Перайсці да зместу

Рудольф Абель

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Артыкул пра савецкага рэзідэнта ў ЗША. Пра разведчыка, імем якога ён скарыстаўся, гл. Рудольф Іванавіч Абель.
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Абель.
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Фішэр.
Рудольф Абель
Вільям Генрыхавіч Фішэр
Дата нараджэння 11 ліпеня 1903(1903-07-11)[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 15 лістапада 1971(1971-11-15)[1] (68 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Бацька Генрых Мацвеевіч Фішэр[d]
Альма-матар
Грамадзянства
Прыналежнасць  СССР
Гады службы 1921 — 1957
1962 — 1970
Званне палкоўнік
Бітвы/войны Вялікая Айчынная вайна
Узнагароды і званні
Ордэн Леніна Ордэн Чырвонага Сцяга Ордэн Чырвонага Сцяга Ордэн Чырвонага Сцяга
Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга Ордэн Айчыннай вайны I ступені Ордэн Чырвонай Зоркі
Ганаровы супрацоўнік дзяржбяспекі
Ганаровы супрацоўнік дзяржбяспекі
[4]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рудольф Іванавіч Абель (руск.: Рудольф Иванович Абель, сапраўднае імя Вільям Генрыхавіч Фішэр, руск.: Вильям Генрихович Фишер; 11 ліпеня 1903, Ньюкасл-эпон-Тайн, Вялікабрытанія — 15 лістапада 1971) — савецкі разведчык. Ён прыняў свой псеўданім, калі быў арыштаваны ФБР па абвінавачванні ў змове ў 1957 годзе.

Фішэр нарадзіўся і вырас у Ньюкасл-эпон-Тайне ў Паўночнай Англіі[en] ў сям’і рускіх эмігрантаў. Ён пераехаў у Расію ў 1920-я гады і служыў у савецкай арміі, перш чым пайсці на службу ў якасці радыста ў савецкай разведцы ў канцы 1920-х і пачатку 1930-х гадоў. Пазней ён працаваў выкладчыкам, перш чым узяць удзел у разведвальных аперацыях супраць немцаў падчас Другой сусветнай вайны. Пасля вайны ён пачаў працаваць на КДБ, які накіраваў яго ў Злучаныя Штаты Амерыкі, дзе ён працаваў у Нью-Ёрку ў складзе шпіёнскай групы.

У 1957 годзе Федэральны суд[en] у Нью-Ёрку прызнаў Фішэра вінаватым па трох пунктах абвінавачання за шпіянаж і прысудзіў яму 30 гадоў пазбаўлення волі ў Федэральнай пенітэнцыярнай установе Атланты[en], штат Джорджыя[5]. Ён адбыў трохі больш за чатыры гады пакарання, перш чым яго абмянялі на палоннага амерыканскага пілота U-2 Фрэнсіса Гэры Паўэрса. Пасля вяртання ў Савецкі Саюз ён чытаў лекцыі аб сваім досведзе. Абель памёр у 1971 годзе ва ўзросце 68 гадоў. Яго сапраўдная асоба і краіна нараджэння сталі вядомыя толькі пасля яго смерці.

Ранні перыяд жыцця

[правіць | правіць зыходнік]

Уільям Аўгуст Фішэр[6] нарадзіўся 11 ліпеня 1903 года ў раёне Бэнуэл[en] Ньюкасл-эпон-Тайна[7], быў другім сынам Генрыха і Любові Фішэр[8]. Яго бацька быў нямецкага паходжання, а маці рускага, яны былі рэвалюцыянерамі і бароліся супраць царызму[7][9]. Генрых Фішэр выкладаў і агітаваў разам з Уладзімірам Леніным у Санкт-Пецярбургскім тэхналагічным інстытуце[7]. У 1896 годзе арыштаваны за мяцеж і асуджаны на тры гады высылкі[10]. Паколькі Генрых Фішэр адбыў пакаранне за злачынствы супраць Расійскай імператарскай кароны, ён быў вымушаны бегчы ў Вялікабрытанію ў 1901 годзе[11], альтэрнатывамі былі высылка ў Германію або зняволенне ў Расіі за ўхіленне ад ваеннай службы[8]. Жывучы ў Вялікабрытаніі, бацька Фішэра, заўзяты бальшавік, удзельнічаў у гандлі зброяй, дастаўляючы зброю з паўночнага ўсходу Англіі на Балтыйскае ўзбярэжжа[en][7].

Фішэр і яго брат Генрых[12] атрымалі стыпендыі ў Whitley Bay High School[en] і Monkseaton High School[en][13]. Нягледзячы на тое, што Фішэр не быў такім працавітым, як Генрых, ён праявіў здольнасці да навукі, матэматыкі, моў, мастацтва і музыкі, часткова ўспадкаваныя ад здольнасцей бацькі. Заахвочваючы любоў сына да музыкі, бацькі Фішэра давалі яму ўрокі гульні на фартэпіяна; ён таксама навучыўся граць на гітары[14]. Менавіта ў гэты перыяд Фішэр праявіў цікавасць да радыёаматараў, ствараючы элементарныя перадатчыкі і прыёмнікі[15].

Фішэр стаў вучнем рысоўшчыка ў Swan Hunter[en] ва Уолсендзе[en], і наведваў вячэрнія заняткі ў Рэзерфардскім каледжы, перш чым яго прынялі ў Лонданскі ўніверсітэт у 1920 годзе[16][17]. Нягледзячы на тое, што Фішэр атрымаў права паступаць ва ўніверсітэт, брак грошай не пазволіў яму вучыцца[17]. У 1921 годзе, пасля рэвалюцыі, сям’я Фішэраў пакінула Ньюкасл-эпон-Тайн, каб вярнуцца ў Маскву.

Пачатак кар’еры

[правіць | правіць зыходнік]

Фішэр свабодна валодаў англійскай, рускай, нямецкай, польскай і ідышам[18], таму пасля вяртання сям’і ў Савецкі Саюз уладкаваўся ў Камінтэрн перакладчыкам[6]. Па адукацыі радыст, у 1925 і 1926 гадах служыў у радыёбатальёне Чырвонай Арміі[19]. Потым ён нядоўга працаваў у навукова-даследчым інстытуце радыё, перш чым у маі 1927 года быў завербаваны АДПУ[20]. У тым жа годзе ён ажаніўся з Аленай Лебедзевай, студэнткай Маскоўскай кансерваторыі[12]. У іх было адно дзіця, дачка па імені Эвелін, якая нарадзілася 8 кастрычніка 1929 года[21]. Падчас яго гутаркі з АДПУ было вырашана, што ён павінен прыняць імя, якое гучыць па-руску, і Уільям Аўгуст Фішэр стаў Вільямам Генрыхавічам Фішэрам[6]. Пасля вярбоўкі працаваў у АДПУ ў якасці радыста ў Нарвегіі, Турцыі, Вялікабрытаніі і Францыі. Ён вярнуўся ў Савецкі Саюз у 1936 годзе ў якасці кіраўніка школы, якая рыхтавала радыстаў, прызначаных для службы нелегаламі[22]. Адной з вучаніц была шпіёнка Кіці Харыс[en], якая пазней стала больш вядомая як «Шпіён з сямнаццаццю імёнамі»[23].

Нягледзячы на сваё замежнае паходжанне і абвінавачанне ў тым, што яго швагер быў трацкістам, Фішэр ледзь пазбег Вялікай чысткі[11]. Аднак у 1938 годзе ён быў звольнены з НКУС, у які АДПУ было перайменавана ў 1934 годзе. Падчас Другой сусветнай вайны ён зноў рыхтаваў радыстаў для падпольнай працы ў тыле Германіі[11]. Будучы прыняты ў стаўленікі Паўла Судаплатава, удзельнічаў у аперацыі «Беразіно»[en] ў жніўні 1944 годзе. Судаплатаў пазней апісаў гэтую аперацыю як «самую паспяховую радыёгульню вайны»[24]. Роля Фішэра ў гэтай аперацыі была ўзнагароджана тым, што яго начальства лічыла адной з самых прэстыжных пасад у савецкай знешняй разведцы ЗША[25].

Служба ў КДБ

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля вяртання ў КДБ у 1946 годзе Фішэр прайшоў шпіёнскую падрыхтоўку для ўезду ў ЗША. У кастрычніку 1948 года па савецкім пашпарце ехаў з Ленінградскага вакзала ў Варшаву. У Варшаве ён адмовіўся ад свайго савецкага пашпарта і, карыстаючыся пашпартам ЗША, паехаў праз Чэхаславакію і Швейцарыю ў Парыж[26]. У яго новым пашпарце было імя Эндру Каёціса, першай з ілжывых асоб Фішэра. Сапраўдны Эндру Каёціс нарадзіўся ў Літве і стаў амерыканскім грамадзянінам пасля міграцыі ў Злучаныя Штаты[27]. Каёціс падаў і атрымаў візу для наведвання Савецкага Саюза. Аднак савецкія спецслужбы захавалі яго пашпарт, якім Фішэр урэшце і скарыстаўся. Каёціс меў слабае здароўе і памёр падчас наведвання сваякоў у Вільнюсе[27]. Затым Фішэр у ролі Каёціса адправіўся на борце карабля Scythia з Гаўра, Францыя, у Паўночную Амерыку, высадзіўшыся ў Квебеку. Усё яшчэ выкарыстоўваючы пашпарт Каёціса, ён адправіўся ў Манрэаль і пераехаў у ЗША 17 лістапада[27].

26 лістапада Фішэр сустрэўся з савецкім «нелегалам» Іосіфам Грыгулевічам[ru] (пад псеўданімам «МАКС» або «АРТУР»)[27]. Грыгулевіч даў Фішэру сапраўднае пасведчанне аб нараджэнні, падробленую прызыўную карту і падробленую даведку аб падатках, усё на імя Эміля Роберта Голдфуса, а таксама 1000 долараў. Вярнуўшы пашпарт і дакументы Каёціса, Фішэр прыняў імя Голдфус. Яго псеўданімам быў «МАРК»[27]. Сапраўдны Голдфус памёр усяго ў 14 месяцаў, нарадзіўшыся 2 жніўня 1902 года ў Нью-Ёрку. Пасведчанне аб нараджэнні Голдфуса было атрымана НКУС у канцы грамадзянскай вайны ў Іспаніі, калі Цэнтр збіраў дакументы членаў Інтэрнацыянальных брыгад для выкарыстання ў шпіёнскіх аперацыях[27].

У ліпені 1949 года Фішэр сустрэўся з «легальным» рэзідэнтам КДБ з савецкага генконсульства, які забяспечваў яго грашыма. Неўзабаве пасля гэтага Фішэр атрымаў загад аднавіць сетку «Добраахвотнікаў» для кантрабанды атамных сакрэтаў у СССР[28]. Удзельнікі сеткі спынілі супрацоўніцтва пасля таго, як у Лос-Аламас былі ўзмоцнены меры бяспекі. Лона Коэн[en] («ЛЕСЛІ») і яе муж Морыс Коэн[en] («ЛУІС» і «ВАЛАНЦЁР») кіравалі сеткай валанцёраў і былі дасведчанымі кур’ерамі. Тэадор «Тэд» Хол[en] («МЛАД»), фізік, быў самым важным агентам сеткі ў 1945 годзе, перадаючы атамныя сакрэты з Лос-Аламаса[27][29]. Сетка добраахвотнікаў вырасла і ўключыла «Адэн» і «Серба», фізікаў-ядзершчыкаў, з якімі звязаўся Хол, і «Сільвера»[30]. Фішэр выдаткаваў большую частку свайго першага года на арганізацыю сваёй сеткі. Нягледзячы на тое, што дакладна невядома, чым займаўся Фішэр, мяркуецца, што ён падарожнічаў у Санта-Фэ, Нью-Мексіка, месца збору скрадзеных дыяграм Манхэтэнскага праекта. Кіці Харыс, былая вучаніца Фішэра, правяла год у Санта-Фэ падчас вайны, дзе перадавала сакрэты ад фізікаў кур’ерам[31]. У гэты перыяд Фішэр атрымаў Ордэн Чырвонага Сцяга, якім звычайна ўзнагароджваліся ваеннаслужачыя[29].

У 1950 годзе нелегальнае пражыванне Фішэра аказалася пад пагрозай з-за арышту Юліуса і Этэль Розенберг[en], у якіх Лона Коэн была кур’ерам. Коэнаў хутка накіравалі ў Мексіку, перш чым перавезці ў Маскву. Яны павінны былі аднавіцца ў Вялікабрытаніі, выкарыстоўваючы асобы Пітэра і Хелен Крогер[32]. Фішэр адчуў палёгку, калі Розенбергі не раскрылі ніякай інфармацыі пра яго Федэральнаму бюро расследаванняў, але арышты абвясцілі змрочныя перспектывы для яго новай шпіёнскай сеткі. Аднак 21 кастрычніка 1952 года па ўказанні з Масквы Рэйна Хейханен[ru] пакінуў счэпку на ўказальніку ў Цэнтральным парку Нью-Ёрка[en][33][34][35]. Счэпка сігналізавала Фішару, што прыбыў яго новы памочнік Хейханен. «VIK» (Хейханен) прыбыў у Нью-Ёрк на RMS Queen Mary[en] пад псеўданімам Юджын Мікалай Макі[36]. Сапраўдны Макі нарадзіўся ў 1919 годзе ў Злучаных Штатах у сям’і фінскага амерыканца і маці з Нью-Ёрка. У 1927 годзе сям’я пераехала ў Эстонію. У 1948 года КДБ выклікала Хейханена ў Маскву, дзе яму далі новае прызначэнне. У 1949 годзе Хейханен свабодна атрымаў пасведчанне аб нараджэнні Макі. Затым ён правёў тры гады ў Фінляндыі, пераймаючы асобу Макі[37].

Пасля прыбыцця ў Нью-Ёрк Хейханен на працягу наступных двух гадоў высвятляў сваю асобу[38]. У гэты час ён атрымліваў грошы ад свайго начальства, пакінутыя ў паштовых скрынях у Бронксе і Манхэтэне. Вядома, што ён час ад часу прыцягваў да сябе ўвагу, аддаючыся п’янству і гарачым спрэчкам са сваёй фінскай жонкай Ханнай[37]. На працягу шасці месяцаў Хейханен правяраў кнопку, ніхто не звязваўся. Ён таксама праверыў месца мёртвай кропкі, якое запомніў. Там ён знайшоў выдзеўбаны нікель. Аднак перад тым, як адкрыць манету, Хейханен страціў яе, купіўшы за яе газету або выкарыстаўшы ў якасці жэтона ў метро. На працягу наступных сямі месяцаў пусты нікель падарожнічаў па эканоміцы Нью-Ёрка без адкрыцця. След пустога нікеля скончыўся, калі трынаццацігадовы разносчык газет збіраў штотыднёвыя пастаўкі. Разносчык газет выпадкова выпусціў пяцельку, і яна разбілася напалову, выявіўшы мікрафатаграфію з шэрагам лічбаў. Разносчык газет перадаў нікель нью-ёркскаму дэтэктыву, які, у сваю чаргу, накіраваў яе ў ФБР. З 1953 па 1957 год ФБР не змагло разгадаць таямніцу, хоць і было зроблена ўсё магчымае, каб расшыфраваць мікрафатаграфію[37][38][39].

У канцы 1953 года Фішэр пераехаў у Бруклін і зняў пакой у пансіянаце на Хікс-стрыт. Ён таксама арандаваў студыю на пятым паверсе ў будынку Ovington Studios на Фултан-стрыт. Паколькі ён выдаваў сябе за мастака і фатографа, яго ненармаваны працоўны дзень і частыя знікненні ніхто не хвалявалі[38][40][41]. З часам яго мастацкая тэхніка ўдасканалілася, і ён стаў кампетэнтным мастаком, хоць ён не любіў абстрактны жывапіс, аддаючы перавагу больш звычайным стылям. Ён меў зносіны з нью-ёркскімі мастакамі, якія былі здзіўлены яго захапленнем рускім мастаком Ісакам Левітанам, хоць Фішэр быў асцярожны і не абмяркоўваў сталінскі «сацыялістычны рэалізм»[27]. Адзінымі наведвальнікамі майстэрні Фішэра былі сябры-мастакі, з якімі ён адчуваў сябе ў бяспецы ад падазрэнняў[42]. Фішэр часам распавядаў выдуманыя гісторыі з папярэдніх жыццяў, як бостанскі бухгалтар і дрывасек[en] на Ціхаакіянскім паўночным захадзе[en][43].

У 1954 годзе Хейханен пачаў працаваць асістэнтам Фішэра. Ён павінен быў даставіць даклад ад савецкага агента ў сакратарыяце ААН у паштовую скрыню для збору. Аднак пратакол так і не дайшоў[37]. Фішэр быў занепакоены адсутнасцю працоўнай этыкі ў Хейханена і яго апантанасцю алкаголем. Вясной 1955 года Фішэр і Хейханен наведалі парк Бір-Маўнцін[en] і пахавалі 5000 долараў, прызначаных для жонкі савецкага шпіёна Мортана Собела, які ў 1951 годзе быў асуджаны на трыццаць гадоў турмы[37].

У 1955 годзе Фішэр, знясілены пастаянным ціскам, вярнуўся ў Маскву на паўгода адпачынку і аднаўлення сіл, пакінуўшы камандзірам Хейханена. Знаходзячыся ў Маскве, Фішэр паведаміў свайму начальству аб сваёй незадаволенасці Хейханенам. Па вяртанні ў Нью-Ёрк у 1956 годзе ён выявіў, што яго старанна пабудаваная сетка была пакінута распадацца ў яго адсутнасць[44]. Фішэр правяраў кропкі і знаходзіў паведамленні ўзростам некалькі месяцаў, у той час як радыёперадачы Хейханена звычайна адпраўляліся з таго ж месца з выкарыстаннем няправільных радыёчастот. Грошы, атрыманыя Хейханенам ад КДБ на падтрымку сеткі, былі выдаткаваны на алкаголь і прастытутак[44].

Да пачатку 1957 года Фішэр страціў цярпенне з Хейханенам і запатрабаваў ад Масквы адклікаць яго намесніка[44]. У студзені 1957 года Хейханен атрымаў паведамленне з Масквы аб павышэнні яго да падпалкоўніка і прадастаўленні водпуску ў Савецкім Саюзе[45]. Пачуўшы, што ён павінен вярнуцца ў Маскву, Хейханен спалохаўся, што яго чакае строгая дысцыплінарная адказнасць ці нават турма. Хейханен выдумляў гісторыі, каб апраўдаць сваю затрымку, сцвярджаючы Фішэру, што ФБР зняло яго з RMS Queen Mary[46]. Фішэр, нічога не падазраючы, параіў Хейханену неадкладна пакінуць ЗША, каб пазбегнуць сачэння ФБР, і перадаў яму 200 долараў на дарожныя выдаткі. Перад сваім ад’ездам Хейханен вярнуўся ў парк Бір-Маўнцін і забраў закапаныя 5000 долараў для ўласнага выкарыстання[44][46]. Хейханен прыбыў у Парыж Першага мая, адплыўшы з ЗША на борце La Liberté. Звязаўшыся з рэзідэнтурай КДБ, ён атрымаў яшчэ 200 долараў на дарогу ў Маскву. Праз чатыры дні замест таго, каб працягваць шлях у Савецкі Саюз, ён увайшоў у амерыканскае пасольства ў Парыжы, заявіўшы, што ён афіцэр КДБ і папрасіў прытулку[46].

Калі Хейхянен аб’явіўся ў пасольстве 4 мая, ён выглядаў п’яным. Супрацоўнікі ЦРУ ў пасольстве ў Парыжы не палічылі гісторыю Хейханена праўдападобнай. Яны не былі перакананыя, што ён насамрэч савецкі шпіён, пакуль ён не паказаў пустую фінскую манету ў 5 марак. Пры адкрыцці манеты быў выяўлены мікрафільм[47]. 11 мая ЦРУ вярнула яго ў ЗША і перадала ФБР. Будучы членам савецкай шпіёнскай групы, якая дзейнічала на амерыканскай зямлі, Хейханен трапіў пад юрысдыкцыю ФБР, і яны пачалі правяраць яго гісторыю[47].

Па прыбыцці ў Злучаныя Штаты Хейханен быў дапытаны ФБР і аказаўся вельмі гатовым да супрацоўніцтва. Ён прызнаўся, што яго першым савецкім кантактам у Нью-Ёрку быў «МІХАІЛ» і, калі яму паказалі серыю фатаграфій савецкіх чыноўнікаў, пазнаў «МІХАІЛА» як Міхаіла Свірына. Аднак два гады таму Свірын вярнуўся ў Маскву. Затым ФБР звярнула ўвагу на замену Свірына. Хейханен змог толькі даць кодавае імя Фішэра, «МАРК», і апісанне. Аднак ён змог паведаміць ФБР пра студыю Фішэра і яе месцазнаходжанне[48]. Хейханену таксама ўдалося разгадаць таямніцу «полага нікеля», якую ФБР не магло расшыфраваць чатыры гады[38].

КДБ не выявіў дэзерцірства Хейханена да жніўня, хоць больш чым імаверна, што яны апавясцілі Фішэра раней, калі Хейханен не прыбыў у Маскву. У якасці меры засцярогі Фішэру было загадана пакінуць ЗША[46]. Уцёкі былі складанымі, таму што, калі б «МАРК» быў скампраметаваны Хейханенам, іншыя асобы Фішэра таксама маглі быць скампраметаваны. Фішэр не змог пакінуць краіну, як Марцін Колінз, Эміль Голдфус ці нават даўно забыты Эндру Каёціс. Цэнтр КДБ з дапамогай рэзідэнта КДБ у Атаве заняўся набыццём для Фішэра двух новых пашпартоў на імя Роберта Калана і Васіля Дзагола, але гэты працэс зацягнуўся[49]. Камуністычная партыя Канады[en] здолела атрымаць новы пашпарт для Фішэра на імя Роберта Калана. Аднак Фішэр быў арыштаваны, перш чым ён змог прыняць сваю новую асобу і пакінуць ЗША[50].

Захоп

[правіць | правіць зыходнік]
Рудольф Іванавіч Абель. Фатаграфія ФБР. 1957 год.

У красавіку 1957 года Фішэр сказаў сваім сябрам-мастакам, што едзе на поўдзень у сямітыднёвы адпачынак. Менш чым праз тры тыдні, дзейнічаючы паводле інфармацыі Хейханена, было ўсталявана назіранне каля фотаатэлье Фішэра. 28 мая 1957 года ў невялікім парку насупраць Фултан-стрыт агенты ФБР заўважылі чалавека, які вёў сябе нервова. Чалавек час ад часу падымаўся, хадзіў і ўрэшце сыходзіў. Агенты ФБР пераканаліся, што ён адпавядае апісанню «МАРКа». Назіранне працягвалася і ў ноч на 13 чэрвеня было заўважана, што ў студыі Фішэра ў 22:00 загарэлася святло[38][51].

15 чэрвеня 1957 года Хейханену паказалі фатаграфію Фішэра, зробленую ФБР схаванай камерай. Хейханен пацвердзіў, што на фатаграфіі «МАРК»[38]. Пасля таго, як ФБР атрымала станоўчую ідэнтыфікацыю, яно ўзмацніла назіранне, прасачыўшы за Фішэрам ад яго студыі да гатэля Latham. Фішэр ведаў пра «хвост», але, паколькі ў яго не было пашпарта, каб пакінуць краіну, ён распрацаваў план, які будзе выкарыстаны пасля яго захопу. Фішэр вырашыў, што ён не стане здраднікам, як Хейханен, таму што ён усё яшчэ давяраў КДБ і ведаў, што калі ён будзе супрацоўнічаць з ФБР, ён больш не ўбачыць сваю жонку і дачку[52].

У 7:00 раніцы 21 чэрвеня 1957 года Фішэр адказаў на стук у дзверы яго пакоя 839[53]. Адкрыўшы дзверы, ён сутыкнуўся з агентамі ФБР, якія звярнуліся да яго «палкоўнік» і заявілі, што ў іх ёсць «інфармацыя адносна [яго] ўдзелу ў шпіянажы». Фішэр ведаў, што выкарыстанне ФБР яго звання магло паходзіць толькі ад Хейханена. Фішэр нічога не сказаў ФБР, і, правёўшы дваццаць тры хвіліны, гледзячы на Фішэра, агенты ФБР выклікалі супрацоўнікаў Службы іміграцыі і натуралізацыі[en], якія арыштавалі Фішэра і затрымалі яго ў адпаведнасці з раздзелам 242 Закона аб іміграцыі і грамадзянстве[en][52].

Затым Фішэр быў дастаўлены ў федэральны ізалятар для замежнікаў у Мак-Алене, Тэхас, і ўтрымліваўся там шэсць тыдняў[54]. У гэты перыяд Фішэр заявіў, што яго «сапраўднае» імя Рудольф Іванавіч Абель і што ён з’яўляецца савецкім грамадзянінам, хоць ён адмовіўся абмяркоўваць сваю разведвальную дзейнасць. Імя «Рудольф Іванавіч Абель» было імя памерлага сябра і палкоўніка КДБ; Фішэр ведаў, што як толькі Цэнтр убачыў імя Абеля на першых старонках амерыканскіх газет, яны зразумелі, што ён быў схоплены[46].

Падчас затрымання Фішэра супрацоўнікі ФБР праводзілі ператрус у яго гасцінічным нумары і фотастудыі, дзе яны выявілі шпіёнскае абсталяванне, у тым ліку кароткахвалевае радыё[en], шыфраўшчыкі, камеры і плёнку для стварэння мікракропак[en], полую шчотку для галення і шматлікія кантэйнеры, уключаючы выдзеўбаныя балты[38]. У нумары гатэля Фішэра ў Нью-Ёрку ФБР знайшло 4000 долараў[55][56], полы блок з чорнага дрэва, які змяшчаў 250-старонкавую кодавую кнігу, полы аловак, які змяшчаў зашыфраваныя[en] паведамленні на мікрафільме, і ключ ад сейфа, які змяшчаў яшчэ 15 000 долараў наяўнымі[57][58]. Таксама былі выяўленыя фатаграфіі Коэнаў і фразы распазнання для ўстанаўлення кантакту паміж агентамі, якія ніколі раней не сустракаліся[59].

Паколькі Фішэра больш не лічылі меркаваным нелегалам, а хутчэй меркаваным шпіёнам, 7 жніўня 1957 года ён быў дастаўлены з Тэхаса ў Нью-Ёрк, каб адказаць на абвінаваўчы акт. Пазней Фішэра абвінавацілі ў шпіянажы[60]. Бруклінская калегія адвакатаў звярнулася да некалькіх вядомых адвакатаў з палітычнымі амбіцыямі, і ўсе яны адмовіліся ад разгляду справы. Затым яны звязаліся з Джэймсам Б. Донаванам[en]. Паколькі ён служыў адвакатам ваеннага часу ва Упраўленні стратэгічных служб[en] і меў шматгадовы досвед працы ў судах, Асацыяцыя адвакатаў палічыла, што Донаван валодае выключнай кваліфікацыяй, каб выступаць у якасці абаронцы Фішэра. На першай сустрэчы Донавана з Фішэрам апошні прыняў Донавана ў якасці свайго абаронцы[61]. Пазней Донаван прыцягнуў адваката Томаса Дэбевуаза[en], каб дапамагчы яму[62]; Фішэра судзілі ў Федэральным судзе Нью-Ёрка ў кастрычніку 1957 года па трох пунктах[60]:

  • Змова з мэтай перадачы абароннай інфармацыі ў Савецкі Саюз — 30 гадоў пазбаўлення волі[38];
  • Змова з мэтай атрымання інфармацыі абароны — 10 гадоў пазбаўлення волі[38];
  • Змова з мэтай дзейнічаць у Злучаных Штатах у якасці агента замежнага ўрада без паведамлення дзяржсакратару — 5 гадоў пазбаўлення волі[38].

Хейханен, былы памочнік Фішэра, даў паказанні супраць яго на судзе[38]. Пракуратура не змагла знайсці іншых меркаваных членаў шпіёнскай сеткі Фішэра, калі такія былі[63]. Прысяжныя адышлі на тры з паловай гадзіны і вярнуліся ўдзень 25 кастрычніка 1957 года, прызнаўшы Фішэра вінаватым па ўсіх трох пунктах[5][38]. 15 лістапада 1957 года суддзя Морцімер Баерс прызначыў Фішэру агульны тэрмін пазбаўлення волі на трыццаць гадоў і штраф у памеры 3000 долараў[64]. У справе Абель супраць ЗША[en] Вярхоўны суд Злучаных Штатаў пакінуў яго абвінаваўчы прысуд у сіле галасамі 5 супраць 4.

Фішэр, альбо «Рудольф Іванавіч Абель», павінен быў адбываць пакаранне (як зняволены 80016-A)[65] у Федэральнай пенітэнцыярнай установе Атланты, Джорджыя. Ён займаўся жывапісам, вучыўся шаўкаграфіі, гуляў у шахматы і пісаў лагарыфмічныя табліцы для чыстага задавальнення ад гэтага. Пасябраваў яшчэ з двума асуджанымі савецкімі шпіёнамі. Адным з іх быў Мортан Собел[en], жонка якога не атрымала 5000 долараў, раскрадзеных Хейханенам[5]. Іншым зняволеным быў Курт Понгер, аўстрыец, які быў асуджаны за змову з мэтай шпіянажу[66].

Вызваленне і далейшае жыццё

[правіць | правіць зыходнік]
Уладзімір Семічастны, старшыня КДБ, размаўляе з савецкімі афіцэрамі разведкі Рудольфам Абелем (другі злева) і Конанам Малодым (другі справа) у верасні 1964 года.

Фішэр адбыў трохі больш за чатыры гады пакарання. 10 лютага 1962 года яго абмянялі на збітага амерыканскага пілота U-2 Фрэнсіса Гэры Паўэрса. Абмен адбыўся на Глінікскім мосце[en], які злучаў Заходні Берлін з Патсдамам, які стаў вядомы падчас халоднай вайны як «Мост шпіёнаў»[67]. Прыкладна ў той самы час, на Чэкпойнце Чарлі, Фрэдэрык Праёр[en] быў выпушчаны ўсходнегерманскім Штазі на рукі яго бацькі[68]. Праз некалькі дзён Фішэр, уз’яднаўшыся са сваёй жонкай Аленай і дачкой Эвелін, паляцеў дадому[32][69][70].

Пасля вяртання ў Маскву Фішэр працаваў у нелегальным упраўленні Першага галоўнага ўпраўлення КДБ[ru], выступаў з прамовамі і чытаў лекцыі школьнікам аб працы разведкі, але ўсё больш расчароўваўся[69][70]. Ён зрабіў прыкметнае выступленне ў прадмове да савецкага шпіёнскага фільма «Мёртвы сезон[ru]», а таксама працаваў у якасці кансультанта над фільмам[71]. Фішэр, які быў заўзятым курцом, памёр ад раку лёгкіх 15 лістапада 1971 года. Яго прах быў пахаваны на Данскіх могілках[ru] пад яго сапраўдным імем; побач з памерлым у мінулым годзе Конанам Малодыем. Былі запрошаныя некалькі заходніх карэспандэнтаў, каб на свае вочы пераканацца ў сапраўднай асобе шпіёна, які ніколі не «ламаўся»[72].

Спадчына

[правіць | правіць зыходнік]
  • Лёс Фішэра натхніў Вадзіма Кажэўнікава[ru] напісаць прыгодніцкі раман «Шчыт і меч». Хоць імя галоўнага героя — Аляксандр Бялоў і звязана з імем Абеля, сюжэт кнігі істотна адрозніваецца ад рэальнага лёсу Уільяма Аўгуста Фішэра.
  • Упершыню Абель паказаў сябе шырокай публіцы ў 1968 годзе, калі звярнуўся да суайчыннікаў з уступным словам да фільма «Мёртвы сезон» (у якасці афіцыйнага кансультанта карціны).
  • У 2008 годзе Юрый Лінкевіч зняў дакументальны фільм «Невядомы Абель».
  • У 2009 годзе расійскім Першым каналам быў створаны мастацкі двухсерыйны біяграфічны фільм «Урад ЗША супраць Рудольфа Абеля».
  • У фільме Стывена Спілберга «Шпіёнскі мост[en]» Фішэра/Абеля сыграў Марк Райлэнс. За сваю ігру Райлэнс атрымаў прэмію «Оскар» за найлепшую мужчынскую ролю другога плана[ru] і Прэмію BAFTA за найлепшую мужчынскую ролю другога плана[ru][73][74].
  • 18 снежня 2015 года, напярэдадні Дня супрацоўніка органаў дзяржаўнай бяспекі (прафесійнага свята), у Самары адбылося ўрачыстае адкрыццё мемарыяльнай дошкі Вільяму Генрыхавічу Фішару. Памятная дошка аўтарства самарскага архітэктара Дзмітрыя Храмава з’явілася на вуліцы Маладагвардзейскай. Лічыцца, што менавіта тут сям’я разведчыка жыла ў гады Другой сусветнай вайны. Сам Вільям Генрыхавіч у той час выкладаў радыёсправу ў сакрэтнай разведшколе, а пазней кіраваў радыёаперацыяй контрразведкі супраць нямецкай разведкі з Куйбышава[75].
  • У 1990 годзе пошта СССР выпусціла марку з выявай Рудольфа Абеля ў рамках серыі «Разведчыкі»[76].

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б Rudolf Abel // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1030/Rudolf-Abel
  3. ↑ http://www.britannica.com/biography/Rudolf-Abel
  4. ↑ http://www.a-lubyanka.ru/images/pubs/portfolio/2011/12/zn-psotr-gb-100.jpg
  5. ↑ а б в Whittell (2010), p. 109.
  6. ↑ а б в Arthey (2004), p. 73.
  7. ↑ а б в г Whittell (2010), p. 9.
  8. ↑ а б Arthey (2004), p. 11.
  9. ↑ Arthey (2004), p. 10.
  10. ↑ Arthey (2004), p. 8.
  11. ↑ а б в Andrew (1999), p. 146.
  12. ↑ а б Whittell (2010), p. 10.
  13. ↑ Arthey (2004), p. 49.
  14. ↑ Arthey (2004), p. 50.
  15. ↑ Arthey (2004), pp. 75-76.
  16. ↑ Damaskin (2001), p. 137.
  17. ↑ а б Arthey (2004), p. 62.
  18. ↑ Hearn (2006), p. 10.
  19. ↑ Arthey (2004), p. 76.
  20. ↑ Arthey (2004), p. 81.
  21. ↑ Arthey (2004), p. 84.
  22. ↑ Andrew (1999), pp. 146—147.
  23. ↑ Damaskin (2001), p. 140.
  24. ↑ Sudoplatov/Schecter (1994—1995), p. 168.
  25. ↑ Whittell (2010), p. 13.
  26. ↑ Arthey (2004), p. 163.
  27. ↑ а б в г д е ё ж Andrew (1999), p. 147.
  28. ↑ Whittell (2010), p. 17.
  29. ↑ а б Whittell (2010), p. 18.
  30. ↑ Andrew (1999), pp. 147—148.
  31. ↑ Whittell (2010), p. 16.
  32. ↑ а б Andrew (1699), p. 148.
  33. ↑ Whittell (2010), p. 19.
  34. ↑ Arthey (2004), p. 187.
  35. ↑ Bernikow (1970), p. 52.
  36. ↑ Whittell (2010), pp. 20-21.
  37. ↑ а б в г д Andrew (1999), p. 171.
  38. ↑ а б в г д е ё ж з і к л «FBI: Rudolph Ivanovich Abel (Hollow Nickel Case)». Federal Bureau of Investigation. Retrieved: January 4, 2012.
  39. ↑ Whittell (2010), pp. 21-22.
  40. ↑ Bernikow (1970), p. 21.
  41. ↑ Hearn (2006), p. 13.
  42. ↑ «New York Times: The Spy of Cadman Plaza». New York Times. Retrieved: February 2, 2013.
  43. ↑ Whittell (2010), p. 25.
  44. ↑ а б в г Hearn (2006), p. 15.
  45. ↑ Arthey (2004), p. 201.
  46. ↑ а б в г д Andrew (1999), p. 172.
  47. ↑ а б Whittell (2010), p. 80.
  48. ↑ Whittell (2010), p. 81.
  49. ↑ Whittell (2010), p. 88.
  50. ↑ Andrew (1999), p. 280.
  51. ↑ Whittell (2010), p. 89.
  52. ↑ а б Whittell (2010), p. 94.
  53. ↑ Whittell (2010), p. 92.
  54. ↑ Whittell (2010), p. 95.
  55. ↑ West (1990), p. 91.
  56. ↑ Bernikow (1970), p. 111.
  57. ↑ Whittell (2010), p. 96.
  58. ↑ Arthey (2004). p. 205.
  59. ↑ Romerstein (2001), pp. 209—210.
  60. ↑ а б Whittell (2010), p. 97.
  61. ↑ Donovan (1964), pp. 22-26.
  62. ↑ "Thomas Debevoise, Prosecutor, 65, Dies". New York Times. New York, NY. February 9, 1995.
  63. ↑ Whittell (2010), p. 107.
  64. ↑ Bigger (2006), p. 85.
  65. ↑ Bernikow (1970), p. 253.
  66. ↑ Bernikow (1970), p. 255.
  67. ↑ Andrew (1999), p. 174.
  68. ↑ Whittell (2010), p. 251.
  69. ↑ а б Whittell (2010), p. 258.
  70. ↑ а б Andrew (1999), p. 175.
  71. ↑ Propaganda, KGB style Архівавана 11 жніўня 2011. Agentura.ru. The Secret Services Watchdog. Retrieved: May 13, 2014.
  72. ↑ Whittell (2010), p. 259.
  73. ↑ Catherine Gee. Mark Rylance wins Best Supporting Actor in the most high profile British win of Oscars 2016(недаступная спасылка). Telegraph.co.uk (29 лютага 2016). Архівавана з першакрыніцы February 29, 2016. Праверана May 17, 2016.
  74. ↑ BAFTA Film Award Nominations and Winners 2016. BBC One (10 лютага 2016). Праверана May 17, 2016.
  75. ↑ A memorial plaque to the legendary Soviet intelligence officer William Fisher was put up in Samara(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 жніўня 2016. Праверана 5 сакавіка 2023.
  76. ↑ Portrait of R.I. Abel (1903-1971). Colnect.com. Праверана January 2, 2020.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Andrew, Christopher. (1999). The Sword and the Shield: The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. Basic Books. New York. ISBN 0-465-00310-9.
  • Arthey, Vin. (2004). Like Father Like Son: A Dynasty of Spies. St. Ermin’s Press in association with Little Brown. London. ISBN 1-903608-07-4.
  • Bernikow, Louise. (1970). Abel. Introduction by Burt Silverman. Hodder and Stoughton. London, Sydney, Auckland, Toronto. ISBN 0-340-12593-4.
  • Bigger, Philip J. (2006). NEGOTIATOR: The Life And Career of James B. Donovan. Bethlehem: Lehigh University Press. United States. ISBN 978-0-934-22385-0.
  • Damaskin, Igor with Elliott, Geoffrey. (2001). Kitty Harris: The Spy With Seventeen Names. St. Ermin’s Press. London. ISBN 1-903608-06-6.
  • Donovan, James B. (1964). Strangers On A Bridge: The Case of Colonel Abel. Atheneum House, Inc. New York.
  • Hearn, Chester G. (2006). Spies & Espionage: A Directory. Thunder Bay Press. San Diego, California. ISBN 978-1-59223-508-7.
  • Romerstein, Herbert. (2001). The Venona Secrets: Exposing Soviet Espionage and America’s Traitors. Regnery Publishing Ltd. Washington, D.C. ISBN 978-0-89526-225-7.
  • Sudoplatov, Pavel; Sudoplatov, Anatoli; Schecter, Jerrold L. and Schecter, Leona. (1994). Special Tasks: The Memoirs of an Unwanted Witness, a Soviet Spymaster. Little Brown. Toronto, Canada. ISBN 0-316-77352-2.
  • Whittell, Giles. (2010). A True Story of the Cold War: Bridge of Spies. Broadway Books. New York. ISBN 978-0-7679-3107-6.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Рудольф Абель на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Рудольф_Абель&oldid=4869428"