Прэзідэнцкі палац (Вільнюс)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Славутасць
Прэзідэнцкі палац
54°40′59″ пн. ш. 25°17′09″ у. д.HGЯO
Краіна
Месцазнаходжанне
Архітэктурны стыль класіцызм
Архітэктар Васіль Пятровіч Стасаў і Лаўрын Гуцэвіч
Дата заснавання XIV стагоддзе
Map
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Прэзідэнцкі палац (літ.: Prezidento rūmai) у Вільнюсе — афіцыйная рэзідэнцыя Прэзідэнта Літоўскай Рэспублікі; былы генерал-губернатарскі палац, помнік гісторыі і культуры, адна са славутасцей сталіцы Літвы. Знаходзіцца ў Старым горадзе побач з ансамблем Віленскага ўніверсітэта па адрасе плошча С. Даўкантаса 3 (S. Daukanto a. 3).

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Біскупскі палац[правіць | правіць зыходнік]

Палац у канцы XIX стагоддзя

У сувязі з хрышчэннем Літвы вялікі князь літоўскі Ягайла прывілеем ад 17 лютага 1387 года заснаваў Віленскае біскупства і дараваў яму дзялянку на тэрыторыі сучаснага палацавага ансамбля («каля горада Вільні, у саду Гаштоўта»). Палац Гаштольда (Гаштоўта), які знаходзіўся ў гэтым месцы, перайшоў ва ўладанне каталіцкіх біскупаў. Пасля пажару 1530 года, які знішчыў біскупскі дом каля званіцы Кафедральнага сабора, біскупы сталі жыць у будынку на месцы цяперашняга прэзідэнцкага палаца; па іншых звестках, віленскі біскуп заняў былы палац Гаштольда ў 1543 годзе [2]. Біскупскі палац з часам неаднаразова перабудоўваўся і пашыраўся. У XVI стагоддзі вакол яго быў разбіты вялікі сад.

У XVIIXVIII стст. палац неаднаразова гарэў, падвяргаўся рабаванням і нанова адбудоўваўся. Апошнім біскупам, які жыў у палацы, быў Ігнацы Якуб Масальскі, пакараны смерцю ў Варшаве ў 1794 годзе. Пры ім чарговую перабудову палаца здзейсніў Лаўрын Гуцэвіч у 1792 годзе.

Генерал-губернатарскі палац[правіць | правіць зыходнік]

Унутраны двор палаца

Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай, калі Вялікае Княства Літоўскае і яго сталіца апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, палац з 1795 года стаў афіцыйнай рэзідэнцыяй генерал-губернатара Паўночна-Заходняга края, месцам яго жыхарства і службовай дзейнасці. Разам з тым ён станавіўся месцам часовага знаходжання падчас прыпынкаў цароў і іншых высокапастаўленых асоб пры працяглых прыпынках у Вільні: у палацы ў 1797 годзе жыў імператар Павел I і яго сыны вялікія князі Аляксандр і Канстанцін; у тым жа годзе тут спыняўся польскі кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, у 1804 годзе — будучы кароль Францыі Людовік XVIII, у 1812 годзе — прускі кароль Фрыдрых Вільгельм III з сынам Вільгельмам.

У палацы жыл М. І. Кутузаў, які двойчы займаў пасада літоўскага генерал-губернатара (18001801, 18091811). З красавіка 1812 года тут жыў расійскі імператар Аляксандр I са сваёй світай, затым Напалеон. У канцы 1812 года ў палац вярнуўся Кутузаў, ужо на пасадзе галоўнакамандуючага рускай арміі; перад палацам адбылася ўрачыстая сустрэча Аляксандра I. Падчас святкавання перамогі над Напалеонам у палацы Кутузаву быў уручаны ордэн Святога Георгія першай ступені. Імператар Аляксандр I у палацы спыняўся таксама ў лістападзе 1815 і верасні 1819 гадоў, Мікалай I — у кастрычніку і снежні 1821, у красавіку 1822, жніўні 1837 і маі 1850 года, Аляксандр II — у ліпені 1849, маі 1850, верасні 1858, кастрычніку 1860, ліпені 1864 і чэрвені 1867 года, Аляксандр III разам са спадчыннікам (будучым Мікалаем II) — у жніўні 1884 года.

У 1804 годзе палац быў перабудаваны і пашыраны па праекце віленскага губернскага архітэктара К. А. Шыльдгаўза. У 1819 годзе Аляксандр I даручыў перабудаваць і павялічыць палац прыдворнаму архітэктару В. П. Стасаву. Перабудова па праекце вядомага пецярбургскага архітэктара (дэталёвая распрацоўка праекта належыць Жазефу Пусье) пачалася ў сакавіку 1824 года пад кіраўніцтвам архітэктара Караля Падчашынскага. Для рэалізацыі праекта, прывязанага да недакладнага плана мясцовасці, прыйшлося знесці некалькі ўніверсітэцкіх будынкаў, каб не перагароджваць вуліцу.

Брама з пераходам у Канцылярыю Прэзідэнта

Трухлявая заходняя частка ранейшага будынка былога біскупскага палаца была разабраная да падмуркаў і ўключана ў склад новага палаца, усходняя частка збудавана нанова. Будаўнічыя працы завяршыліся ў 1827 годзе, працы над інтэр'ерам працягваліся да 1832 года. У гэты час палац набыў свой сучасны выгляд.

Адрэзаная ад палацавага саду яго частка была адведзена пад плошчу перад палацам. На плошчы ў 1832 годзе быў створаны фантан. Пры будаўніцтве на плошчы помніка Міхаілу Мураўёву (адкрыты ў 1898 годзе, у 1915 годзе эвакуіраваны) фантан быў зняты. Пры капітальным рамонце і рэканструкцыі ў 1903 годзе над брамай з боку вуліцы Палацавай (цяпер Універсітэцкай) надбудаваны пераход з палаца ў суседні адміністрацыйны будынак (цяпер Канцылярыя Прэзідэнта); тады ж у будынак была праведзена электрычнасць.

Палацавая царква[правіць | правіць зыходнік]

З 1819 года ў палацы дзейнічала дамавая царква Святога дабравернага князя Аляксандра Неўскага. Яна перабудоўвалася разам з усім астатнім палацам Стасавым і пазней, пры рэканструкцыі ў 1903 годзе. Іканастас у царкве быў разборным; гэты паходны іканастас служыў імператару Аляксандру I падчас вайны 1812 года і быў ім ахвяраваны палацавай дамавой царквы.

У абодвух клірасаў стаялі дубовыя ківоты майстэрскай працы з іконамі Святога Аляксандра Неўскага і Покрыва Святой Багародзіцы — дар чыноўнікаў генерал-губернатарскага ўпраўлення ў памяць збавення Аляксандра I ад замаху на яго ў Парыжы (здзейсненага А. Беразоўскім; 1867) і выратавання царскай сям'і пры крушэнні імператарскага цягніка ў Борках (1888). Дзве іконы ў пазалочаных рызах Святога Архістратыга Міхаіла і Святога Аляксандра Неўскага ахвяраваны чыноўнікамі генерал-губернатарскай канцылярыі ў памяць аб кіраванні краем Мураўёвым. Сярод начыння меліся літургічныя пасудзіны XVIII стагоддзя, падораныя Аляксандрам II чатыры сярэбраныя лампады і евангелле 1618 года. Службы праводзіліся па нядзельных і святочных днях[3].

Музей графа М. М. Мураўёва[правіць | правіць зыходнік]

Кардэгардыя (злева; цяпер Калонная зала)

У 19011915 гадах у аднапавярховым будынку кардэгардыі размяшчаўся Музей графа М. М. Мураўёва. Штуршком да яго стварэння стала прысвечаная Мураўёву выстаўка ў Віленскай публічнай бібліятэцы, прымеркаваная да адкрыцця помніка Мураўёву на плошчы перад палацам (1898). Па дакладзе памочніка апекуна Віленскай навучальнай акругі А. В. Бялецкага генерал-губернатар В. Н. Троцкі атрымаў дазвол імператара на адкрыццё Мураўёўскага музея. Музеем кіравала камісія пад старшынствам Бялецкага, у якую ўваходзілі кіраўнік канцылярыяй віленскага генерал-губернатара А. М. Харузін, палкоўнік А. У. Жыркевіч, протаіерэй праваслаўнага Кафедральнага сабора Іаан Катовіч, Ю. Ф. Крачкоўскі і іншыя. Кіраўніком музея быў У. Г. Нікольскі, членам-супрацоўнікам — рэдактар «Маскоўскіх ведамасцей» У. А. Грынгмут.

У музеі былі сабраны розныя прадметы, якія тычыліся Мураўёва і яго эпохі ў гісторыі Паўночна-Заходняга края: асабістыя рэчы (пісьмовы стол, два крэслы, кій, шандал, пячатка і іншыя), дакументы, фатаграфіі асоб і груп, выявы храмаў і іншых будынкаў, сцэнак з жыцця края ў часы кіравання Мураўёва, ускладзеныя да помніка вянкі (з іх пяць сярэбраных, адзін фарфоравы). Для наведвання публікай музей быў адкрыты двойчы ў тыдзень, па аўторках і пятніцах.[4]

XX стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

Жалобная цырымонія развітання з польскімі салдатамі, што загінулі ў баях за Вільню, у двары палаца (красавік 1919 года)

Пасля Першай сусветнай вайны ў1920 годзе ў палацы кароткі час размяшчаліся міністэрства замежных спраў Літоўскай Рэспублікі і Літоўскае тэлеграфнае агенцтва (ELTA).

Пасля ўключэння Вільні і Віленскага края ў склад польскай дзяржавы будынак быў ператвораны ў Рэпрэзентатыўны палац Рэчы Паспалітай. Некаторы час у палацы жыў Юзаф Пілсудскі; палац займаў фактычны глава Сярэдняй Літвы генерал Люцыян Жалігоўскі, тут жа спыняліся прэзідэнты Польшчы Станіслаў Вайцяхоўскі і Ігнацы Масціцкі. На першым паверсе знаходзілася кватэра віленскага ваяводы, у залах на другім паверсе ладзіліся ўрачыстыя прыёмы. У 1939 годзе, калі горад быў перададзены Літве, планавалася размясціць у палацы рэзідэнцыю прэзідэнта Літоўскай Рэспублікі.

Пасля Другой сусветнай вайны палац стаў Домам афіцэраў Савецкай Арміі. Тут дзейнічаў кінатэатр, у парку — умяшчальны летні тэатр; у Доме афіцэраў праводзіліся заняткі народнага ўніверсітэта культуры, канцэрты, карнавалы, гастрольныя выступленні тэатральных і музычных калектываў, у Белай зале — танцавальныя вечарыны.[5]

Цырымонія ўзняцця сцяга падчас інаўгурацыі Далі Грыбаўскайтэ (2009)
Чарга ў Калонную залу жадаючых развітацца з нябожчыкам А. Бразаўскасам

У 1980-х гадах будынак выкарыстоўваўся як Палац працаўнікоў мастацтваў з чатырма заламі (Вялікай, Белай, Чырвонай, Зялёнай), гасцінай і фае. Тут праводзіліся выстаўкі, канцэрты, літаратурна-музычныя вечарыны. У 1975 годзе была праведзена рэстаўрацыя палаца (галоўны архітэктар праекта Р. Казлаўскас).

Пасля аднаўлення незалежнасці Літвы частку памяшканняў палаца некаторы час займала пасольства Францыі.

У канцы 1995 гады пачаліся рэстаўрацыйныя працы, па завяршэнні якіх у 1997 годзе палац стаў афіцыйнай рэзідэнцыяй Прэзідэнта Літвы; першым главой дзяржавы, якія заняў яе, стаў Альгірдас Бразаўскас.

Падчас прац па перабудове рэзідэнцыі прэзідэнта Літвы ў памяшканнях, у якіх захаваліся элементы дэкору або мелася інфармацыя пра характар гэтых элементаў, аднаўляўся гістарычны інтэр'ер. У памяшканнях першага паверху ранейшы дэкор не захаваўся; новая мэбля і абсталяванне падбіраліся і вырабляліся з арыентацыяй на матэрыялы і формы, уласцівыя позняму класіцызму. Знішчаныя пры ранейшых перабудовах інтэр'еры заходняй часткі другога паверху былі спраектаваны нанова. Пры пераабсталяванні палаца ў прэзідэнцкую рэзідэнцыю галоўны фасад упрыгожыў герб Літвы. Над парапетам з гербам падняты сцяг прэзідэнта, калі прэзідэнт знаходзіцца ў палацы і наогул у Вільнюсе.

У Калоннай зале прэзідэнцкага палаца, дзе 29 чэрвеня1 ліпеня 2010 года знаходзілася труна з целам Альгірдаса Бразаўскаса, праходзіла цырымонія развітання з экс-прэзідэнтам кіраўнікоў краіны, дыпламатаў, замежных глаў дзяржаў, асобных грамадзян.[6]

Архітэктура[правіць | правіць зыходнік]

Галоўны фасад. Цэнтральная частка
Дваровы фасад

Комплекс будынкаў прэзідэнцкага палаца, унутранага двара і вялікага парку ўтвараюць адзіны замкнёны палацавы ансамбль. Ён складаецца з уласна двухпавярховага палаца, параднага ўнутранага двара падковападобнай формы з каланадамі, які прылягае да двара парку, калоннай залы ў будынку ранейшай кардэгардыі і гаспадарчых і адміністрацыйных пабудоў.

Палац пабудаваны ў стылі позняга класіцызму (нярэдка архітэктуру палаца адносяць да ампіру) з уласцівымі яму рэгулярнасцю планіроўкі і выразнасцю аб'ёмнай формы, сіметрычна-восевай кампазіцыяй, стрыманасцю дэкаратыўнага ўбрання, манументальнасцю калон.

Будынак у плане прамавугольнай формы з трыма рызалітамі. Галоўны фасад, які выходзіць на плошчу, і фасад, які выходзіць у ва двор, раўнацэнныя і аднолькава ўрачыстыя, але вырашаны па-рознаму. На фасадзе з боку плошчы рызаліты злучаюцца дзвюма дарычнымі каланадамі ў адзін прамы шэраг. Цэнтральны рызаліт завяршаецца парапетам, рызаліты па краях будынка — нізкімі трохвугольнымі франтонамі. Сярэдні рызаліт дваровага фасада акцэнтуецца іанічнай каланадай з васьмі калон з балконам — галерэяй другога паверху; бакавыя рызаліты высунуты наперад.

Першы паверх мае калідорную сістэму, на другім паверсе захавалася характэрная для палацаў такога тыпу анфіладная сістэма памяшканняў. У архітэктурным плане найбольшая цікавасць уяўляюць залы другога паверху, дэкараваныя ў XIX стагоддзі, з ляпнымі кампазіцыямі на столях.

Насупраць палаца стаіць аднапавярховы будынак кардэгардыі з дарычным парталам.

Зноскі

  1. GeoNames — 2005. Праверана 6 красавіка 2015.
  2. Venclova, Tomas. Wilno. Przewodnik / Tłumaczenie Beata Piasecka. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 2006. — С. 111. — 216 с. — ISBN 9986-830-47-8.
  3. Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. Со многими рисунками и новейшим планом, составленным по Высочайше конфирмованному. В 2-х частях. — Второе издание. — Вильна: Типография Штаба Виленского военного округа, 1908. — С. 102.
  4. Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. Со многими рисунками и новейшим планом, составленным по Высочайше конфирмованному. В 2-х частях. — Второе издание. — Вильна: Типография Штаба Виленского военного округа, 1908. — С. 209—211.
  5. Maceika, J., Gudynas, P. Vilnius: Vadovas po miestą. — Vilnius: Politinės ir grožinės literatūros leidykla, 1960. — С. 147. — 387 с. — 15 000 экз. (літ.)
  6. Труна з целам Бразаўскаса выставяць у прэзідэнцкім палацы ў аўторак. ru.delfi.lt. Delfi (28 июня 2010 г.). Архівавана з першакрыніцы 4 ліпеня 2012. Праверана 12 лістапада 2010.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. Со многими рисунками и новейшим планом, составленным по Высочайше конфирмованному. В 2-х частях. — Второе издание. — Вильна: Типография Штаба Виленского военного округа, 1908. — С. 252—253.
  • Kłos, Juliusz. Wilno. Przewodnik krajoznawczy. — Wydanie trzecie poprawione po zgonie autora. — Wilno: Wydawnictwo Wileńskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczniego-krajoznawczego, 1937. — С. 165—167. — 323 с. (польск.)
  • Папшис, А. Вильнюс. — Вильнюс: Минтис, 1977. — С. 42—43. — 144 с. — 35 000 экз.
  • Минкявичюс, Й. Вильнюс. Губернаторский дворец. // Памятники искусства Советского Союза. Белоруссия. Литва. Латвия. Эстония: Справочник-путеводитель. — Издание второе, исправленное, дополненное. — Москва, Лейпциг: Искусство, 1986. — С. 405—406. — 520 с. — 50 000 экз.
  • Venclova, Tomas. Wilno. Przewodnik / Tłumaczenie Beata Piasecka. — Vilnius: R. Paknio leidykla, 2006. — С. 111—113. — 216 с. — ISBN 9986-830-47-8.
  • Самойленко, Александра. Бывший генерал-губернаторский дворец в Вильнюсе // Прибалтийские русские: история в памятниках культуры (1710—2010) / Под общей редакцией А. В. Гапоненко. — Рига: Институт европейских исследований, 2010. — С. 154—156. — 736 с. — ISBN 978-9934-8113-2-6.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]