Свантэ Пяэба

Свантэ Пяэба
шведск.: Svante Pääbo
Дата нараджэння	20 красавіка 1955(1955-04-20)[…] (68 гадоў)
Месца нараджэння	Оскар, Стакгольм або Стакгольм, лен Стакгольм, Швецыя
Грамадзянства	Швецыя
Бацька	Сунэ Бергстрэм
Маці	Карын Пяэба[d]
Жонка	Linda Vigilant[d]
Род дзейнасці	генетык, біёлаг, эвалюцыяніст
Навуковая сфера	палеагенетыка, эвалюцыйная антрапалогія[d], генетыка чалавечай эвалюцыі[d], генетыка, эвалюцыйная біялогія і evolutionary genetics[d]
Месца працы	Мюнхенскі ўніверсітэт Людвіга-Максіміліяна Інстытут эвалюцыйнай антрапалогіі таварыства Макса Планка Okinawa Institute of Science and Technology[d]
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Альма-матар	Упсальскі ўніверсітэт
Вядомы як	адзін з заснавальнікаў палеагенетыкі; расшыфроўка геному неандэртальца, адкрыццё дзянісаўскага чалавека
Член у	Саксонская акадэмія навук[d] Леапальдзіна Шведская каралеўская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія навук ЗША BBAW[d] Французская акадэмія навук Шведская каралеўская акадэмія інжынерных навук[d] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Еўрапейская акадэмія[d] Лонданскае каралеўскае таварыства
Узнагароды	прэмія імя Лейбніца[d] (1992) ганаровы доктар Цюрыхскага ўніверсітэта[d] (1994) Max Delbrück Medal[d] (1998) медаль Каруса[d] (1999) ганаровы доктар Хельсінкскага ўніверсітэта[d] (2000) прэмія імя Эрнста Шэрынга[d] (2003) Leipziger Science Award[d] (2003) Louis-Jeantet Prize for Medicine[d] (2005) honorary doctor of Royal Institute of Technology[d] (2008) Kistler Prize[d] (2009) ганаровы доктар Каралінскага інстытута[d] (25 мая 2012) Gruber Prize in Genetics[d] (2013) Sven Berggren prize[d] (2013) Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава (2014) Keio Medical Science Prize[d] (2016) Breakthrough Prize in Life Sciences[d] (2016) замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (2016) прэмія Дэна Дэвіда[d] (2017) прэмія прынцэсы Астурыйскай за дасягненні ў навуковых і тэхнічных даследаваннях[d] (2018) Прэмія Японіі[d] (2020) Nierenberg Prize[d] (2018) Newcomb Cleveland Prize[d] 2022 Nobel Prize in Physiology or Medicine[d] прэмія Мэсры[d] (2021)
Сайт	eva.mpg.de/genetics/staf…
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Свантэ Пя́эба, у шведскім маўленні Свантэ Пэ́эбу (эст.: і шведск.: Svante Pääbo; нар. 20 красавіка 1955, Стакгольм) — шведскі біёлаг, спецыяліст па эвалюцыйнай генетыцы. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне (2022).

Біяграфія

Сын біяхіміка Сунэ Бергстрэма, лаўрэата Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне (1982). Маці, Карын Пяэба — хімік эстонскага паходжання.

Вучыўся ў школе для перакладчыкаў, з 1975 года вывучаў ва Упсальскім універсітэце егіпталогію, рускую мову, гісторыю навукі і медыцыны. Абараніў дысертацыю па малекулярнай імуналогіі (1986). Затым нядоўга працаваў у цэнтры малекулярнай біялогіі Цюрыхскага універсітэта і ў Інстытуце вывучэння рака ў Лондане. У 1987—1990 гадах на постдактарантуры ва Універсітэце Каліфорніі ў Берклі, у лабараторыі Алана Уілсана, дзе займаўся вылучэннем генетычнага матэрыялу выкапнёвых і вымерлых у найноўшы час жывёл. У 1990—1997 гадах — прафесар агульнай біялогіі ў Мюнхенскім універсітэце, з 1997 года — дырэктар дэпартамента генетыкі ў інстытуце эвалюцыйнай антрапалогіі ў Лейпцыгу.

Дасягненні

Пяэба — адзін з заснавальнікаў такой дысцыпліны, як палеагенэтыка, якая займаецца даследаваннем першых людзей і гамінідаў пры дапамозе генетычных метадаў. Пачаў працу ў гэтай галіне ў 1984 годзе з вывучэння старажытнаегіпецкіх мумій з еўрапейскіх калекцый музеяў, да якіх атрымаў доступ праз свайго выкладчыка егіпталогіі. У 1985 годзе ўпершыню ў гісторыі дастаў з мумій генетычны матэрыял. У 2006 годзе абвясціў аб плане поўнай расшыфроўкі геному неандэртальца. У лютым 2009 года было абвешчана аб дасягненні першых папярэдніх вынікаў, і ў маі 2010 года яны былі апублікаваныя ў часопісе «Science». У сакавіку 2010 года група Пяэба, вывучала ДНК, вынятую з фрагмента косткі, знойдзенай ў Дзянісавай пячоры на Алтаі, і прыйшла да высновы пра існаванне ў старажытнасці раней невядомага віду гамінідаў — дзянісаўскага чалавека. У 2016 годзе група Пяэба апублікавала працу, у якой на падставе параўнальнага аналізу геномаў амаль 2000 людзей з усяго свету зроблена выснова, што было не менш за тры эпізоды скрыжавання паміж неандэртальцамі і рознымі групамі чалавека разумнага.

Паведамленне групы Пяэба ў 2002 годзе аб адкрыцці так званага «гена мовы» FOXP2 выклікала шырокі грамадскі рэзананс і навуковую дыскусію.

Узнагароды і прызнанне

• 1992 — Прэмія імя Лейбніца
• 1998 — Max Delbrück Medal
• 1999 — Carus-Medaille Леапальдзіны
• 2003 — Leipziger Wissenschaftspreis
• 2005 — Louis-Jeantet Prize for Medicine
• 2009 — Прэмія Кістлера
• 2013 — Прэмія Грубера
• 2014 — Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава, «За выдатныя заслугі ў галіне палеагенетыкі і археалогіі».
• 2016 — Прэмія Кэйо
• 2016 — Прэмія за прарыў у галіне медыцыны
• 2017 — Прэмія Дэвіда Дэна
• 2018 — HFSP Nakasone Award
• 2018 — Прэмія прынцэсы Астурыйскай
• 2018 — Прэмія Кёрбера
• 2018 — Прэмія Нірэнберга, SIO
• 2019 — Прэмія Уайлі
• 2019 — Медаль Дарвіна — Уолеса
• 2020 — Прэмія Японіі
• 2021 — Прэмія Мэсры
• 2022 — Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне

Узнагароджаны ордэнам «За заслугі» (2008) і Вялікім крыжам ордэна «За заслугі перад Федэратыўнай Рэспублікай Германія» (2009).

Член Шведскай каралеўскай акадэміі навук, Еўрапейскай акадэміі (1998), Берлінска-Брандэнбургскай акадэміі навук (1999), Леапальдзіны (2001), Саксонскай акадэміі навук (2004), Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук (2011), замежны член НАН ЗША (2004), Французскай акадэміі навук (2015) і Лонданскага каралеўскага таварыства (2016). Ганаровы доктар Ірландскага нацыянальнага універсітэта у Голуэе (2015).

Літаратура

• Claudia Eberhard-Metzger (2008). "Fahndung nach dem kleinen Unterschied (Porträt: Svante Pääbo)". Spektrum der Wissenschaft. Heidelberg (11): 116–122. ISSN 0170-2971
• Pääbo, Svante (1993). "Ancient DNA". Scientific American. 269 (5): 60–66. {{cite journal}}: Невядомы параметр |month= ігнараваны (даведка)
• Svante Paabo publications in PubMed (нявызн.). Праверана 27 ліпеня 2011.
• Svante Paabo publications in Google Scholar (нявызн.). Праверана 27 ліпеня 2011.
• Edge: Mapping the Neanderthal Genome - A Conversation With Svante Pääbo (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 13 снежня 2012. Праверана 27 ліпеня 2011.
• Candee, Marjorie Dent; Block, Maxine; Rothe, Anna Herthe (2007). Current biography yearbook. New York: H. W. Wilson. ISBN 0-8242-1084-0. {{cite book}}: Пададзена больш чым адно значэнне |ISBN= і |isbn= specified (даведка)Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (link)
• Harold M. Schmeck Jr (16 April 1985). "Intact Genetic Material Extracted from an Ancient Egyptian Mummy". New York Times.