Спас Нерукатворны

Спас Нерукатворны, таксама Абраз з Эдэсы, Хустка Веранікі ці Мандыльён (ад грэч. μανδήλιον— ручнік) — абраз Ісуса Хрыста, які, паводле падання, не быў напісаны рукой чалавека, а ўтварыўся цудоўным чынам. У праваслаўнай традыцыі называецца Нерукатворны абраз Хрыста, у каталіцкай — Хустка Веранікі, але гэтыя выявы маюць агульную тэалагічную і культурную аснову.

Паводле адной з найстаражытнейшых хрысціянскіх легенд, кіраўнік горада Эдэса (сучасны Шанлыўрфа ў Турцыі) Абгар V цяжка захварэў і напісаў ліст Ісусу Хрысту з просьбай пра лячэнне. У адказ Ісус нібыта адправіў яму свой партрэт, адлюстраваны на палатне (або ручніку), якім Ён перад тым выцер твар. На гэтым палатне цудоўным чынам засталося Яго аблічча. Абраз аздаравіў кіраўніка горада і стаў мясцовай святыняй.

Гэты абраз атрымаў назву «Мандыльён» — ікона на ручніку. Упершыню ён згадваецца ў тэкстах IV–V стагоддзяў, але найбольш папулярны быў у Візантыі, дзе лічыўся ахоўнікам дзяржавы. Паводле падання, у 944 годзе Мандыльён быў перанесены ў Канстанцінопаль і ўрачыста сустрэты імператарам.

Спас Нерукатворны з'яўляецца сімвалам увасаблення Бога — Ён «прыняў аблічча чалавека», і таму чалавек можа бачыць Бога, як вучылі айцы Царквы. Гэта выява, што падкрэслівае хрысталагічную праўду пра рэальнае ўвасабленне Ісуса Хрыста. У праваслаўнай і каталіцкай традыцыях яна служыць апраўданнем візуальнага вобраза Бога ў іканапісу.

У візантыйскім іканапісе абраз Спаса Нерукатворнага часта прадстаўлены як твар Хрыста на тканіне (нярэдка з вузелкамі па краях — як знак, што гэта ручнік). Характэрна адсутнасць цела — толькі твар. Абраз рэдка мае іншыя постаці, што падкрэслівае яго асаблівы статус.

У праваслаўнай царкве свята Спаса Нерукатворнага адзначаецца 29 жніўня (па новым стылі), яно таксама вядома як Трэці Спас, або Арэхавы Спас. У гэты дзень ушаноўваецца памяць перанясення абраза з Эдэсы ў Канстанцінопаль. У народзе свята злілося з аграрнымі традыцыямі, звязанымі са зборам арэхаў і канцом жніва.

На Захадзе падобны абраз вядомы як Святая Вуаль Веранікі. Паводле легенды, падчас шляху на Галгофу Святая Вераніка падала Ісусу тканіну, каб Ён выцер твар, і на ёй засталося Яго аблічча. Хоць гэтая гісторыя не прысутнічае ў Евангеллі, яна атрымала шырокае распаўсюджанне ў Сярэднявеччы і стала тэмай шматлікіх твораў мастацтва.

Спас Нерукатворны стаў архетыпам для многіх абразоў і мастацкіх твораў. Яго выява з’яўляецца адным з першых «ікон-узораў» у праваслаўным іканапісе. Ён уплываў на развіццё тэалогіі іконы, хрысціянскую культуру і народную традыцыю. Акрамя таго, лічыцца адным з асноўных цудадзейных абразоў, якому прыпісваюцца ацаленні і абарона ў часе небяспекі.

Гл. таксама

• Абгар V Укама
• Святая Вераніка

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Спас Нерукатворны