Радаслаў Астроўскі

Радаслаў Казіміравіч Астроўскі
1-ы Прэзідэнт Беларускай цэнтральнай рады снежань 1943 — 17 кастрычніка 1976
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	Нікандар Мядзейка
Нараджэнне	25 кастрычніка 1887(1887-10-25) Заполле, Слуцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Смерць	17 кастрычніка 1976(1976-10-17) (88 гадоў) Бентан-Харбар, акруга Берыэн[d], Мічыган, ЗША
Месца пахавання	Беларускія могілкі ў Саўт-Рыверы
Жонка	Антаніна Язэпаўна
Дзеці	Віктар Астроўскі
Партыя	Беларуская сялянска-работніцкая грамада Камуністычная партыя Заходняй Беларусі
Член у	Таварыства беларускай школы Беларуская народная самапомач Польска-беларускае таварыства Беларускае дабрачыннае таварыства
Адукацыя	Слуцкая гімназія Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт Тартускі ўніверсітэт
Прафесія	настаўнік
Дзейнасць	палітык, міністр
Месца працы	Мінскі настаўніцкі інстытут Слуцкая гімназія Віленская беларуская гімназія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Радасла́ў Казімі́равіч Астро́ўскі (25 кастрычніка (6 лістапада) 1887, фальв. Заполле Слуцкага павета Мінскай губерні, Расійская імперыя — 17 кастрычніка 1976, Бентан-Харбар, Мічыган, ЗША; Псеўданімы: Эра; Kalush V.) — беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, арганізатар Слуцкай беларускай гімназіі (1917), удзельнік Слуцкага паўстання (1920), дырэктар Віленскай беларускай гімназіі (1924—1936), у 1943 годзе абраны прэзідэнтам Беларускай цэнтральнай рады. Беларускі калабарант з нацыстамі ў часы Другой сусветнай вайны.

Маладосць і рэвалюцыйныя гады

Радаслаў Астроўскі (1913)

Нарадзіўся 25 кастрычніка 1887 года ў вёсцы Заполле Слуцкага павета Мінскай губерні (сёння Клецкі раён, Мінская вобласць, Рэспубліка Беларусь). Быў сынам нясвіжскіх мяшчан, якім прыходзілася часта мяняць месца пражывання іх сям’і. Вучоба Радаслава пачалася ў 1898 годзе ў Слуцкім духоўным вучылішчы. У лістападзе 1901 года ён пакінуў гэтую ўстанову і са студзеня 1902 года вучыўся ў Слуцкай мужчынскай гімназіі.

За ўдзел у рэвалюцыі 1905—1907 гадоў выключаны са Слуцкай гімназіі. У 1908 годзе паступіў на матэматычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта. Як удзельнік рэвалюцыйных хваляванняў у лютым 1911 года арыштаваны. Быў зняволены ў турмах Пецярбурга і Пскова. Пасля вызвалення жыў у бацькоў у Пружанскім павеце пад наглядам паліцыі. Аднавіўся ва ўніверсітэце ў сакавіку 1912 года, у студзені 1913 года перавёўся ў Юр’еўскі (Тартускі) універсітэт і 20 снежня 1913 года скончыў там фізіка-матэматычны факультэт.

Працаваў настаўнікам у Чэнстахове (Польшча) і Мінску; у 1915—1917 гадах выкладаў у Мінскім настаўніцкім інстытуце, з якім яму прыйшлося пасля выбуху вайны эвакуявацца ў Яраслаўль, дзе ўдзельнічаў у таемным аб’яднанні Інстытута «Наш край».

У 1917 годзе вярнуўся ў Слуцк, дзе пасля Лютаўскай рэвалюцыі стаў камісарам Слуцкага павета ад Часовага ўрада. У жніўні яго абралі сябрам прэзідыума Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый. У тым самым месяцы ён удзельнічаў у працы скліканай Часовым урадам Дзяржаўнай нарады. Арганізатар і дырэктар Слуцкай беларускай гімназіі (верасень 1917 года). Выступаў супраць Кастрычніцкай рэвалюцыі. У той жа час з’яўляецца сябрам Беларускай сацыялістычнай грамады і ўдзельнічае ў яе канферэнцыях і з’ездах.

У снежні 1917 года становіцца дэлегатам Першага Усебеларускага з’езда. Выступаў у прэсе за ідэю незалежнасці Беларусі. У лютым 1918 года ўвайшоў у першы склад Беларускага нацыянальнага камітэта ў Слуцку, які адразу ж стаў на бок Рады і Урада Беларускай Народнай Рэспублікі. 9 ліпеня 1918 года Рада Рэспублікі зацвердзіла яго на пасадах таварыша (намесніка) старшыні Народнага сакратарыята і народнага сакратара асветы пад кіраўніцтвам Рамана Скірмунта.

3 прыходам бальшавікоў Астроўскі ў снежні 1918 года падаўся ва Украіну, далучыўся да расійскай Добраахвотнай арміі генерала Антона Дзянікіна. У снежні 1920 года вярнуўся на Случчыну. Удзельнік Слуцкага паўстання 1920 года. Увосень 1920 года падчас палескага паходу генерала Станіслава Булак-Балаховіча, разам з Паўлам Алексюком, бацькам ды сынам Адамовічамі, увайшоў у склад Беларускага палітычнага камітэта, з’яўляўся «міністрам асветы» ў цывільным урадзе Булак-Балаховіча.

У Заходняй Беларусі

З 1921 года знаходзіўся ў Вільні, Заходняя Беларусь. У пачатку 1920-х гадоў працаваў у Польска-амерыканскім камітэце дапамогі дзецям. У 1923 годзе ён стаў настаўнікам Віленскай беларускай гімназіі, а з 1924 па 1936 гады (з перапынкам) быў яе дырэктарам.

Партыйны білет сябра БСРГ Радаслава Астроўскага. 1926

У другой палове 1920-х гадоў рэзка змяніў свой палітычны курс. У лютым 1924 года стаў адным з закладчыкаў праўрадавага Польска-беларускага таварыства, а пасля яго распаду — супрацоўнік КП(б)Б і КПЗБ, куратар падпольнага камсамолу ў гімназіі. З 1925 па 1926 гады быў намеснікам старшыні Беларускай сялянска-работніцкай грамады, старшыня Таварыства беларускай школы (ТБШ), Беларускага дабрачыннага таварыства і дырэктар Беларускага кааператыўнага банку ў Вільні, праз які праходзілі з СССР грошы, прызначаныя на падтрымку дзейнасці БСРГ. У 1926 годзе становіцца членам Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі. У студзені 1927 года арыштаваны і абвінавачаны па працэсе Грамады.

У астрозе знаходзіцца ў поўнай ізаляцыі. Дзеля вызвалення Астроўскага, яго жонка даводзіла інстанцыям, што, выйшаўшы на волю, яе муж будзе супрацоўнічаць з адміністрацыйнымі ўладамі. Пасля выхаду на волю мяняе палітычны курс і робіцца арганізатарам і прапагандыстам супрацоўніцтва з санацыяй (1928—1936). У 1929 годзе Астроўскі быў адным з ініцыятараў стварэння Беларускага прафесійнага настаўніцкага саюза і адным з заснавальнікаў Цэнтрсаюза ў 1930 годзе. У тым жа годзе стаў дырэктарам новаадкрытай Віленскай беларускай настаўніцкай семінарыі імя Багушэвіча. У 1931 годзе апублікаваў у часопісе «Беларуская думка» даклад «Беларуская справа высоўваецца на парадак дзённы польскім грамадзянствам». Пад псеўданімам «Эра» друкаваўся ў беларускіх кнігах-календарах, газетах «Наперад!» і «Родны край» (1933—1936).

На судовым працэсе супраць Грамады апраўданы, але палітыка польскіх уладаў адносна беларускага насельніцтва пагаршаецца разам са згортваннем беларусізацыі ў БССР. У 1934 годзе закрываецца Цэнтрсаюз. Адносіны Астроўскага з многімі дзеячамі заходнебеларускага нацыянальнага руху значна пагаршаюцца і ў маі 1934 — снежні 1935 гадоў яны праводзяць над ім грамадскі суд. Антон Луцкевіч, Уладзімір Самойла і былы старшыня Цэнтрасаюза Антон Трэпка вінавацілі яго ў дэмаралізацыі моладзі і адвольным распараджэнні фондамі. У 1936 годзе ўлады закрываюць Таварыства беларускай школы, у 1937 годзе — Настаўніцкі саюз. Астроўскі вымушаны пакінуць Вільню і пераехаць у Лодзь.

3 чэрвеня 1937 года Галоўнае ўпраўленне ў справах літаратуры і выдавецтваў (Галоўліт) Беларускай ССР выдала Загад № 33 «Спіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі з бібліятэк грамадскага карыстання, навучальных устаноў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Радаслава Астроўскага прадугледжвалася «спальваць».

Радаслаў Астроўскі аглядае паліцыянтаў

Радаслаў Астроўскі выступае на Другім Усебеларускім кангрэсе ў 1944 годзе

Падчас Другой сусветнай вайны

З пачаткам Другой сусветнай вайны актыўна супрацоўнічаў з нямецкімі акупацыйнымі ўладамі. Увосень 1941 года прыехаў у Мінск, працаваў у цывільнай адміністрацыі; пасля быў бургамістрам у Смаленску, Бранску, Магілёве. Са снежня 1943 года прэзідэнт Беларускай цэнтральнай рады (БЦР), стварэнне якой было дазволена немцамі, якія пачалі цярпець паразы на ўсходнім фронце, і спадзяваліся набыць сімпатыі беларусаў, каб потым мабілізаваць іх супраць Чырвонай Арміі; адзін з галоўных арганізатараў у чэрвені 1944 года Другога Усебеларускага кангрэса.

Астроўскі і яго паплечнікі падтрымлівалі генацыд яўрэйскага насельніцтва, але прымалі адносна мінімальны ўдзел у ажыццяўленні масавых забойстваў.

Эміграцыя і апошнія гады жыцця

Пасля вайны — палітычны дзеяч у эміграцыі, жыў у Заходняй Германіі на вуліцы Фольксгартэнштрасэ 1 у Лангенфельдзе, з 1956 года ў Саўт-Рыверы ў ЗША. Уваходзіў у кіраўніцтва Антыбальшавіцкага блока народаў. Кіраўнік і ідэолаг «бэцээраўскай» плыні беларускай эміграцыі, лічыў БЦР легітымным беларускім урадам у выгнанні і адмаўляў такі статус у Рады БНР.

Памёр 17 кастрычніка 1976 года ў Бентан-Харбар, Мічыган. Пахаваны на могілках Св. Еўфрасінні ў Саўт-Рыверы.

Сям’я

Меў двух дзяцей: Віктара і Галіну.

Творы

• Fragments from the history of Byelorussia (to 1700): material for historical research and study of the subject. London: Byelorussian Central Council, 1961. 102 p.
• (як V. Kalush) In the service of the people for a free Byelorussia: biographical notes on Professor Radoslav Ostrowski. London: Abjednańnie, 1964. 92 p.

Літаратура

• АСТРОЎСКІ Радаслаў Казіміравіч // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
• Соловьев А. К. Белорусская Центральная Рада: создание, деятельность, крах. — Мн., 1995.
• BS;^{[удакладніць]}
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 58. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
• Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 54. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2.

Спасылкі

• АСТРОЎСКІ Радаслаў Казіміравіч
• Лаўрэш Леанід. Астраномія ў Лукішскай турме. Некалькі крэсак жа біяграфіі Радаслава Астроўскага // Наша Слова. № 48 (1459), 27 лістапада 2019. // на pawet.net
• Да ўгодкаў Беларускай цэнтральнай рады