Сітцы
Аграгарадок
Сітцы 
Сітцы на карце Беларусі ±   | ||||||||||||||||||||||
Сі́тцы[1] (трансліт.: Sitcy, руск.: Ситцы), да 1971 года Вялікія Сітцы — аграгарадок у Докшыцкім раёне Віцебскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Сітцаўскага сельсавета. Знаходзіцца за 19 км на захад ад Докшыц, за 220 км ад Віцебска, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Параф’янава, на аўтамабільнай дарозе Докшыцы — Мядзел[2].
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
.jpg)
Вялікае Княства Літоўскае[правіць | правіць зыходнік]
У канцы XV ст. належалі троцкаму ваяводзе Багдану Саковічу, які атрымаў Сітцы напэўна ў складзе Даўгінаўскага маёнтка ў 1485 годзе. Пасля смерці пана Багдана (1491) ўладанні ўспадкавала дачка Альжбэта, жонка Мікалая Радзівіла, у сувязі з гэтым Сітцы згадваюцца ўпершыню. Пасля смерці ў 1546 годзе Алены, дачкі Альжбэты і ўнучкі Багдана, долю спадчыны з Сітцамі атрымала яе дачка Соф’я, жонка пана Юрыя Хадкевіча. У 1567 годзе «дварэц» Сітцы, паміж Ваўкалатай і Порплішчам, належаў да Даўгінаўскага «двара» Ю. Хадкевіча[3].
У XVII ст. у Сітцах быў замак. Паводле рэестру падымнага за 1690 год, маёнтак належаў ужо Уладзіславу Бжастоўскаму. Напачатку XVIII ст. Бжастоўскія перабудавалі замак на палацавую рэзідэнцыю, заклалі вакол яе парк. У 1710 годзе пабудавана драўляная Георгіеўская царква.
Расійская імперыя[правіць | правіць зыходнік]
Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793) вёска апынулася ў Расійскай імперыі, цэнтр Сітцаўскай воласці Вілейскага павета Віленскай губерні. У 1798 годзе Сітцы купіў Тадэвуш Дамейка (1762—1838; дзядзька Ігнацыя Дамейкі). Наступным уладальнікам быў сын Тадэвуша — Аляксандр Стэфан Дамейка (1804—1878). Палац Бжастоўскіх згарэў яшчэ пры Тадэвушы ў 1830 годзе, да цяперашняга часу ад яго дайшлі толькі цагляныя калоны порціка. У сярэдзіне XIX ст. Аляксандр Дамейка на новым месцы побач пабудаваў драўляную партэравую сядзібу. Да сядзібнага дому прымыкаў зашклёны павільён з шатровым дахам пад аранжарэю і зімовы сад, парк вакол займаў плошчу 8 га.
Аляксандр памёр бяздзетным і да канца XIX ст. маёнтак спадчынай перайшоў яго пляменніку Вацлаву Дамейку (1854—1935). Пры Вацлаве ў Сітцах працавала цагельня, якая вырабляла цэглу, кафлю і дахоўку (кафля мясцовай вытворчасці і цяпер сустракаецца ў Сітцах). У 1913 годзе пабудавана новая каменная Георгіеўскай царква.
Найноўшы час[правіць | правіць зыходнік]
З 1921 года ў складзе Польшчы. З 1939 года ў складзе БССР. Апошняй уласніцай з Дамейкаў была сястра Вацлава — Вікторыя Леонія Дамейка (1858—1954), жонка Станіслава Паплаўскага, якая з’ехала, каб не застацца на тэрыторыі, што пераходзіла пад кантроль СССР. Маёнтак канфіскавалі, у 1940 годзе на яго аснове створаны саўгас "Сітцы".
У 1940 годзе каля вёскі пабудаваны запасны аэрадром ВПС РСЧА[4] «Вялікія Сітцы». Першымі днямі савецка-германскай вайны тут базіраваўся 43-і ббап 12-й бад, які здзяйсняў баявыя вылеты ў раёны Сувалак, Друскенінкая, Тракая-Вільнюса, Вільнюса-Ашмян і Ашмян-Валожына па бамбардзіроўцы і штурмоўцы калон праціўніка. Аэрадром выяўлены авіяразведкай Люфтвафэ і атакаваны другой паловай дня 25.6.1941 года, на зямлі знішчаны і пашкоджаны шэсць Су-2[ru] і два Р-Z[ru], а 20:00 полк перабазіраваўся на аэрадромы каля Траўнікаў і Бецкага, а 21:20-21:30 праціўнік зноў атакаваў ужо пустое месца. Прынамсі з першых дзён ліпеня 1941 года і напрацягу акупацыі аэрадром выкарыстоўвалі падраздзяленні Люфтвафэ (II./LG2, I./KG2, II./KG2, III./KG2 і інш.), персанал кватэраваў ў Сітцах і ваколіцах (у т. л. Курдзеках, паводле мясцовай вуснай гісторыі[en]). З верасня 1943 года да абслугоўвання аэрадрома прыцягвалі італьянскіх ваеннапалонных з лагера ў Параф’янаве, іх расстралялі каля фальварку Ходараўка вясной 1944 года перад адступленнем.
У 1944 годзе савецкія партызаны спалілі сядзібу Дамейкаў.
У XXI ст. вёсцы нададзены статус аграгарадка. Мясцовы саўгас рэарганізаваны ў прыватнае прадпрыемства.
Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]
- 2001 год — 782 жыхары, 323 двары[2]
Інфраструктура[правіць | правіць зыходнік]
- Сярэдняя школа
- Дом культуры
- Бібліятэка
- Бальніца
- Амбулаторыя
- Аптэка
- Аддзяленне сувязі[2]
Славутасці[правіць | правіць зыходнік]
.jpg)
- Сядзібна-паркавы комплекс Дамейкаў
- Сырніца (2-я пал. XVIII ст.)
- Свята-Георгіеўская царква (1913)[2]
- Дуб-волат — батанічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння
Вядомыя асобы[правіць | правіць зыходнік]
- Мікалай Уладзіміравіч Карповіч (1926—1992), работнік сельскай гаспадаркі, Герой Сацыялістычнай Працы (1972).
Зноскі
- ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 БЭ у 18 т. Т. 14. — С. 425.
- ↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Докшыцкага раёна / Рэдкал. Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]; уклад. А. В. Скараход; маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2004. — С. 42-59; 70-71.
- ↑ http://aircraft-museum.ucoz.ru/publ/aehrodromy_v_belarusi/shifry_aehrodromov_zovo_1941g/3-1-0-3
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Сітцы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14).
- Sitce // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. — Tom X (Rukszenice — Sochaczew), 1889. — S. 626 (польск.)
- Sitce // Roman Aftanazy. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione. — T. 11: Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1-10. — Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997. — S. 599—601. — ISBN 83-04-04369-6, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сітцы- Сітцы на сайце Глобус Беларусі (руск.)
 | |
|---|---|
| Цэнтр | |
| Вёскі | Вайтовічы · Вянюціна · Дзядкі · Заборцы · Кіякова · Курдзекі · Лісавічы · Макаравічы · Малыя Сітцы · Новая Вёска · Параф'янава · Парэчча · Пліскі · Рапяхі · Старое Сяло · Чаркасы |
