Сербскае мастацтва
Сербскае мастацтва — мастацтва сербаў, якія пражываюць на тэрыторыі дзяржавы Сербія. На працягу доўгага часу сербскае мастацтва было выключна рэлігійным. Выяўленчае мастацтва Сербіі было звязана з архітэктурай, бо храмы распісваліся фрэскамі, царкоўныя пабудовы ўпрыгожвала скульптура.
Выяўленчае мастацтва Сярэдніх вякоў уключае ў сябе захаваныя ў сербскіх праваслаўных манастырах візантыйскія фрэскі і іконы. У пачатку сучаснага перыяду сербскае мастацтва знаходзілася пад уплывам мастацтва Габсбургскай манархіі. Сучаснае сербскае мастацтва бярэ пачатак з XIX стагоддзя.
Сербскае мастацтва сярэднявечча[правіць | правіць зыходнік]
У 2-й палове IX стагоддзя ў Сербіі было прынята хрысціянства ў форме праваслаўя. У краіне пачалі будавацца каменныя цэрквы. У царкоўнай архітэктуры адбылося злучэнне візантыйскага мастацтва з ўплывамі, якія ідуць з узбярэжжа Далмацыі. Гэты ўплыў адчуваецца ў царкве Святога Пятра ў Расе каля Нові-Пазара (VIII—X стст.). Цэнтральную частку царквы, увянчаную купалам, акружае кольцападобны скляпеністы неф. У X—XI стагоддзі ў сербскіх храмах з'яўляюцца трохнефныя базілікі (царква Багародзіцы Левішскай ў Прызране).
Будаўніцтва храмаў у сярэдневяковай Сербіі падтрымлівалася сербскай дзяржавай. Узорам сярэдневяковага сербскага дойлідства з'яўляецца манастыр Студзеніца, заснаваны Стэфанам Неманем. У гэтым манастыры сабраныя творы мастацтва візантыйскага стылю, якія ўключаюць у сябе фрэскі, унутранае ўбранне, скульптуры святых. У 1986 годзе ЮНЕСКА ўнесла манастыр у спіс Сусветнай культурнай спадчыны. Узорам візантыйскага дойлідства з'яўляюцца манастыры манастыр Мілешева, Сопачані і манастыр Высокія Дзечаны.
.jpg)
Уплыў візантыйскага мастацтва ў краіне ўзмацніўся пасля захопу ў 1204 годзе Канстанцінопаля ў час чацвёртага крыжовага паходу, калі многія грэчаскія мастакі беглі ў Сербію. Візантыйскі стыль прадстаўлены ў храме Ушэсця манастыра Мілешава, у насценным жывапісе і абразах храма Святых апосталаў у горадзе Печэ і ў манастыры Сопачані. Уплыў Візантыйскай архітэктуры дасягнуў піка пасля 1300 года пры аднаўленні Царквы Багародзіцы Левішка (каля 1306—1307) і храма Георгія Перамоганосца ў Стара Нагорыяне. У 1-й палове XIV стагоддзя ў дойлідстве фарміруецца новы кірунак — косава-метохійская школа. У храмавай архітэктуры школы найбольшае распаўсюджванне атрымаў візантыйскі крыжова-купальны тып храма з заходнім бабінцам. Прыкладам з'яўляецца царква Багародзіцы Левішскай ў Прызрэне (1306—1307), царква Святога Дзімітрыя (1321—1324) у комплексе Патрыярхіі ў Печэ.
У 1330—1350 гадах у Сербіі (Метохія) быў пабудаваны манастыр Высокія Дзечані. У адрозненне ад іншых сербскіх манастыроў гэтага перыяду, ён быў пабудаваны ў стылі Раманскай архітэктуры. У 2004 годзе ЮНЕСКА таксама ўнесла Дзечанскі манастыр у спіс Сусветнай спадчыны.
Прадметамі сербскага сярэдневяковага мастацтва былі рукапісы. Рукапіс Міраслаўскага Евангелля змяшчае цікавыя мініяцюры, выдатную каліграфію. Прыгожа аформлена Хлудаўскі псалтыр, які датуецца XIV стагоддзем. Сербскія князі XIV стагоддзя прыцягвалі да работ над рукапісамі лепшых пісцоў і мастакоў.
-
Белы Анёл, манастыр Мілешева. 1235г. -
Хрыстос з крыжам, Высокія Дзечані, XIV ст. -
Успенне Прасвятой Багародзіцы, Грачаница, XIV ст. -
Успенне Прасвятой Дзевы Марыі, Сопочани, XIV ст. -
Хлудаўскі псалтыр, XIV ст.
_001.jpg)
Ранняе Адраджэнне[правіць | правіць зыходнік]
У перыяд турэцкага нашэсця ў краіне будаваліся абарончыя збудаванні. На гандлёвых шляхах у XIII—XV стагоддзях былі збудаваныя крэпасці з вялікімі каменнымі зубчастымі сценамі, высокімі квадратнымі або круглымі вежамі. У гарах цытадэльныя сцены трымаліся рэльефа мясцовасці (Звечан і Магліч ў даліне ракі Ібар; Голубац на рацэ Дунай).
Заваяванне туркамі Сербіі ў XV стагоддзі аказала негатыўны ўплыў на ўсё сербскае мастацтва, надоўга затрымала культурнае і эканамічнае развіццё сербскіх зямель. Сербаў, аб'яднаных у хрысціянскія абшчыны, туркі лічылі прадстаўнікамі ніжэйшага класа (падданыя ў мусульманскіх краінах — рая). Сербскае дваранства не было інтэгравана ў Асмансую дзяржаву. Асманскі ўрад скасаваў сербскую хрысціянскую царкву. Але паколькі менавіта прадстаўнікі дваранства і царквы былі галоўнымі заказчыкамі і заступнікамі архітэктараў і мастакоў, то пайшло на спад і сербскае мастацтва. Нягледзячы на гэтыя цяжкасці ў гэтыя гады ў краіне ствараліся помнікі мастацтваў.
Ажыўленне ў мастацтве пачалося пасля аднаўлення ў 1557 годзе Сербскай Патрыярхіі. У XVII—XVIII стагоддзях будаўніцтва храмаў вялося больш у Ваяводзіне, якая ў 1690 ўвайшла ў склад Аўстрыйскай імперыі. У пачатку 17-га стагоддзя тут працаваў мастак Георгій Мітрафанавіч, які стварыў цікавыя працы ў манастыры Морача. У канцы 18-га стагоддзя ў сербскім мастацтве (мастакі Нікола Нескові, Тэадор Крачун, Якаў Орфелін) адчуўся ўплыў мастацкага напрамку барока.
Барока[правіць | правіць зыходнік]
Ранняе барока прыйшло ў жывапіс Сербіі пад уплывам рускіх мастакоў. У гэтым стылі працавалі мастакі Ёв Васілевіч і Васіль Рамановіч, Дзмітрый Васілеві, Ёакім Маркавіч, Ёван Попавіч і інш[1].
Узнікненне і развіццё жывапісу позняга барока вызначалася культурнымі і палітычнымі традыцыямі часоў Іосіфа II. У стылі позняга барока працавалі мастакі Якаў Орфелін і Тэадор Іліч, разьбяры па дрэве Аксенцій Маркавіч і Марка Вуятові. Неакласіцызм, як мастацкі стыль новага часу, выявіўся ў працах мастакоў наступнага стагоддзя: Стэфана Гаўрыловіча, Ёвана Ісайловіа, Георгія Мішковіча і Міхайла Жыўкавіча[2].
Жывапіс XIX стагоддзя[правіць | правіць зыходнік]
Графіка[правіць | правіць зыходнік]
.jpg)
У першыя дзесяцігоддзі XIX стагоддзя сербскія мастакі шмат працавалі ў тэхніцы літаграфіі. Да іх адносяцца Анастас Ёванавіч. У літаграфіі, якая стала часткай графічнай прадукцыі, пераважалі нацыянальна-гістарычныя тэмы. У гэтай галіне працавалі сербскія мастакі: Ёван Попавіч, Ураш Княжэвіч, Сіміч Паўле, Стеве Тадаровіч, Джорджу Крсціч і інш. У канцы 19-га стагоддзя ў Сербіі карысталіся папулярнасцю працы на бытавыя матывы з народнага жыцця, выявы гістарычных падзей і дзяржаўных дзеячаў[3].
Неакласіцызм[правіць | правіць зыходнік]
У канцы XVII — пачатку XIX стагоддзя сербскае мастацтва знаходзілася пад уплывам ідэй эпохі Асветніцтва і філасофіі рацыяналізму. У дадатак да рэлігійнай жывапісу, які па-ранейшаму дамінаваў, мастакі звярнуліся да жанру партрэта. У галерэю партрэтнага жывапісу ўваходзілі партрэты сербскіх святароў, афіцэраў, грамадзянскіх асоб — юрыстаў, прафесараў, пісьменнікаў, багатых купцоў і іх жонак, і інш.[4]
Рамантызм[правіць | правіць зыходнік]
У сярэдзіне XIX стагоддзя сербскія мастакі звярнуліся да рамантызму. Рамантычныя ідэі прыйшлі ў краіну з Аўстрыі, Германіі, Італіі. Сацыяльныя і палітычныя ўмовы жыцця ў Сербіі спрыялі росквіту гэтага напрамку мастацтва ў канцы 1860-х і пачатку 1870-х гадоў. Ствараемыя мастакамі ў цёплых танах кампазіцыі дапаўняліся гульнёй святла і ценю [5]. У гэтым кірунку працавалі мастакі Катарына Іванавіч (1811—1882), Джура Якшыч (1832—1878), Павел Сіміч (1818—1876), Новак Радоні (1826—1890) і Стеве Тодаровіч (1832—1925).
Сучаснае выяўленчае мастацтва[правіць | правіць зыходнік]
У 1895 годзе Кірыла Кутлік стварыў у Сербіі першую школу мастацтваў. Многія з яго вучняў працягнулі адукацыю ў Францыі і Германіі, пераняўшы там новыя авангардныя напрамкі ў жывапісу. Да іх ліку адносіцца Надзея Пятровіч, якая знаходзілася пад уплывам фавізма, Сава Сумалові, які працаваў у стылі Кубізму.
Пасля Другой Сусветнай вайны, асноўным напрамкам у сербскім жывапісе быў Сацыялістычны рэалізм. У 1970-я гады частка мастакоў звярнулася да Сюррэалізму.
У ХХІ стагоддзі маладыя мастакі Ёванка Саниенаві і Сіманіда Райцэвіч, адпаведна філасофскім тэорыям (у жыцці ўсё рэальна і няма нічога рэальнага), спрабавалі аб'яднаць жывапіс рэалізму з сюррэалізмам[6].
Да сучасных сербскіх мастакоў адносяцца: Уладзімір Маніч, Драган Бартулы, Ісідара Іванавіч, Дзеяна Мандзелца, Більяна Вукавіч, Сладжана Марынкавіч, Івана Настескі і Мая Джуравіч. Іх творы адлюстроўваюць як агульнасць культурных традыцый славянскіх народаў, так новыя павевы ў сучасным мастацтве.
Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ «СЛИКАРСТВО РАНОГ БАРОКА» Архівавана 30 верасня 2018..
- ↑ «СЛИКАРСТВО КАСНОГ БАРОКА» Архівавана 14 чэрвеня 2016..
- ↑ «ГРАФІКА XIX СТАГОДДЗЯ» Архівавана 24 лістапада 2016..
- ↑ «НЕОКЛАСИЦИЗАМ — АРСЕНИЈЕ ТЕОДОРОВИЋ І ПАВЕЛ ЂУРКОВИЋ» Архівавана 21 красавіка 2017..
- ↑ «ЕПОХА РАМАНТЫЗМУ» Архівавана 30 студзеня 2017..
- ↑ Gordana Biba Marković, XV Prolećni Anale Архівавана 3 верасня 2014..
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Đurić, Vojislav J.. Art in the Middle ages. История сербской культуры. Rastko (1995).
- Ваіслаў Ж Đurić; Гордана Бабіч-Джорджевич (1997). Српска umetnost у srednjem стагоддзя: ХIV-ХVI стагоддзе. Književna сербская задруга.
- Dejan Medaković. Art in the Eighteent and Nineteenth centuries. История сербской культуры. Rastko (1995).
- Miodrag B. Protić. Painting in the Twentieth century (The First epoch - 1900-1950). История сербской культуры. Rastko (1995).
- Miodrag B. Protić. Painting in the Twentieth century (The Second Epoch - after 1950). История сербской культуры. Rastko (1995).
- Miodrag B. Protić. Painting and sculpture in the twentieth century. История сербской культуры. Rastko (1995).
- Koviljka Smiljković. Naive art. История сербской культуры. Rastko (1995).
- Miroslav Fruht. Design and Applied art. История сербской культуры. Rastko (1995).
- Паштрнакова, Вярба (2011). Чедомир Папоў, ур. Српски биографски рачнік 5 (Кв-Мао)). Нові Сад: Бібліятэка Матице српске. ISBN 978-86-7946-085-1.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Архітэктура, выяўленчае і дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Сербіі IX — пачатку XIX стагоддзя
- Св. Архівавана 10 чэрвеня 2019. Лука: Старая сербская ікона Архівавана 10 чэрвеня 2019.
- Мастацкая галерэя
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
