Тальтэкі

Сталіца тальтэкаў Тула.

Тальтэ́кі — індзейскі народ юта-ацтэкскай моўнай сям’і, які жыў на тэрыторыі «сярэдневяковай» Месаамерыкі.

У VIII стагоддзі тальтэкі ўварваліся з поўначы ў Цэнтральную Мексіку, у IX стагоддзі стварылі вялікую дзяржаву, якая ахапіла цэнтральныя і паўночныя раёны Мексікі са сталіцай у Сэра-дэ-ла-Эстрэлья, а затым у Талане (Талан; сучасная Тула. Іншыя назвы Тлілан-Тлапалан, Талула, Чалула, Чалула-Коа).

У сваёй культуры тальтэкі развівалі традыцыі Тэатыўакана і Шачыкалька.

У X стагоддзі ваенныя атрады тальтэкаў падпарадкавалі асобныя групы мая на Юкатане і ў горнай Гватэмале, дзе знаходзіліся буйныя горада-дзяржавы — Чычэн-Іца, Ушмаль, Маяпан, Гумарках, Ішымчэ і інш. У той жа час, у выніку ўнутраных канфліктаў у імперыі тальтэкаў, ад іх адкалолася і мігрыравала на тэрыторыю сучаснага Сальвадора вялікая група насельніцтва, уліўшыся ў цывілізацыю піпілеў.

У другой палове XII стагоддзя н. э. новае нашэсце з поўначы ваяўнічых плямёнаў, апошняй хваляй якіх былі ацтэкі, паклала канец валадарству тальтэкаў у Мексіцы. К часу іспанскага заваявання (XVI стагоддзе) тальтэкі даўно сталі легендарным народам; ім прыпісваліся ўсе культурныя дасягненні мінулага.

Культура тальтэкаў аказала значны ўплыў на фарміраванне культуры ацтэкаў.

Помнікі архітэктуры і скульптуры тальтэкаў, якія захаваліся, уражваюць манументальнасцю і суровай веліччу. Ступеньчатая піраміда ў Тальяне была ўпрыгожана рэльефамі (воіны, арлы, ягуары (гл. «воіны-арлы» і «воіны-ягуары»)), а дах храма наверсе падтрымліваўся чатырма каласальнымі (вышыня 4,6 м) масіўнымі каменнымі фігурамі воінаў.

У мастацтве тальтэкаў пераважалі ваенныя тэмы; распаўсюджаны таксама фігуры паўляжачага бога з чашаю для ахвярапрынашэнняў.

У кнігах Карласа Кастанеды прадстаўлены нестандартны погляд на тальтэкаў — выкарыстаны ім тэрмін не мае дачынення да акадэмічнага разумення гэтай культуры.

Гл. таксама

• Уаманга

Літаратура

• Тальтэ́кі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 410. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Вайан Дж. История ацтеков. — М., 1949.
• Гуляев В. Древнейшие цивилизации мезоамерики. — М., 1972.
• Кинжалов Р. Орел, кецаль и крест. — М., 1991.
• Кинжалов Р. В. Искусство древней Америки — М., 1962.
• Тольте́ки / Кинжалов Р. В. // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 58. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Тальтэкі
• Дзяржава тальтэкаў
• Талтэк Інфа. Інфармацыйны, пазнавальны рэсурс аб Талтэках Архівавана 15 чэрвеня 2011.
• Фернанда дэ Альва Іштлільшачытль.. История народа чичимеков, его поселения и обоснования в стране Анауак. (нявызн.). www.bloknot.info (22 сакавіка 2010). — пер. с исп. - В. Талах, Украина, Киев, 2010. Архівавана з першакрыніцы 5 снежня 2012. Праверана 23 сакавіка 2010.