Прэзідэнцкія выбары ў Казахстане (2019)
| 9 чэрвеня 2019 | |||
|---|---|---|---|
| Яўка: | 77,5%[1] | ||
_(cropped).jpg) |
.jpg) |
.jpg) | |
| Кандыдат: | Касым-Жамарт Кемелевіч Такаеў | Аміржан Касанаў | Данія Еспаева |
| Партыя: | Нур Атан | Улт тагдыры | «Ак жол» |
| Галасоў: | 6 539 715 (70,96%) |
1 495 401 (16,23%) |
465 714 (5,05%) |
.jpg) |
_(cropped).jpg) |
.jpg) | |
| Кандыдат: | Талеўтай Рахімбекаў | Амангельды Таспіхаў | Жамбыл Ахметбекаў |
| Партыя: | «Ауыл» | Федэрацыя прафсаюзаў Казахстана | КНПК |
| Галасоў: | 280 451 (3,04%) |
182 898 (1,98%) |
167 649 (1,82%) |
Пазачарговыя Прэзідэнцкія выбары ў Казахстане (каз.: Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауы) адбыліся 9 чэрвеня 2019 года згодна з Загадам прэзідэнта № 18 ад 9 красавіка 2019 года «Пра прызначэнне пазачарговых выбараў прэзідэнта Рэспублікі Казахстан»[2].
Прызначэнне пазачарговых выбараў
[правіць | правіць зыходнік]На пазачарговых выбарах, што адбыліся 26 красавіка 2015 года, перамогу з вынікам 97,7 % выбаршчыкаў атрымаў Нурсултан Назарбаеў. Ён быў абраны на пяцігадовы тэрмін[3].
19 сакавіка 2019 года Нурсултан Назарбаеў падпісаў загад пра складанне паўнамоцтваў прэзідэнта з 20 сакавіка 2019 года па ўласным жаданні[4][5].
20 сакавіка 2019 года дзеючым Прэзідэнтам Рэспублікі Казахстан, паводле Канстытуцыі, стаў старшыня Сената Касым-Жамарт Такаеў[6]. Паводле Канстытуцыі, ён мусіў быць кіраўніком краіны да канца выбарчага тэрміна першага Прэзідэнта Нурсултана Назарбаева. Чарговыя выбары прэзідэнта Казахстана павінны былі прайсці ў красавіку 2020 года[7].
9 красавіка 2019 года ў сваім звароце да народа Казахстана Касым-Жамарт Такаеў абвясціў пра правядзенне пазачарговых выбараў, якія павінны адбыцца 9 чэрвеня 2019 года.[8]. 8 красавіка былі праведзеныя кансультацыі з удзелам старшыні сената парламента Дарыгі Назарбаевай, прэм’ер-міністра Аскара Маміна, старшыні Канстытуцыйнага Савета Кайрата Мамі, намесніка старшыні мажыліса парламента Уладзіміра Бажко[9]. 9 красавіка была таксама праведзена сустрэча з кіраўніцтвам палітычных партый «Нур Атан», Дэмакратычнай партыі Казахстана «Ак жол», КНПК і «Ауыл»[10].
Фінансаванне
[правіць | правіць зыходнік]На правядзенне выбараў планавалася выдаткаваць 8,8 млрд тэнгэ. Паводле віцэ-міністра фінансаў Берыка Шалпанкулава, ЦВК запрасіў 12 млрд тэнгэ на правядзенне датэрміновых выбараў прэзідэнта, з якіх каля 70 % сродкаў былі выдаткаваны на заробкі супрацоўнікам выбарчых акруг. Павелічэнне выдаткаў на выбары звязана з павелічэннем мінімальных заробкаў[11].
Кожнаму кандыдату прапанавалася каля 7,5 млн тэнге, для гарантаванага доступу для выступу з перадвыбарнымі праграмамі ў СМІ. Пры гэтым выдаткі маглі быць большымі ад заяўленай сумы, бо змяняліся рынкавыя цэны[12].
15 красавіка ўрад Казахстана выдзеліў з грашовага рэзерву 9,4 млрд тэнге на правядзенне выбараў, што на 2,6 млрд менш сумы, якую запрошваў ЦВК[13].
Кошт друку бюлетэняў склаў больш 132 млн тэнге. Усяго было надрукавана 12 мільёнаў бюлетэняў, што на 1 % перавышае колькасць грамадзян, якія валодаюць выбарчым правам[14].
Каляндарны план правядзення выбараў
[правіць | правіць зыходнік]10 красавіка 2019 года адбылося пасяджэнне Цэнтральнай выбарчай камісіі Казахстана, на якім быў зацверджаны план-графік асноўных мерапрыемстваў па падрыхтоўцы і правядзенні пазачарговых выбараў Прэзідэнта Рэспублікі Казахстан, а таксама зацверджаны формы выбарчых дакументаў[15].
- 10 красавіка — 28 красавіка да 18:00 гадзін: вылучэнне кандыдатаў;
- да 18:00 гадзін 11 мая: рэгістрацыя кандыдатаў;
- з моманту рэгістрацыі кандыдата — да канца 7 чэрвеня: перадвыбарная агітацыя;
- 8 чэрвеня: дзень цішыні;
- 9 чэрвеня з 7: 00 да 20: 00 гадзін: дзень галасавання;
- з 10 па 11 чэрвеня: падвядзенне папярэдніх вынікаў;
- з 10 па 16 чэрвеня: устанаўленне вынікаў выбараў і рэгістрацыя абранага прэзідэнта.
Вылучэнне і рэгістрацыя кандыдатаў
[правіць | правіць зыходнік]З шасці зарэгістраваных палітычных партый пяць абвясцілі аб правядзенні з’ездаў. 23 красавіка — «Нур Атан», 24 красавіка — «Ак жол», 25 красавіка — «Ауыл» 26 красавіка — КНПК[16] і АСДП[17]. Партыя «Бірлік» адмовілася ад удзелу ў прэзідэнцкіх выбарах праз брак часу для паўнавартаснага з’езда партыі[18].
17 красавіка 2019 года Рэспубліканскае грамадскае аб’яднанне «Ұлы Дала Қырандары» вылучыла кандыдатам у прэзідэнты сустаршыню аб’яднання, пісьменніка — Садыбека Тугела[19].
23 красавіка 2019 года Нурсултан Назарбаеў абвясціў, што партыя «Нур Атан» вылучае дзеючага прэзідэнта Такаева ў якасці кандыдата на выбарах[20]. 25 красавіка Канстытуцыйны савет, адказваючы на запытанне Такаева, пастанавіў, што ў пятнаццацігадовы тэрмін пражывання, які трэба для кандыдатаў, залічваюцца і перыяды пражывання за межамі Казахстана грамадзян, якія адносяцца да персаналу дыпламатычнай службы Рэспублікі Казахстан і прыраўнаваных да іх асоб, накіраваных у міжнародныя арганізацыі[21].
24 красавіка 2019 года Федэрацыя прафсаюзаў Казахстана вылучыла ў кандыдаты ў Прэзідэнты старшыню тэрытарыяльнага аб’яднання прафсаюзаў Заходне-Казахстанскай вобласці Амангельды Таспіхава[22].
24 красавіка на з’ездзе партыі «Ақ жол» была зацверджана кандыдатура Даніі Еспаевай. Яна стала першай жанчынай вылучанай кандыдатам у прэзідэнты за ўсю гісторыю Казахстана[23].
25 красавіка 2019 года партыя «Ауыл» на сваім з’ездзе вылучыла Талеўтая Рахімбекава кандыдатам у прэзідэнты Казахстана[24].
ОСДП на сваім з’ездзе пастанавіла не вылучаць кандыдата, прапанаванага прэзідыумам партыі і адмовілася прымаць удзел у выбарах[25].
26 красавіка 2019 года на з’ездзе Камуністычнай народнай партыі Казахстана зноў быў вылучаны кандыдатам у прэзідэнты Жамбыл Ахметбекаў, які браў удзел у прэзідэнцкіх выбарах 2011 года[26].
26 красавіка рух «Ұлт тағдыры» прапанаваў кандыдатам у прэзідэнты Аміржана Косанава[27].
Талгат Ераліеў быў адным з магчымых кандыдатаў ад партыі «Ақ жол» і на партыйным галасаванні набраў 31 % галасоў, саступіўшы Даніі Еспаевай. Пасля гэтага 26 красавіка ён быў вылучаны кандыдатам у прэзідэнты ад Саюза будаўнікоў Казахстана[28].
| Кандыдаты, вылучаныя палітычнымі партыямі і грамадскімі аб’яднаннямі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Кандыдат | Дзейнасць/пасада (на момант вылучэння) |
Суб’ект вылучэння |
Статус | Дата падачы |
Дата рэгістрацыі |
| Садыбек Тугел | Віцэ-прэзідэнт Федэрацыі нацыянальных відаў коннага спорту | РГА «Ұлы Дала Қырандары» | Зарэгістраваны[29] | 22 красавіка 2019[30] | 3 мая 2019 |
| Касым-Жамарт Такаеў | Прэзідэнт Рэспублікі Казахстан | «Нур Атан» | Зарэгістраваны[31] | 23 красавіка 2019[32] | 3 мая 2019 |
| Амангельды Таспіхаў | Старшыня тэрытарыяльнага аб’яднання прафсаюзаў Заходне-Казахстанскай вобласці | Федэрацыя прафсаюзаў Казахстана | Зарэгістраваны | 25 красавіка 2019[33] | 4 мая 2019 |
| Данія Еспаева | Дэпутат Мажыліса VI склікання | «Ақ жол» | Зарэгістраваны | 25 красавіка 2019[34] | 4 мая 2019 |
| Талеўтай Рахімбекаў | Старшыня праўлення «Нацыянальнага аграрнага навукова-адукацыйны цэнтра» | «Ауыл» | Зарэгістраваны[35] | 26 красавіка 2019[36] | 6 мая 2019 |
| Жамбыл Ахметбекаў | Дэпутат Мажыліса VI склікання | КНПК | Зарэгістраваны | 26 красавіка 2019[37] | 6 мая 2019 |
| Аміржан Касанаў | Прэзідэнт Цэнтра сацыяльна-эканамічных і грамадска-палітычных ініцыятыў «Рэформа» | «Ұлт тағдыры» | Зарэгістраваны[38] | 27 красавіка 2019[39] | 6 мая 2019 |
| Талгат Ергаліеў | Старшыня «Саюз будаўнікоў Казахстана» | «Саюз будаўнікоў Казахстана» | Зняў кандыдатуру з выбараў[40] | 27 красавіка 2019[41] | — |
| Жуматай Аліеў | ГА «Халық демографиясы» | Адмоўлена ў рэгістрацыі ў сувязі з няздачай экзамену на веданне дзяржаўнай мовы | 28 красавіка 2019[42] | — | |
Перадвыбарная кампанія
[правіць | правіць зыходнік]Перадвыбарная агітацыя стартавала 11 мая і доўжылася да паўночы 8 чэрвеня 2019 года[43]. Агітацыя вялася трыма асноўнымі спосабамі: праз сродкі масавай інфармацыі; шляхам правядзення публічных перадвыбарных мерапрыемстваў, а таксама асабістых сустрэч кандыдатаў і іх давераных асоб з выбаршчыкамі; шляхам выпуску і распаўсюджвання друкаваных, аўдыёвізуальных і іншых агітацыйных матэрыялаў. Усе СМІ краіны павінны былі захоўваць нейтралітэт і не весці агітацыю за ці супраць канкрэтнага кандыдата. Да 5 мая ўсе выданні павінны былі апублікаваць звесткі аб памеры аплаты, даванні эфіру і друкаванай плошчы, а таксама падаць гэтыя звесткі ў ЦВК для размяшчэння на яе афіцыйным сайце[44].
Выбарчыя фонды
[правіць | правіць зыходнік]Згодна з пастановай ЦВК Казахстана максімальны памер выбарчага фонду кандыдата ў прэзідэнты Казахстана можа скласці не больш 1 млрд 147 млн тэнгэ. Пры гэтым уласныя сродкі кандыдата і ўзнос грамадскага аб’яднання, якое яго вылучыла, могуць дасягаць не больш 510 млн, а добраахвотныя ахвяраванні не больш 637,5 млн тэнгэ[45]. Забаронены ананімныя ахвяраванні, яны будуць адабраны ў даход рэспубліканскага бюджэту[46]. Выдаткі кандыдатаў на агітацыю ў сродках масавай інфармацыі не могуць перавышаць 7,3 млн тэнге[47].
Па стане на 17 мая найбольш грошай было сабрана на выбарчым рахунку Касым-Жамарта Такаева (1,024 млрд тэнгэ), а самымі малымі сталі фонды Садыбека Тугела (76,1 млн.) і Аміржана Касанава (76,6 млн.). Агульныя выдаткі ўсіх кандыдатаў на агітацыю склалі каля 867 млн тэнгэ з 1 млрд. 838 млн сабраных грошай[48].
Станам на 29 мая 2019 года агульная сума сабраных грошай склала 2,553 млрд тэнгэ, а выдаткаў — 1,586 млрд.[49]
Дэбаты
[правіць | правіць зыходнік]14 мая 2019 года было абвешчана аб правядзенні тэлевізійных дэбатаў паміж кандыдатамі на пасаду прэзідэнта[50]. Яны былі прызначаныя на 29 мая і павінны прайсці ў прамым эфіры тэлеканала «Хабар»[51]. Выдаткі на іх склалі 41 млн тэнгэ[52].
У тэлевізійных дэбатах прынялі ўдзел чатыры кандыдаты ў прэзідэнты (Жамбыл Ахметбекаў, Аміржан Касанаў, Амангельды Таспіхаў і Садыбек Тугел) і тры прадстаўнікі кандыдатаў (Азат Перуашаў за Данію Еспаеву, Алі Бектаеў — Талеўтая Рахімбекава, Маўлен Ашымбаеў — Касым-Жамарта Такаева)[53]. Дэбаты прайшлі ў тры раўнды. У рамках першай часткі ўсім ўдзельнікам было зададзена пытанне аб развіцці сістэмы адукацыі ў Казахстане, у другой частцы аб сацыяльнай мадэрнізацыі Казахстана, а ў трэцяй частцы кандыдаты маглі задаць пытанні двум іншым удзельнікам дэбатаў[54].
На думку Асель Абен, кіраўніка прадстаўніцтва казахстанскага інстытута стратэгічных даследаванняў пры Прэзідэнце Рэспублікі Казахстан (КІСД) у горадзе Алма-Ата, правядзенне падобных дэбатаў — неад’емная частка палітычнай культуры ў развітых краінах. З аднаго боку гэта паказвае адкрытасць і канкурэнтнасць выбарчага працэсу. А з другога яшчэ раз дае магчымасць выбаршчыкам па меркаваць над выбарам. Таксама яна вылучыла тое, што многія кандыдаты ў прэзідэнты вялі дыскусію на казахскай мове. Гэта сведчыць аб грамадска-палітычнай значнасці мовы і актыўным быцці ў палітычным полі[55].
На думку палітолага Аскара Нурша адсутнасць фаварытаў знізіла каштоўнасць дэбатаў, хоць для астатніх кандыдатаў была большая магчымасць даць выбаршчыку пазнаць сябе[56].
Вынікі
[правіць | правіць зыходнік]
Па звестках ЦВК, перамогу атрымаў дзеючы Прэзідэнт Рэспублікі Казахстан Касым-Жамарт Такаеў, ён атрымаў 6 539 715 галасоў выбаршчыкаў, што складае 70,96 % ад выбаршчыкаў, якія прынялі ўдзел у галасаванні[57]. Прагаласавала 9 274 110 чалавек (77,5 % ад агульнай колькасці выбаршчыкаў, уключаных у спісы)[57].
| Месца | Кандыдат | Голас | % | |
|---|---|---|---|---|
| 1. | Касым-Жамарт Кемелевіч Такаеў | 6 539 715 | 70,96 | |
| 2. | Аміржан Сагідрахманавіч Касанаў | 1 495 401 | 16,23 | |
| 3. | Данія Мадзіеўна Еспаева | 465 714 | 5,05 | |
| 4. | Талеўтай Рахімбекаў | 280 451 | 3,04 | |
| 5. | Амангельды Сатыбалдзіевіч Таспіхаў | 182 898 | 1,98 | |
| 6. | Жамбыл Аужанавіч Ахметбекаў | 167 649 | 1,82 | |
| 7. | Садыбек Тугел | 84 582 | 0,92 | |
Колькасць выбаршчыкаў
[правіць | правіць зыходнік]На выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Казахстан 9 чэрвеня 2019 года прагаласавала 77,4 % казахстанцаў ад агульнай колькасці выбаршчыкаў, уключаных у спісы[58]. Найменшая выбаршчыкаў прыйшлі ў найбуйнейшым горадзе Казахстана — Алматы, дзе прагаласавла ўсяго 52,2 % выбаршчыкаў. Тут жыхары па невядомых прычынах не атрымалі персанальных папяровых запрашэнняў на «Прэзідэнцкія выбары-2019» з указаннем прозвішча, імя выбаршчыка, адраса і нумара выбарчага ўчастка. Найбольш выбаршчыкаў прыйшлі ў Алмацінскай вобласці, склаўшы 89,0 %.
| Вобласці і гарады рэспубліканскага значэння | Выбаршчыкі | |
|---|---|---|
| Колькасць | %[58] | |
| Акмолінская вобласць | 83,4 % | |
| Акцюбінская вобласць | 84,9 % | |
| Алмацінская вобласць | 89,0 % | |
| Атыраўская вобласць | 71,2 % | |
| Усходне-Казахстанская вобласць | 84,9 % | |
| Жамбылская вобласць | 81,3 % | |
| Заходне-Казахстанская вобласць | 66,3 % | |
| Карагандзінскай вобласць | 77,3 % | |
| Кастанайская вобласць | 84,1 % | |
| Кызылардзінская вобласць | 81,6 % | |
| Мангістаўская вобласць | 68,9 % | |
| Паўладарская вобласць | 81,2 % | |
| Паўночна-Казахстанская вобласць | 79,8 % | |
| Туркестанская вобласць | 84,8 % | |
| горад Алматы | 52,2 % | |
| горад Шымкент | 67,6 % | |
| горад Нур-Султан | 68,9 % | |
Экзітполы
[правіць | правіць зыходнік]Па выніках экзіт-пола, галасы выбаршчыкаў размеркаваліся наступным чынам: Касым-Жамарт Такаеў — 70,13 %, Аміржан Касанаў — 15,39 %, Данія Еспаева — 5,32 %, Жамбыл Ахметбекаў — 3,86 %, Талеўтай Рахімбекаў — 3,03 %, Амангельды Таспіхаў — 1,41 %, Садыбек Тугел — 0,86 %[59]
Інаўгурацыя
[правіць | правіць зыходнік]12 чэрвеня 2019 года ў Палацы Незалежнасці адбылася цырымонія інаўгурацыі (уступлення на пасаду прэзідэнта) Такаева[60]. Старшыня ЦВК РК Берык Імашаў уручыў Касым-Жамарту Такаеву пасведчанне абранага прэзідэнта[61].
Парушэнні
[правіць | правіць зыходнік]Падрыхтоўка да выбараў
[правіць | правіць зыходнік]У рамках збору подпісаў кандыдатамі назіраліся парушэнні. Так, у адной з вышэйшых навучальных устаноў было прапанавана падпісваць лісты, на якіх не было даных кандыдата[62].
Па законах Казахстана забаронена праводзіць апытанні, якія не задавальняюць патрабаванням. Да такіх парушэнняў адносіцца правядзенне апытанняў у сацыяльных сетках, за што былі аштрафаваныя двое грамадзян[63].
Запрашэнні на выбары
[правіць | правіць зыходнік]За некалькі дзён да выбараў усе жыхары Рэспублікі Казахстан згодна з правіламі павінны былі атрымаць ад гарадскіх і абласных выбарчых камісій персанальнае папяровае запрашэнне на «прэзідэнцкія выбары-2019» з указаннем прозвішча, імя выбаршчыка, адрасам і нумарам выбарчага ўчастка. Аднак па невядомых прычынах шмат жыхароў найбуйнейшага горада Алматы не атрымалі сваіх запрашэнняў на выбары ўпершыню за ўсю гісторыю выбараў у краіне. Старшынёй выбарчай камісіі па горадзе Алматы была намесніца старшыні праўлення АТ «Цэнтр развіцця Алматы» Жанна Асанава.
Падчас выбараў
[правіць | правіць зыходнік]Генеральная пракуратура падчас правядзення выбараў выявіла 19 парушэнняў, заведзеныя справы аб адміністрацыйным правапарушэнні. З іх 12 разоў члены участковай выбарчай камісіі выдалі бюлетэні грамадзянам для галасавання за іншых асоб, 6 разоў асобныя выбаршчыкі хацелі прагаласаваць замест іншага выбаршчыка[64][65]. Незалежнымі назіральнікамі і журналістамі зафіксаваны на відэа шматлікія парушэнні выбараў такія як «укіданне», выкарыстанне часовага чарніла, галасаванне за іншых людзей[66]
Назіранне за выбарамі
[правіць | правіць зыходнік]
Па стане на 6 мая 2019 года некалькі місій па назіранні за выбарамі заявілі аб сваёй цікавасці. Сярод іх СНД, Міжпарламенцкая асамблея дзяржаў-удзельніц СНД, Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека Арганізацыі бяспекі і супрацоўніцтва ў Еўропе (БДІПЧ/АБСЕ) па назіранні за выбарамі, Шанхайская арганізацыя супрацоўніцтва і Арганізацыя ісламскага супрацоўніцтва[67].
15 мая НДА Алма-Аты і 12 этнакультурных цэнтраў Асамблеі народа Казахстана, падрыхтавалі студэнтаў гарадскіх ВНУ на базе Грамадзянскай платформы «Аманат». Усяго планавалася навучыць па гэтай праграме не менш за 10 тысяч незалежных назіральнікаў[68].
На 31 мая колькасць назіральнікаў ад міжнародных арганізацый і замежных дзяржаў склала 967 чалавек[69], а Міністэрства замежных спраў акрэдытавала 227 замежных карэспандэнтаў з больш 40 краін свету[70].
Падчас прэзідэнцкіх выбараў выяўлена 19 парушэнняў[71].
АБСЕ
[правіць | правіць зыходнік]8 мая 2019 года была адкрыта місія БДІПЧ/АБСЕ па назіранні за выбарамі прэзідэнта Казахстана. У складзе каманды назіральнікаў, па словах кіраўніка місіі — Уршулі Гацэк, былі эксперты з Беларусі, Польшчы, Вялікабрытаніі, Іспаніі, Германіі, якія працавалі не толькі да выбараў, але і пасля[72]. Усяго ў складзе місіі былі зарэгістраваны 22 доўгатэрміновыя назіральнікі[73].
Паводле прамежкавай справаздачы місіі ад 24 мая, выбарчая кампанія малапрыкметная і абмяжоўваецца агітацыйнымі плакатамі і рэкламнымі шчытамі. Правядзенне выбарчай кампаніі строга рэгулюецца, і кандыдаты могуць праводзіць публічныя сходы або мерапрыемствы толькі з дазволу мясцовых органаў улады, заявіўшы за 10 дзён да планаванага мерапрыемства[74].
Акцыі пратэсту
[правіць | правіць зыходнік]У дзень выбараў 9 і 10 чэрвеня ў гарадах Нур-Султан і Алматы прайшлі несанкцыянаваныя пратэсты. Пратэсныя акцыі ў Алмаце былі на плошчы «Астана» і на праспекце Абылай хана, і на вуліцы Панфілава, якія разам з плошчай у 2017—2018 гадах па рэкамендацыі Фонду Сораса на Казахстан былі ператвораныя ў грамадскія прасторы для рэалізацыі свабоды выказвання і калектыўнага вырашэння лакальных праблем. У Нур-Султане пратэсты прайшлі на праспекце Рэспублікі ля Палаца «Жастар». МУС РК паведаміла, што ў Нур-Султане пратэстоўцы нібыта кідалі камяні і выкарыстоўвалі пярцовыя балончыкі з-за чаго трое паліцэйскіх атрымалі траўмы. Па афіцыйных паведамленнях падраздзяленнямі МУС, паліцыі і Нацыянальнай гвардыі былі прынятыя меры, пратэстоўцаў разагналі і пазатрымвалі[75][76][77]. Па заяве першага намесніка МУС РК Марата Кажаева 9 чэрвеня ў час пратэстаў былі затрыманыя каля 500 чалавек[78][79]. Сярод затрыманых ёсць і мясцовыя журналісты. 18 чэрвеня з’явіліся паведамленні аб затрыманні каля 4 тысяч чалавек ва ўсіх гарадах Казахстана. Затрыманыя аператар інтэрнэт-выдання «Vlast.kz» Кацярына Суворава, журналіст «Азаттык» Пётр Трацэнка і палітолаг Дзімаш Альжанаў, які працуе ў НКА «Цэнтр даследавання прававой палітыкі»[80]. Брытанскі журналіст Крыс Рыклтан, які працуе ў агенцтве Франс Прэс, паведаміў у «Твітэры», што таксама затрыманы. Крыс Рыклтан і ягоны калега правялі дзве гадзіны ў мясцовай РУУС, пакуль у справу не ўмяшаўся намеснік міністра замежных спраў Раман Васіленка. Ён пазваніў журналістам і прынёс свае прабачэнні, пасля чаго іх адпусцілі[78]. 10 чэрвеня на пратэсце быў затрыманы акын Рынат Заітаў, дзе яго выступленне здымаў 31 канал, які зафіксаваў на відэа таксама і яго затрыманне[81][82]. Неўзабаве пасля правядзення праватлумачальнай гутаркі, Заітаў быў адпушчаны дадому. Аднак познім вечарам перад будынкам Дэпартамента паліцыі сабраліся грамадзяне ў пошуках Заітава і патрабавалі яго вызваліць. Па патрабаванні праваахоўных органаў Заітава даставілі з дому да месца збору грамадзян, дзе ён выступіў, заклікаўшы разысціся па дамах і не паддавацца на правакацыі[83][84][85]. У другі дзень пратэстаў, па заяве саветніка МУС РК Нурдзільды Араза, былі затрыманыя каля 200 чалавек, 150 з іх асуджаны[86]. У цэлым за два дні ў гарадах Алматы і Нур-Султан былі затрыманыя 957 чалавек[87][88]. Прэзідэнт Казахстана Касым-Жамарт Такаеў заклікаў мітынгоўцаў да дыялогу[89].
Пазіцыя афіцыйных уладаў
[правіць | правіць зыходнік]На думку афіцыйных уладаў пратэсты выкліканыя спробамі дэстабілізаваць грамадскую абстаноўку з боку радыкальна настроеных элементаў шляхам арганізацыі і правядзення несанкцыянаваных акцый[75]. Улады лічаць пратэсныя дзеянні агітаванымі з боку замежных «кіраўнікоў экстрэмісцкіх арганізацый», маючы на ўвазе ў асноўным былога казахстанскага палітыка і апазіцыянера Мухтара Аблязава і яго рух «Дэмакратычны выбар Казахстана», прызнаны ў рэспубліцы экстрэмісцкай арганізацыяй. Аблязаў першым выступіў з ідэяй байкоту выбараў і правядзення пратэстаў. Казахстанская ўлада ў 2009 годзе абвінаваціла ў злоўжываннях і махінацыях Аблязава і адхіліла яго ад пасады кіраўніка БТА Банка, таму неўзабаве Аблязаў выехаў за мяжу і быў завочна асуджаны ў Казахстане[90][91][92].
Пазіцыя пратэстоўцаў
[правіць | правіць зыходнік]Пратэстоўцы лічаць выбары несправядлівымі і недэмакратычнымі, а іх вынік — прадвызначаным і, заклікаюць байкатаваць датэрміновыя выбары прэзідэнта[78]. Таксама яны выказвалі пратэст супраць змены назвы сталіцы і сучаснай улады, якая на іх думку, усё яшчэ ў руках экс-прэзідэнта Назарбаева, а Касым-Жамарт Такаеў толькі яго «палітычная марыянетка». Прыхільнікі Аблязава лічаць, што «назарбаеўская ўлада» прад’явіла яму лжывыя абвінавачванні ў махлярстве, каб яго арыштаваць, сапраўдныя прычыны — нязручныя для дзеючай улады яго апазіцыйныя погляды, розныя выступленні і выказванні, таму ён вымушаны хавацца за мяжой, а яго рух «Дэмакратычны выбар Казахстана» абвясцілі экстрэмісцкім на тэрыторый Рэспублікі[93][94][95].
Міжнародныя назіральнікі
[правіць | правіць зыходнік]Назіральнікі з СНД не ўбачылі парушэння парадку правядзення выбараў. Яны мяркуюць, што выбары прайшлі спакойна, арганізавана і свабодна. Назіральнікі з СНД далі высокую ацэнку выбарам. Процілеглы бок занялі міжнародныя назіральнікі з АБСЕ, на іх думку выбары не дэмакратычныя і Казахстану ўсё яшчэ трэба значныя палітычныя, сацыяльныя і прававыя рэформы для ўзмацнення дэмакратыі, правоў і свабод чалавека, яны заявілі, што заўсёды гатовыя да супрацоўніцтва з Казахстанам для правядзення рэформаў[96]. Таксама назіральнікі з СНД заявілі, што не бачылі ніякіх пратэсных акцыі і затрыманняў, а людзі АБСЕ наадварот назіралі за пратэстамі і палічылі дзеянні казахстанскіх уладаў відавочным парушэнням асноў свабоды і дэмакратыі і непавагай да ўласнага народа. Назіральнікі АБСЕ рашылі застацца ў Казахстане на 1 тыдзень з-за занепакоенасці лёсамі пратэстоўцаў[97].
Зноскі
- ↑ Данные ЦИК РК
- ↑ Указ президента Республики Казахстан № 18 от 09.04.2019 г. «О назначении внеочередных выборов Президента Республики Казахстан»(недаступная спасылка)
- ↑ За Назарбаева проголосовало 97,7 процента казахстанцев — предварительные данные ЦИК
- ↑ Нурсултан Назарбаев ушел в отставку. ТАСС. Праверана 19 сакавіка 2019.
- ↑ Путин прощается с Елбасы. Казахстан и Россия после Назарбаева. Радио Свобода.
- ↑ Касым-Жомарт Токаев вступил в должность президента Казахстана. ТАСС. Праверана 20 сакавіка 2019.
- ↑ Касым-Жомарт Токаев стал Президентом Казахстана (руск.). KTK. Праверана 20 сакавіка 2019.
- ↑ Выборы в Казахстане: Токаев обратился к казахстанцам
- ↑ ; Токаев собрал первых лиц государства
- ↑ ; Токаев принял руководителей казахстанских партий
- ↑ 12 миллиардов запросили на проведение досрочных выборов(недаступная спасылка)
- ↑ По 7,5 млн тенге из бюджета предлагают выдать кандидатам в президенты
- ↑ Правительство планирует выделить на выборы 9,4 миллиарда тенге
- ↑ Сколько миллионов потрачено на изготовление бюллетеней
- ↑ ЦИК РК утвердила Календарный план основных мероприятий по подготовке и проведению внеочередных выборов Президента
- ↑ Партии Казахстана определились с датами съездов
- ↑ Политсовет ОСДП определился с кандидатом
- ↑ Партия «Бирлик» отказалась от участия в президентских выборах
- ↑ Зачем нужны «однопроцентные кандидаты» Архівавана 22 красавіка 2019.
- ↑ Назарбаев выдвинул кандидатом на досрочных выборах действующего президента Казахстана. Meduza (23 красавіка 2019). Праверана 23 красавіка 2019.
- ↑ Конституционный совет ответил на обращение Токаева о возможности его участия в выборах
- ↑ Выдвинут ещё один кандидат на участие в выборах президента РК
- ↑ Дания Еспаева пойдет на выборы от «Ак Жол» Архівавана 24 красавіка 2019.
- ↑ Партия «Ауыл» выдвинула Толеутая Рахимбекова кандидатом в президенты РК
- ↑ ОСДП отказалась от участия
- ↑ Жамбыл Ахметбеков снова выдвинут от коммунистов на выборы президента РК
- ↑ Амиржан Косанов выдвинут от "Движения «Ұлт тағдыры»
- ↑ Всю ночь советовался с коллегами — Талгат Ергалиев о снятии с выборов
- ↑ Садыбек Тугел зарегистрирован кандидатом в президенты РК
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов С. Тугела
- ↑ Токаев зарегистрирован кандидатом в президенты на выборы
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов К. К. Токаева
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов А. С. Таспихова
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов Д. М. Еспаевой
- ↑ Толеутай Рахимбеков зарегистрирован кандидатом в президенты
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов Т. С. Рахимбекова
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов Ж. А. Ахметбекова
- ↑ Амиржан Косанов зарегистрирован кандидатом в президенты
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов А. С. Косанова
- ↑ Союз строителей отказался выдвигать Ергалиева Архівавана 30 красавіка 2019.
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов Т. Ф. Ералиева
- ↑ Информационное сообщение ЦИК РК о подаче документов Ж. Алиева
- ↑ Стартует предвыборная агитация
- ↑ Что такое предвыборная агитация и как её будут проводить
- ↑ Более 1 млрд тенге может потратить каждый кандидат
- ↑ ЦИК: В избирательные фонды нельзя делать анонимные пожертвования
- ↑ ЦИК определил объём выступлений кандидатов в президенты РК на площадках СМИ
- ↑ Сколько денег поступило в фонды кандидатов в президенты
- ↑ Выборы в Казахстане — кандидаты: кто больше всех потратил на избирательную кампанию
- ↑ В Казахстане пройдут теледебаты кандидатов в президенты в прямом эфире
- ↑ Дебаты кандидатов в президенты состоятся 29 мая в Нур-Султане
- ↑ 41 млн тенге выделят на проведение теледебатов кандидатов в президенты
- ↑ ЦИК утвердил список участников теледебатов
- ↑ Теледебаты кандидатов в президенты Казахстана. Текстовая трансляция
- ↑ Что показали предвыборные дебаты кандидатов в президенты РК
- ↑ Плюсы и минусы теледебатов кандидатов в президенты РК
- ↑ а б в Сведения о проводящихся выборах и референдумах. ЦИК РК. Праверана 10 чэрвеня 2019.
- ↑ а б Центральная избирательная комиссия РК. ПРЕСС–РЕЛИЗ. ЦИК РК. Праверана 9 чэрвеня 2019.
- ↑ "Экзит-поллы озвучили предварительные итоги президентских выборов в Казахстане". inbusiness.kz. 10.06.2019.
{{cite news}}: Праверце значэнне даты ў:|date=(даведка) - ↑ Токаев официально стал президентом Казахстана (фото). НУР.КЗ.
- ↑ Токаев вступил в должность президента: как это было. НУР.КЗ.
- ↑ Нарушения, вскрывшиеся благодаря активности студентов
- ↑ Двух казахстанцев оштрафовали за опросы по выборам в соцсетях
- ↑ Какие нарушения выявила прокуратура в день выборов Президента РК. Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2019. Праверана 10 чэрвеня 2019.
- ↑ В ходе президентских выборов в Казахстане выявлено 19 нарушений. Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2019. Праверана 10 чэрвеня 2019.
- ↑ Массовые задержания и сообщения о нарушениях в день голосования
- ↑ Выборы в Казахстане: кто будет за ними наблюдать
- ↑ Гражданская платформа «Аманат» проводит тренинги для наблюдателей на выборах
- ↑ Почти тысячу наблюдателей зарегистрировал ЦИК на президентские выборы
- ↑ Рекордное количество иностранных журналистов будут освещать выборы
- ↑ inbusiness.kz (09.06.2019). "В ходе президентских выборов в Казахстане выявлено 19 нарушений". inbusiness.kz.
{{cite news}}:|author=мае агульную назву (даведка); Праверце значэнне даты ў:|date=(даведка) - ↑ Миссия наблюдателей БДИПЧ/ОБСЕ начала свою работу в Казахстане
- ↑ ЦИК аккредитовал 22 долгосрочных наблюдателя за выборами президента РК
- ↑ Бюро ОБСЕ по демократическим институтам и правам человека. Миссия по наблюдению за выборами. Промежуточный отчёт. 8-21 мая
- ↑ а б Mail.Ru. Около 500 человек задержали в Нур-Султане и Алматы в день выборов — МВД РК. Mail.Ru (9 чэрвеня 2019). Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2019. Праверана 9 чэрвеня 2019.
- ↑ Тотал.Кз. Активисты запрещенной организации пытались дискредитировать власти в стране (9 чэрвеня 2019). Архівавана з першакрыніцы 9 чэрвеня 2019. Праверана 9 чэрвеня 2019.
- ↑ Трое полицейских пострадали на митинге в Нур-Султане
- ↑ а б в В Казахстане большинство голосов набирает Токаев. На улицах беспорядки, задержаны более 500 человек
- ↑ Около 500 человек доставили в полицию с митингов в Алматы и Нур-Султа
- ↑ Сотрудники Центра Исследования Правовой Политики. Архівавана з першакрыніцы 18 красавіка 2019. Праверана 18 красавіка 2019.
- ↑ Задержание Рината Заитова попало на видео
- ↑ Видео задержания Рината Заитова появилось в Instagram
- ↑ "Ринат Заитов выступил перед собравшимися у здания полиции в Алматы". 2019-06-11. Праверана 2019-06-11.
- ↑ "Задержание Заитова прокомментировали в полиции Алматы". 2019-06-11. Архівавана з арыгінала 11 чэрвеня 2019. Праверана 2019-06-11. Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 чэрвеня 2019. Праверана 12 красавіка 2022.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 чэрвеня 2019. Праверана 12 красавіка 2022.
- ↑ Около сотни людей требовали освобождения поэта Рината Заитова
- ↑ 957 человек задержаны за два дня в двух городах Казахстана
- ↑ В Казахстане задержали 957 противников нового президента — МК
- ↑ Около 700 человек задержаны за два дня в двух городах Казахстана
- ↑ Власти Казахстана призвали митингующих к диалогу
- ↑ ТАСС. В Нур-Султане и Алма-Ате задержали 100 человек, вышедших на незаконные уличные акции. ТАСС (9 чэрвеня 2019). Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2019. Праверана 9 чэрвеня 2019.
- ↑ МВД: Активисты ДВК призывали устраивать провокации в Казахстане. Zakon.kz (11 чэрвеня 2019). Архівавана з першакрыніцы 11 чэрвеня 2019. Праверана 11 чэрвеня 2019.
- ↑ Андрей Уваров. Выборы в Казахстане – расшатать страну не удалось. Фонд Стратегической Культуры (9 чэрвеня 2019). Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2019. Праверана 9 чэрвеня 2019.
- ↑ «Власть панически напугана». Лидер запрещенного в Казахстане движения Мухтар Аблязов о выборных протестах. Архівавана з першакрыніцы 13 жніўня 2020.
- ↑ Эксперты — о том, что показали минувшие выборы. Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2019.
- ↑ Доклад Human Rights Watch. Архівавана з першакрыніцы 10 красавіка 2019.
- ↑ «Нарушения фундаментальных свобод»: наблюдатели критикуют выборы в Казахстане. Архівавана з першакрыніцы 15 чэрвеня 2019.
- ↑ ОБСЕ критикует выборы. Архівавана з першакрыніцы 10 чэрвеня 2019.
 | |
|---|---|
| Прэзідэнцкія | |
| Парламенцкія | |
| Рэферэндумы | |