Перайсці да зместу

Свабода

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Свабо́да — магчымасць чалавека дзейнічаць у адпаведнасці са сваімі мэтамі, жаданнямі, інтарэсамі. Практычная рэалізацыя свабоды ажыццяўляецца пры наяўнасці аб'ектыўнай магчымасці (знешняй свабоды) для дзейнасці[1].

Свабода — у самім агульным сэнсе, наяўнасць магчымасці выбару, варыянтаў зыходу падзеі.

Свабода ёсць адзін з відаў праявы выпадковасці, накіроўванае свабодай волі (усвядомленая свабода) або стахастычным законам (непрадказальнасць сыходу падзеі, неўсвядомленая свабода). У гэтым сэнсе, паняцце «свабода» процілегла паняццю «неабходнасць».

У этыцы «свабода» звязаная з наяўнасцю свабоднай волі чалавека. Свабода волі накладае на чалавека адказнасць і абавязвае ў заслугу яго слова і ўчынкі. Учынак лічыцца маральным толькі ў тым выпадку, калі ён здзяйсняецца свабоднай воляй, з'яўляецца вольным волевыяўленнем суб'екта. У гэтым сэнсе этыка накіраваная на ўсведамленне чалавекам сваёй волі і звязанай з ёй адказнасцю.

У праве свабода звязаная не проста з адказнасцю суб'екта за свае дзеі, якая разумее яго свабоду волі, але і з мерай адказнасці — ступені наяўнасці свядомасці або непрытомнасці ўчынку. Выпрацоўка гэтай меры адказнасці за дзею выклікана патрабаваннем справядлівасці, справядлівай адплаты — меры пакарання.

У праве — замацаваная ў канстытуцыі або іншым заканадаўчым акце магчымасць вызначаных паводзін чалавека (напрыклад, свабода слова, свабода веравызнання і г. д.). Катэгорыя «свабода» блізкая да паняцця «права» ў суб'ектыўным сэнсе, аднак апошняе мяркуе наяўнасць больш або меней выразнага юрыдычнага механізму для рэалізацыі і звычайна карэспандуючага абавязку дзяржавы або іншага суб'екта здзейсніць якое-небудзь дзеянне (напрыклад, падаць працу ў выпадку права на працу). Наадварот, юрыдычная свабода ня мае выразнага механізму рэалізацыі, ёй карэспандуе абавязак устрымлівацца ад здзяйснення якіх-небудзь парушаючых дадзеную свабоду дзеянняў.[2]

Свабода — сродак для дасягнення мэты і сэнсу жыцця чалавека. У язычнікаў ідэалы свабоды паслужылі асновай стварэння дэмакратычнага грамадства, класічным прыкладам якога сталі Афіны ў Старажытнай Грэцыі. У апошнія стагоддзі да гэтых ідэалаў вярнулася і сучаснае грамадства.

Зноскі

  1. БЭ ў 18 т Т. 14. С. 242
  2. Большой юридический словарь Под ред. А. Я. Сухарева, В. Е. Крутских. М., 2007, ISBN 978-5-16-002606-0