Спляценне (мастацтва)

Англа-саксонская залатая спражка поясу са спляценнем стужкамі, Пахавальная ладдзя Сатан-Ху, VII стагоддзе

Дэталь складанага спляцення з Келскай кнігі.

У выяўленчым мастацтве спляценне — распаўсюджаны дэкаратыўны элемент ў сярэднявечным мастацтве. У спляценні лініі або часткі матываў паўтараюцца, заплятаюцца, завязваюцца вузламі ў складаныя геаметрычныя формы, часта для запаўнення прасторы. Спляценне часта сустракаецца ў мастацтве перыяду міграцый Паўночнай Еўропы, асабліва ў астраўным мастацтве Брытанскіх астравоў і паўночным мастацтве Ранняга Сярэдневякоўя і ў ісламскім мастацтве .

Гісторыя і прымяненне

Паходжанне

Спляценне і вярчальная сіметрыя: Грыўня са скарбу з Фахада Жалезнага веку, Музей Пантэведра, Галісія

Складаныя пераплеценыя і сплеценыя матывы можна ўбачыць у познім старажытнарымскім мастацтве ў многіх кутках Еўропы, у мазаічных падлогах і іншых формах мастацтва. Копцкія манускрыпты і тэкстыль V—VI стагоддзяў упрыгожаныя арнаментам з шырокіх стужак, вельмі падобнымі на самыя раннія ўзоры плеценых вузлоў, можна ўбачыць у манускрыптах астраўнога мастацтва Брытанскіх астравоў.

Паўночная Еўропа

Спляценне з’яўляецца асноўнай рысай арнаменту «стылю II» звярынага стылю мастацтва перыяду міграцый і шырока прысутнічае ў Паўночнай Еўропе, а таксама быў прынесены лангабардамі ў Паўночную Італію. Як правіла, у гэтым стылі доўгія «стужкі» заканчваюцца галавой звера. Да 700 г. н.э. ён становіцца менш распаўсюджаным на большасці тэрыторыі Еўропы, аднак працягвае развівацца на Брытанскіх астравах і ў Скандынавіі, дзе яго можна ўбачыць у працах па метале, разьбе па дрэве, рунічных камянях, высокіх крыжах і ілюмінаваных манускрыптах, створаных паміж VII і XII стагоддзямі. Мастак Джордж Бэйн ахарактарызаваў спляценне ранняга перыяду астраўнога мастацтва, якое можна ўбачыць у Кнізе з Дарау і фрагменце Евангелля з Дарэмскага сабора, створаных у VII стагоддзі, як «раз’яднаныя і злучаныя» касічкі. Не мае аднаго меркавання, ці былі копцкія плеценыя матывы прама запазычаныя гіберна-шатландскімі манастырамі з усходняга Міжземнамор’я або праз ламбардскую Італію. Гісторык мастацтваў Д. Д. Суіні выказваецца за прамыя зносіны паміж скрыпторыямі раннехрысціянскай Ірландыі і копцкімі манастырамі Егіпта.

Для гэтага новага стылю былі характэрныя падоўжаныя звяры, пераплеценыя ў сіметрычныя фігуры, і ён можа быць датаваны сярэдзінай VII стагоддзя, калі прымаць датыроўкі узораў ў скарбе Сатан-Ху . Найбольш складаныя і насычаныя зоамарфічныя спляценні сустракаюцца ў мастацтве эпохі вікінгаў, а менавіта ва Урнескім стылі (паўстаў ў 1050 годзе), ззе вусікі лісцяных арнаментаў пераплятаюцца са стылізаванымі жывёламі.

Росквіт паўночнаеўрапейскага спляцення прыйшоўся на астраўное мастацтва Брытанскіх астравоў, дзе арнаменты ў звярыным стылі Паўночнай Еўропы аб’ядналіся з вузлапляценнем стужкамі і хрысціянскімі ўплывамі ў такіх працах як Келская кніга і Крыж Конга. Цэлыя дывановыя старонкі былі ілюмінаваныя абстрактнымі матывамі, уключаючы шырокае выкарыстанне спляцення, а каменныя высокія крыжы спалучалі панэлі са спляценнем з панэлямі з выявамі фігур. Спляценне астраўнога мастацтва скапіявалі ў кантынентальнай Еўропе, дастаткова набліжана ў франка-саксонскай школе VIII—XI сталеццяў і менш блізка ў іншых каралінгскіх школах ілюмінавання, дзе існавала традыцыя лісцяных дэкаратыўных арнаментаў. У раманскім мастацтве гэта стала звычайным, а спляценне ў цэлым — значна менш складаным. Аднак часам можна ўбачыць і звярыныя формы.

Ісламскае мастацтва

У ісламскім арнаменце распаўсюджаныя матывы геаметрычных перапляценняў. Яны могуць лічыцца асаблівым відам арабескі. Элементы амеядскай архітэктуры, напрыклад мазаіка падлогі, аконныя рашоткі, разьба і размалёўванне сцен, дэкаратыўная праца па метале VIII—X стагоддзяў, якія змяшчаюць элементы складаных спляценняў, распаўсюджаных у больш познім ісламскім мастацтве. Спляценне можна ўбачыць у куфійскай каліграфіі.

Паўднёвая Еўропа

Спляценне і вузлы часта сустракаюцца ў візантыйскім мастацтве, працягваючы рымскае выкарыстанне, але яны мелі вялікага пашырэння. Адным з важкіх прыкладаў распаўсюджанага рэгіянальнага выкарыстання спляцення з’яўляецца спляценне з трох стужак, якое можна назираць у ранне-сярэднявечнай Харватыі на каменных рэзьбах IX—XI сталеццяў.

Галерэя

• 

  Наплечные зашпількі з пераплеценымі схематычнымі жывёламі, пахавання Сатан-Ху, пачатак VII стагоддзя.

• 

  Спляценне ранняга перыяду астраўнога мастацтва, старонкі Евангелля Дарэмскага сабора, сярэдзіна VII ст.

• 

  Астраўное спляценне жывёл і вузлоў, Евангелле з Ліндзісфарна, пачатак VIII ст.

• 

  Старонка з Кнігі Дзімы з простымі межамі ў стылі спляцення, VIII ст.

• 

  Кіркядскі камень, Аберлема, Шотландыя, каля 800

• 

  Рунічны камень Ärentunar з пераплеценымі жывёламі, Апланд, Швецыя

• 

  Дэталь упрыгожанай буквіцы "T" з запаўненнем спляценнем стужкамі і матывам пераплеценых жывёл, Келская кніга, каля 800

• 

  Фрагмент англа-саксонскага крыжа IX стагоддзя, знойдзены ў манастыры Святога Освальда, Глочэстэр

• 

  Надпіс харвацкага караля Сцяпана Држыслава, канец X ст.

• 

  Дывановая старонка з арабскага ілюмінаванага манускрыпту, XI ст.

• 

  Разьба на Крыжы Конга, ірландскім працэсійным крыжы, упрыгожаным элементамі астраўнога мастацтва і Урнескага стылю, пачатак XII ст.

• 

  Раманскае спляценне, лісцяны арнамент і вузлы, Францыя, каля 1175 - 1195

• 

  Фоліа з манускрыпту Карану з пераплеценымі краямі, 1182

• 

  Раманскае спляценне, буквіца, запоўненая фігурамі, Паўночная Англія, 1190-1200.

Спасылкі

• Ілюстраваны артыкул Піцера Хуберта аб паходжанні скульптуры, упрыгожанай спляценнем. Архівавана 27 верасня 2007. (англ.)
• Bain, George (1973). Celtic Art: The Methods of Construction. Dover Publications, Inc. Bain, George (1973). Celtic Art: The Methods of Construction. Dover Publications, Inc. ISBN 0-486-22923-8. https://archive.org/details/methodsofconstru00bain. 
• Bishop, Morris (2001). The Middle Ages. Mariner Books. Bishop, Morris (2001). The Middle Ages. Mariner Books. ISBN 0-618-05703-X. https://archive.org/details/middleages00bish_0. 
• Graham-Campbell, James (1980). The Viking World. Ticknor & Fields. Graham-Campbell, James (1980). The Viking World. Ticknor & Fields. ISBN 0-89919-005-7. https://archive.org/details/vikingworld0000grah_m6q1. 
• Mitchell, G. Frank, Peter Harbison, Liam de Paor, Maire de Paor, and Roger A. Stalley (1977). Treasures of Irish Art, 1500 B.C. to 1500 A.D. : From the Collections of the National Museum of Ireland, Royal Irish Academy, & Trinity College, Dublin. Metropolitan Museum of Art & Alfred A. Knopf, New York. Mitchell, G. Frank, Peter Harbison, Liam de Paor, Maire de Paor, and Roger A. Stalley (1977). Treasures of Irish Art, 1500 B.C. to 1500 A.D. : From the Collections of the National Museum of Ireland, Royal Irish Academy, & Trinity College, Dublin. Metropolitan Museum of Art & Alfred A. Knopf, New York. ISBN 0-394-42807-2. https://archive.org/details/treasuresofirish0000unse.