Пятая калона
«Пятая калона» (ісп.: quinta columna) — найменне агентуры генерала Франка, якая дзейнічала ў Іспанскай Рэспубліцы падчас Грамадзянскай вайны ў Іспаніі 1936—1939 гадоў. У палітычнай фразеалогіі і журналістыцы словазлучэнне актыўна ўжываецца ў адносінах да розных тыпаў унутранага суперніка, звычайна ў двукоссі, што падкрэслівае прэцэдэнтнасць назвы.
Этымалогія[правіць | правіць зыходнік]
Аўтарства тэрміна «пятая калона» прыпісваецца іспанскаму генералу Эміліо Моле, які камандаваў войскам франкістаў падчас грамадзянскай вайны, на падставе сведчання мадрыдскага журналіста газеты Нью-Ёрк Таймс Вільяма Кэрні (англ.: William P. Carney )[1]. Паводле Карні, наступаючы на Мадрыд, Мола перадаў па радыё ў пачатку кастрычніка 1936 года зварот да насельніцтва іспанскай сталіцы, у якім заявіў, што акрамя наяўных у яго распараджэнні чатырох вайсковых калон ён размяшчае таксама пятай калонай у самім Мадрыдзе, якая ў вырашальны момант ударыць з тылу. Кэрні — кансерватар, які пісаў свае рэпартажы з боку нацыяналістаў — у цэлым ацэньваецца гісторыкамі як ненадзейная сведка[2] [3].
Па меркаванні Х. Томаса, за некалькі тыдняў да Малы тэрмін быў ужыты бароном Сент-Освальдом (у той час карэспандэнтам у рэспубліканскай Іспаніі) [4].
Міхась Кальцоў, які знаходзіўся ў гэты час у Мадрыдзе, прыпісваў тэрмін генералу Варэлі [5].
Эрнст Нольтэ ў сваёй кнізе «Фашызм у яго эпосе» узводзіць гісторыю словазлучэння да Мусаліні, які ўжо падчас Першай сусветнай вайны казаў пра «пятае войска» (італ.: quinta arma), якую Нямеччына стварыла ў тылах супернікаў саюза Цэнтральных дзяржаў [6] (саюз у той час складаўся з чатырох краін).
Тэрмін хутка распаўсюдзіўся ў рэспубліканскай Іспаніі, магчыма, з-за аналогіі з « пятым палком » [7]. Практычна адразу яго калькі праніклі і ў большасць еўрапейскіх моў[8].
Напярэдадні і падчас Другой сусветнай вайны 1939-1945 гадоў "пятай калонай" называлі нацысцкую агентуру ў розных краінах, якая дапамагала захопу гэтых краін нямецкімі войскамі.
Сучаснае ўжыванне[правіць | правіць зыходнік]
У расійскай палітычнай фразеалогіі словазлучэнне актыўна ўжываецца ў журналістыцы ў адносінах да розных тыпаў унутранага суперніка ці ворага [9], звычайна ў двукоссі, што падкрэслівае прэцэдэнтнасць назвы. Я. Шабаліна вылучае наступныя прымянення [9] :
- палітычныя групоўкі, якія таемна ці яўна супрацьдзейнічаюць асноўнай палітыцы дзяржавы;
- тэрарысты;
- бізнесмены з інтарэсамі за мяжой.
Шабаліна таксама адзначае «ўстойлівую дэнатацыйную аднесенасць» тэрміна да габрэйскага насельніцтва Расіі ў некалькіх кантэкстах, паказваючы на магчымыя лінгвістычныя асацыяцыі са словазлучэннем « пятая графа » [10].
Гісторыкі выкарыстоўваюць словазлучэнне для абазначэння падрыўной агентуры варожых краін (як сапраўднай[11] [12], так і выдуманай у прапагандысцкіх мэтах[13]).
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
- Калабарацыянізм
- « Пятая калона» - п'еса Эрнэста Хэмінгуэя
Нататкі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Bolinger, Dwight L. Fifth column marches on. // American Speech (1944): 47-49.
- ↑ Julie Prieto. Partisanship in Balance: The New York Times Coverage of the Spanish Civil War, 1936—1939. Stanford, 2007. (англ.)
- ↑ Alejandro Pizarroso. La intervención extrajera y propaganda: la propaganda exterior de las dos Españas // Historia y Comunicación Social 6 (2001), 79-81. (ісп.)
- ↑ H. Thomas. The Spanish Civil War. New York, 1961. С. 317, примеч. 5. Цит. по
- ↑ См. militera.lib.ru/db/koltsov_me/04.html Испанские дневники. 1 ноября 1936.
- ↑ Нолте ссылается на Opera Omnia di Bennito Mussolini. T. 10. Флоренция, 1951. С. 136, 158. Цит. по
- ↑ Bolinger, Dwight L. Fifth column marches on. // American Speech (1944): 47-49.
- ↑ Шабалина, Екатерина Владимировна. Числительные в русской политической фразеологии: пятая колонна и пятая графа. // Политическая лингвистика 1 (2011).
- ↑ а б Шабалина, Екатерина Владимировна. Числительные в русской политической фразеологии: пятая колонна и пятая графа. // Политическая лингвистика 1 (2011).
- ↑ Шабалина, Екатерина Владимировна. Числительные в русской политической фразеологии: пятая колонна и пятая графа. // Политическая лингвистика 1 (2011).
- ↑ Йонг Л. де. Немецкая пятая колонна во Второй мировой войне. М.: «Международная литература», 1958.
- ↑ Louis de Jong. The German Fifth Column, 1933—1945. Netherlands State Institute for war documentation, 1952.
- ↑ Савин, А. И. Формирование концепции немецкой «пятой колонны» в СССР (середина 1920-х годов) // Вопросы германской истории. Немцы Украины и России в конфликтах и компромиссах XIX—XX вв.: Материалы международной научной конференции. Днепропетровск, 24-27 сентября 2007 г. / Отв. ред. С. И. Бобылева. — Д.: «Пороги», 2007. С. 215—227.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
- «Пятая колонна» // Советская историческая энциклопедия : у 16 т. / под ред. Е. М. Жукова. — М. : Советская энциклопедия, 1968. — Т. 11 : Пергам — Ренувен. — 1022 стб.
- де Ионг Луис. Немецкая пятая колонна во Второй мировой войне (рус.) / под ред. Н. П. Цыгичко. — М.: Изд. ин. лит., 1958. — 448 с.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
Канстанцін Душэнка. Пятая калона. // Чытаем разам. Ліпень, 2010.
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
