Прыгожая эпоха

Прыгожая эпоха (фр.: Belle Époque) — пазначэнне для прамежку часу прыблізна ў 30 гадоў на зломе ХІХ і XX стагоддзяў, галоўным чынам у Еўропе. Дакладнага датавання няма. Часта называецца час ад 1884 года да выбуху Першай сусветнай вайны ў 1914 годзе. Адносна перыяду змены стагоддзя ўжытнае таксама паняцце «Fin de Siècle».

Некаторыя рамачныя ўмовы

Пасля Франка-прускай вайны 1870-71 пачаўся незвычайна доўгі перыяд міру. Ён стаў асновай для моцнага эканамічнага росту эканомікі і культуры ў асноўных еўрапейскіх краінах — Вялікабрытаніі, Францыя, Германія і Аўстра-Венгрыя.

Ключавымі фактарамі былі другая хваля прамысловай рэвалюцыі, з акцэнтам на хімічнай прамысловасці, электратэхніка, металургіі і ў транспарце. У месцах размяшчэння заводаў выраслі новыя або буйнейшыя гарадскія раёны. Гэта выклікала пэўныя праблемы са здароўем, але і новыя падыходы да іх вырашэння. Медыцына і здароўе робяць поспехі, узровень дзіцячай смяротнасці знізіўся, вырасла працягласць жыцця. Стаўленне да працы змянілася. У прамысловасці рацыяналізуюцца вытворчыя працэсы пры дапамозе падзелу працы, праца была аднастайнай, але не менш энергічнай. Рабочыя злучаліся ў прафсаюзы і палітычныя партыі — папярэднікаў Сацыялістычнай партыі (Францыя) ў Францыі, Лейбарыстаў у Англіі, СДПГ у Германіі і СДПА ў Аўстрыі. Да 1914 г. гэтыя арганізацыя, не зважаючы на пэўныя няўдачы, цешыліся ўзрастаючым уплывам у сваіх краінах. Недахопы ў працоўным жыццм былі, прынамсі часткова, кампенсаваныя агульным ростам даходнасці, пры якой і самі работнікі мелі долю (хаця і невялікую); прыбытак узрастаў у разгляданы час значна хутчэй, чым спажывецкія цэны.

Прыгожы час — для каго?

Gehobene Abendgesellschaft (1906)

Людзі гэты перыяд, несумненна, адчувалі як фінансава забяспечаны значна больш, чым раней; палітычная, тэхічная і культурныя перспектывы таксама ўспрымаліся дадатна. Тым не менш не выпадае разглядаць Belle Époque толькі як час поўнага здавальнення ад жыцця і грамадскай бесклапотнасці ў цэлым. Вялікая колькасць фермераў і сельскагаспадарчых рабочых былі мала зацікаўлены ў Прыгожай эпосе, тое самае тычыцца масы рабочых і дробных службоўцаў, якія вярталіся пасля шматгадзіннага працоўнага дня ў кепскаасветленыя пакойчыкі хутка растучых гарадоў.

Прыгожая эпоха адбывалася ў асноўным на бульварах мегаполісаў, у кавярнях і кабарэ, студыях і галерэях, канцэртных залах і салонах, якія падтрымлівала дробная і буйная буржуазія, якая мела найбольшыя выгады ад тэхнічнага і эканамічнага прагрэсу. У гэтых умовах, аднак, назіралася вельмі дынамічнае, дзівоснае культурнае развіццё на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў. Менавіта культура дала эпосе яе бліскучае імя.

Мастацтва і культура

Ход развіцця:

• У выяўленчым мастацтве — ад Імпрэсіянізму праз мадэрн да кубізму (узорныя прадстаўнікі трох стыляў: Поль Сезан, Франц фон Штук, Пабла Пікаса, Густаў Клімт);

Карцінак «Пацалунак» Густава Клімта

• У музыцы — ад Познеррамантычнай праз Імпрэсіянізм да атанальнай музыкі (Густаў Малер, Клод Дэбюсі, Арнольд Шонберг);
• У літаратуры — ад натуралізму праз Імпрэсіянізм і сімвалізм да экспрэсіянізму (Эміль Заля, Антон Чэхаў, Генрык Ібсен, Райнер Марыя Рыльке);
• У архітэктуры — ад гістарызму праз мадэрн да Аб’ектыўнасці, як, напрыклад, Петэр Берэнс і яго прамысловая архітэктура.

У 1895 у Берліне адбыўся першы ў свеце публічны кінапрагляд, арганізаваны братамі Складаноўскімі. Развіццё літаграфіі, перш за ўсё дзякуючы такім асобам, як Жуль Шэрэ і Анры дэ Тулуз-Латрэк у Парыжы, зрабіла магчымым друк недарагіх і прывабных плакатаў. Як «вулічнае мастацтва», здольнае да эстэтычнага і нават маральнага масавага ўздзеяння, гэта выклікала захопленую цікавасць.

Акрамя таго, мода, асабліва жаночая мода, прыйшла ў актыўны рух. Ад віктарыянскай эпохі ці Вільгельмавай Раскошы ў Германіі, пасля 1900 паступова да вызвалення ад абмежаванняў гарсэт. У гэты час узнікае рух за рэформу жаночага адзення — якая, аднак, вельмі доўга не магла быць ажыццёўленая.

Гл. таксама

• Нашаніўскі кругабег — перыяд у гісторыі беларускага нацыянальнага руху (другая палова 1900-х — сярэдзіна 1910-х гг.), у час якога быў закладзены падмурак нацыянальнай культурнай традыцыі.

Літаратура

• Willy Haas: Die Belle Epoque. Verlag Hueber, München 1977, ISBN 3-19-001306-3 (Große Kulturepochen in Texten, Bildern und Zeugnissen; Bd. 8).
• Roger Shattuck: Die Belle Epoque. Kultur und Gesellschaft in Frankreich 1885—1918 («The Banquet Years»). Piper, München 1963.
• АKAD-Reihe: GS 301: Das Zeitalter des Imperialismus 1870—1912