Станіслаў Сташыц

Станіслаў Сташыц
Станіслаў Сташыц
	польск.: Stanisław Staszic
Дата нараджэння	6 лістапада 1755[…]
Месца нараджэння	Піла, Пільскі павет, Велікапольскае ваяводства, Польшча;
Дата смерці	20 студзеня 1826[…] (70 гадоў)
Месца смерці	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя;
Месца пахавання	Касцёл камедулаў у Варшаве[d];
Грамадзянства	Рэч Паспалітая; Царства Польскае;
Род дзейнасці	мовазнавец, паэт, географ, філосаф, перакладчык, геолаг, пісьменнік, палітык, ксёндз, пераходны дыякан, выхавацель, палітычны публіцыст, прэсвітар, дзеяч адукацыі
Месца працы	Анджэй Геранім Замойскі[d];
Альма-матар	Пазнаньскі езуіцкі калегіум[d];
Член у	Варшаўскае таварыства сяброў навук[d]; Генеральная канфедэрацыя; Грубяшоўскае сельскагаспадарчае таварыства[d]; Кракаўскае навуковае таварыства[d];
Узнагароды
Подпіс
	Цытаты ў Вікіцытатніку
	Творы ў Вікікрыніцах
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Станіслаў Ста́шыц^[4] (польск.: Stanisław Wawrzyniec Staszic; 6 лістапада 1755 — 20 студзеня 1826) — польскі філосаф, публіцыст, грамадскі і дзяржаўны дзеяч, географ, геолаг, гісторык, перакладчык, каталіцкі святар, мецэнат. Адзін з заснавальнікаў Дзяржаўнага ўніверсітэта сельскай гаспадаркі ў Варшаве (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego SGGW)^[5].

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў горадзе Піла. Сын мэра горада^[6]. У 1774—1778 гадах^[6] вучыўся ў калегіуме езуітаў у Познані. З 1781 года настаўнік дзяцей польскага дзяржаўнага дзеяча А. Замойскага, падарожнічаў з імі па Еўропе^[6], наведваў курсы ў Лейпцыгскім і Гётынгенскім універсітэтах. З 1799 года ксёндз. У 1800-х гадах займаўся навукай, падарожнічаў па Еўропе. У 1807—1812 гадах працаваў у Адукацыйнай палаце Варшаўскага герцагства, у 1810—1812 гадах — член Дзяржаўнага савета^[4]. У 1815—1816 гадах міністр адукацыі Царства Польскага, у 1816—1824 гадах — кіраўнік Дэпартамента прамысловасці і рамёстваў^[6].

Адзін з заснавальнікаў Варшаўскага ўніверсітэта сельскай гаспадаркі (1816), горнай школы ў Кельцах і інш. Заснавальнік (1800) і старшыня (з 1808 года) Таварыства сяброў навук, ініцыятар будаўніцтва яго штаб-кватэры (т. зв. палац Сташыца ў Варшаве, 1820—1823)^[6]. У 1816 годзе заснаваў у Грубешаве сялянскае таварыства і перадаў яму ў вечнае карыстанне свае землі^[4].

Унёс значны ўклад у развіццё навукі, асветы, горнай і металургічнай прамысловасці Царства Польскага. Аўтар антыпрыгонніцкай публіцыстыкі. Адзін з буйнейшых дзеячаў польскага Асветніцтва.

Сярод твораў: «Заўвагі аб жыцці Яна Замойскага» (Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, 1787), «Папярэджанні Польшчы» (Przestrogi dla Polski, 1790), «Аб арфаграфіі» (O ortografii, 1814), «Аб земляробстве Карпат і іншых гор і раўнін Польшчы» (O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski, 1815), паэма «Род чалавечы» (Ród Ludzki, 1819—1820) і інш.

Памяць[правіць | правіць зыходнік]

У гонар Станіслава Сташыца названы вуліцы ў шэрагу гарадоў Польшчы, навучальныя ўстановы (у тым ліку Горна-металургічная акадэмія ў Кракаве, агульнаадукацыйны ліцэй у Лодзі), гара на востраве Заходні Шпіцберген. Помнікі пастаўлены ў гарадах Цехацінак, Чэнстахова, Дамброва Гурніча, Грубешаў, Кельцы, Лодзь, Познань, Варшава і інш.

У 1992 годзе была выпушчана калекцыйная манета наміналам 200 000 злотых з выявай Станіслава Сташыца^[7]. У 1993 годзе выпушчана ў абарачэнне банкнота наміналам 50 000 злотых з яго выявай^[8]^[9].

У горадзе Піла ў доме Станіслава Сташыца дзейнічае музей^[10]. Жыццю і дзейнасці Станіслава Сташыца прысвечаны шэраг публікацый.

Зноскі

↑ ^а ^б Stanislaw Staszic // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ ^а ^б Stanislaw Staszic // Internet Philosophy Ontology project Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a>
↑ ^а ^б ^в http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/staszic-stanislaw/ Праверана 30 жніўня 2022.
↑ ^а ^б ^в БелЭн 2002.
↑ Варшавский сельскохозяйственный университет SGGW
↑ ^а ^б ^в ^г ^д СТА́ШИЦ (Staszic) Станислав Вавжинец // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
↑ Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. — Szczecin: Nefryt, 1995, s. 196. — ISBN 83-902670-1-2. (польск.)
↑ В мире монет (руск.)
↑ To już 20 lat. Pamiętasz jeszcze stare banknoty? (польск.)
↑ Пила // Музей истории Кронштадта (руск.)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Бажэнаў Ю. В. Сташыц (Staszic) Станіслаў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 183. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
Сташиц (Staszic, Staszyc) Станислав // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
Советская историческая энциклопедия. В 16 томах. — М.: Советская энциклопедия. 1973—1982. Том 13. СЛАВЯНОВЕДЕНИЕ — СЯ ЧЕН. 1971. (руск.)

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Станіслаў Сташыц
Muzeum Stanisława Staszica w Pile (польск.)
Michał Wieczorek Польские философы, изменившие наше мышление // Culture.pl (руск.)
Станислав Сташиц // Филологический проект «Славянство — форум славянских культур» (руск.)

[_3b15204bcf437607-1] а ^б Stanislaw Staszic // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[_ec59e58acd615dc6-2] а ^б Stanislaw Staszic // Internet Philosophy Ontology project Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a>

[_c19413393c03097d-3] а ^б ^в http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/staszic-stanislaw/ Праверана 30 жніўня 2022.

[FOOTNOTEБелЭн2002-4] а ^б ^в БелЭн 2002.

[SGGW-5] Варшавский сельскохозяйственный университет SGGW

[ВРЭ-6] а ^б ^в ^г ^д СТА́ШИЦ (Staszic) Станислав Вавжинец // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.

[7] Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. — Szczecin: Nefryt, 1995, s. 196. — ISBN 83-902670-1-2. (польск.)

[8] В мире монет (руск.)

[9] To już 20 lat. Pamiętasz jeszcze stare banknoty? (польск.)

[10] Пила // Музей истории Кронштадта (руск.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]