня 2021.
  270. СУ СК по Новосибирской области. В Новосибирской области возбуждено уголовное дело по факту призывов к массовым беспорядкам.
  271. В Петербурге возбудили дело о нападении на сотрудников ГИБДД во время митинга (руск.). Медиазона. Праверана 24 студзеня 2021.
  272. Во Владивостоке завели два дела о нападении на силовиков на митинге в поддержку Навального (руск.). Медиазона. Праверана 24 студзеня 2021.
  273. Во Владивостоке после митинга возбудили уголовное дело об «угрозе эксплуатации транспорта» (руск.). Медиазона. Праверана 24 студзеня 2021.
  274. СК возбудил уголовные дела по трем статьям после московской акции в поддержку Навального (руск.). Медиазона. Праверана 24 студзеня 2021.
  275. Полиция возбудила дело против краснодарца, который залез на памятник и снял штаны во время акции в поддержку Навального (руск.). Медиазона. Праверана 25 студзеня 2021.
  276. СК возбудил дело против Леонида Волков за призыв детей к участию в незаконных акциях // ТАСС, 28 января 2021
  277. Против Леонида Волкова возбудили уголовное дело из-за «призывов» к подросткам участвовать в протестных акциях Архівавана 28 студзеня 2021. // Новая газета, 28 января 2021
  278. Возбуждено уголовное дело в отношении Леонида Волкова, склонявшего подростков к противоправным действиям. Официальный сайт Следственного комитета Российской Федерации, 28 января 2021 года
  279. Против Леонида Волкова возбудили дело о вовлечении подростков в акции протеста // Meduza, 28 января 2021
  280. "Геодезист Ломов. Условный срок за акцию протеста в Петербурге 23 января". Медиазона. 23.03.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  281. Дух толпы. Как сидел в СИЗО и как вышел на свободу Андрей Ломов — отец семерых детей и фигурант «январского дела». Медиазона, 26.03.2021
  282. В Москве задержаны Олег Навальный и Любовь Соболь // Немецкая волна, 27.01.2021
  283. За день полиция провела как минимум 15 обысков у сторонников Навального // Радио Свобода, 27.01.2021
  284. «Санитарное дело»: суд отправил под домашний арест пятерых обвиняемых в призывах на митинг // RFI, 29.01.2021
  285. «Санитарное дело». Суды без прессы // Медиазона
  286. «Мемориал» признал политическими заключенными обвиняемых по «санитарному делу» оппозиционеров Медиазона, 8.02.2021
  287. На полицию требуют завести «санитарное дело» за скопление людей в автозаках Русская служба Би-би-си, 4.02.2021
  288. «Рад, что закончилось увольнением». Зачем полицейский из Курска Руслан Агибалов поддержал Навального // BBC, 25.01.2021
  289. Уволен за митинг // Радио Свобода, 27.01.2021
  290. «Аморально было бы не прийти». Актера уволили за митинг // Радио Свобода, 28.01.2021
  291. Двух сотрудников охраны Администрации президента, посетивших 23 января акцию протеста в Москве, уволили в тот же день. NEWSru.com, 25.01.2021
  292. «Не все в полиции негодяи». Поддержавший Навального полицейский из Иваново рассказал о своем увольнении Русская служба Би-би-си, 03.02.2021
  293. «Такой крик души». Светооператор филармонии уволился из-за лозунга Радио Свобода, 04.03.2021
  294. «Аморальный поступок». Участников протестных акций в России увольняют или принуждают уйти с работы Русская служба Би-би-си, 05.02.2021
  295. «По одному нас легко заткнуть». Как педагоги, участвующие в акциях протеста, теряют работу Радио Свобода, 23.03.2021
  296. "Полицейский отказался бить митингующих — выкинул форму и уволился". youtube.com.
  297. TV Rain Inc. «Мы превращаемся в декорацию». Подмосковный полицейский рассказал об отказе разгонять митинг. tvrain.ru (11 лютага 2021). Праверана 13 лютага 2021.
  298. "«Тебя найдут и закопают». Полицейский, который отказался разгонять протесты и уволился, пожаловался на угрозы". 12.02.2021. Архівавана з арыгінала 12 лютага 2021. Праверана 15 лютага 2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  299. Санитара из ковидного госпиталя в Москве уволили после участия в акции с фонариками – МБХ медиа (руск.). МБХ медиа — новости, тексты, видео. Праверана 15 лютага 2021.
  300. В Коми за одиночный пикет уволили учителя истории, о котором рассказывала «Новая» Новая газета, 25.03.2021
  301. Ректор университета в Астрахани «с болью в сердце» исключил студентов Радио Свобода, 31.01.2021
  302. «Свободный университет» поможет отчисленным за протесты студентам, Радио Свобода, 31.01.2021
  303. Минпросвещения запланировало собрания родителей для борьбы с вовлечением детей в акции (руск.). Interfax.ru. Праверана 27 студзеня 2021.
  304. "В российских школах появятся советники по воспитанию. Они будут говорить с детьми о политике". Дождь. 2021-02-02.
  305. "В российских школах появятся советники-воспитатели". Коммерсант. 2021-02-02.
  306. "Иностранного студента в Казани хотят выдворить из России после акции за Навального". openmedia.io. 07.03.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  307. "Иностранный студент казанского вуза рассказал о выдворении из страны из‑за задержания на митинге за Навального". Дождь. 7.03.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  308. "Опубликована петиция "Вернём задержанным право на защиту"". svoboda.org. 5.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  309. "«ОВД-Инфо» потребовал от главы МВД «немедленно остановить насилие» в отношении задержанных на протестах". snob.ru. 5.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  310. "Петиция дня: Остановить насилие по отношению к задержанным на протестных акциях — от «ОВД-Инфо»". the-village.ru. 5.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  311. "«ОВД-Инфо» запустил петицию против плана «Крепость» в отделах полиции. Он позволяет не пускать адвокатов и пытать задержанных". meduza.io. 05.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  312. "Десятки известных людей поддержали петицию ОВД-Инфо против полицейского беспредела". ОВД-Инфо. 11.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  313. "Российские знаменитости потребовали изменить закон о митингах на фоне акций в поддержку Навального". Росбалт. 08.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  314. "Полицейский напал на женщину. Требуем возбуждения уголовного дела". change.org.
  315. Либертарианская партия России. "Привлечь к ответственности полицейского, который ударил Маргариту Юдину". change.org.
  316. "Россия: Маргарите Юдиной, избитой в ходе акции протеста, отказывают в правосудии. Помогите нам добиться справедливости!". eurasia.amnesty.org. 15.02.2021. Архівавана з арыгінала 27 лютага 2021. Праверана 2 сакавіка 2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  317. Новая газета. "Немедленно освободить Алексея Навального". change.org.
  318. "Петиция «Новой газеты» в поддержку Навального набрала больше 116 тысяч подписей". Новая газета. 22.01.2021. Архівавана з арыгінала 23 студзеня 2021. Праверана 16 лютага 2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  319. "Потребуйте освободить Алексея Навального". Amnesty International. Архівавана з арыгінала 14 красавіка 2021. Праверана 1 сакавіка 2021.
  320. "Amnesty International передала России петицию с требованием освободить Навального: её подписали почти 200 тыс. человек". Росбалт. 19.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  321. "В Кремль переданы почти 200 тыс. подписей под требованием освободить Навального". Znak.com. 20.02.2021. Архівавана з арыгінала 27 лютага 2021. Праверана 1 сакавіка 2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  322. "Amnesty International передала в Кремль требование освободить Навального. Его подписали 200 тысяч человек". Настоящее Время. 20.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  323. "Amnesty International передала в Кремль почти 200 тысяч подписей под требованием освобождения Алексея Навального". Amnesty International. 19.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  324. "Свободу Алексею Навальному! Release Alexey Navalniy". change.org.
  325. "Требуем освободить Алексея Навального!". change.org.
  326. "Demand Freedom for Kremlin Political Prisoners". change.org.
  327. "«Он защищал наше право не быть избитым»: россияне вступились за чеченца, подравшегося с силовиками на митинге". rosbalt.ru. 31.01.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  328. "«Ему стали посвящать стихи, тысячи людей подписывают петицию в его поддержку»". charter97.org. 8.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  329. "Вдова Литвиненко за присуждение премии мира Навальному и Пономарёву". svoboda.org. 15.01.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  330. "Петиция дня: Дать Нобелевскую премию мира Алексею Навальному и Льву Пономарёву". the-village.ru.(недаступная спасылка)
  331. "Петиция Марины Литвиненко: Присудить Навальному и Пономареву Нобелевскую премию мира". Эхо Москвы. 15.01.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  332. "Нобелевскую премию мира Алексею Навальному". znak.com. 19.01.2021. Архівавана з арыгінала 2 сакавіка 2021. Праверана 15 сакавіка 2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  333. Студенты утверждают, что их обманом завлекли на флешмобы за Путина Радио Свобода, 7.02.2021
  334. В Белгороде уволилась проректор вуза, где студентов обманом сняли в ролике в поддержку Путина. Телеканал «Дождь», 11.02.2021
  335. а б в В России проводят флешмобы за Путина. Участники часто не знают, куда идут Расейская служба BBC, 9.02.2021
  336. Власти объявили о молодёжной акции «Россия — страна любви» в день флешмоба ФБК с фонариками (руск.). Открытые Медиа (12 лютага 2021). Праверана 13 лютага 2021.
  337. После анонса акции команды Навального с фонариками власти решила провести флешмоб «Россия — страна любви» (руск.). Медиазона. Праверана 13 лютага 2021.
  338. TV Rain Inc. Власти Приморья анонсировали акцию с фонариками «Любовь сильнее страха». И потом поменяли название (руск.). tvrain.ru (14 лютага 2021).
  339. "Каждое третье видео — про «дворец Путина». Как «ТикТок» захлестнула протестная волна
  340. а б Комментарий: Российский протест выходит из интернета на улицу // DW, 25.01.2021
  341. РКН потребовал от TikTok прекратить звать детей на протестные акции // Интерфакс, 20 января 2021
  342. Роскомнадзор потребовал от TikTok удалить призывы к участию несовершеннолетних в протестах // ТАСС 20.01.2021
  343. "Тиктокерам заказали ролики об «усталости от этого шума с Навальным»". Медиазона. 2021-01-24.
  344. "Блогеров-тиктокеров попросили за тысячу рублей записать видео об усталости от митингов. Некоторые согласились". Открытые медиа. 2021-01-25.
  345. В Госдуму внесли законопроект о смягчении КоАП в части массовых акций – МБХ медиа (руск.). МБХ медиа — новости, тексты, видео (15 лютага 2021). Праверана 15 лютага 2021.
  346. А.В.Барышев. Законопроект №1111745-7 О внесении изменений в Кодекс об административных правонарушениях(недаступная спасылка). sozd.duma.gov.ru (15 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 15 лютага 2021. Праверана 15 лютага 2021.
  347. "«Единая Россия» не согласовала проект о либерализации КоАП о митингах". rbc.ru. 15.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  348. "Депутат «Единой России» внес законопроект о смягчении положений КоАП в части свободы собраний". ovdinfo.org. 15.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  349. "«Когда бьют палками — это не совсем цивилизовано»: почему единоросс предложил отменить наказание за митинги". канал "Дождь". 15.02.2016. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  350. "Депутат от ЕР раскритиковал наказание людей за участие в митингах. Он внес проект об отмене части статей КоАП". openmedia.io. 15.02.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  351. "Соратник Навального Владимир Милов уехал из России". Новая газета. 18.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  352. "Соратник Навального Владимир Милов покинул Россию". Росбалт. 19.04.2021. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)