Перайсці да зместу

Туг-Тэмур

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Туг-Тэмур
манг.: ᠲᠥᠪᠲᠡᠮᠦᠷ, ᠲᠤᠬᠲᠡᠮᠥᠷ
манг.: Төвтөмөр, Тугтөмөр
Каган (Мангольская імперыя)
16 кастрычніка 1328 — 3 красавіка 1329
Папярэднік Ragibagh Khan[d]
Пераемнік Хашыла
кітайскі імператар[d] (імперыя Юань)
16 кастрычніка 1328 — 3 красавіка 1329
Папярэднік Ragibagh Khan[d]
Пераемнік Хашыла
кітайскі імператар[d] (імперыя Юань)
8 верасня 1329 — 2 верасня 1332
Папярэднік Хашыла
Пераемнік Rinchinbal Khan[d]
Каган (Мангольская імперыя)
8 верасня 1329 — 2 верасня 1332
Папярэднік Хашыла
Пераемнік Rinchinbal Khan[d]

Нараджэнне 16 лютага 1304
Смерць 2 верасня 1332 (28 гадоў)
Месца пахавання
Род Дынастыя Барджыгінаў[1]
Бацька Külüg Khan[d]
Маці Wenxian Zhaosheng[d]
Жонка Будашыры
Дзеці Aratnadara Borjigin[d][1], El Tegüs[d][1] і Taipingne[d][1]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Туг-Тэмур (манг.: Төвтөмөр), храмавае імя Вэньцзун (кіт. трад. 文宗, піньінь Wenzong; 16 лютага 1304 — 14 лістапада 1332) — двойчы імператар дынастыі Юань у 13281329 і 13291332 гады.

Нарадзіліся ў 1304 годзе ў сям’і імператара Хайсан-Хулуга і тангуцкай наложніцы. Пасля смерці бацькі ў 1311 годзе яго прыхільнікі жадалі зрабіць Туг-Тэмура спадчыннікам трона. Аднак імператара Аюрбарыбада і яго маці Дагі ў 1316 годзе зрабілі спадчыннікам трона Шыдэбалу, які ў 1320 годзе саслаў Туг-Тэмура ў правінцыю Хайнань. Пасля забойства ў 1323 годзе Шыдэбалы новы імператар Есун-Тэмур прысвоіў Туг-Тэмуру тытул прынца Хуая. Тады ж апошні атрымаў права перабрацца ў Цзянкан (Сучасны Нанкін).

Пасля смерці ў 1328 годзе Есун-Тэмура Туг-Темур атрымаў магчымасць паспрачацца за трон. У тым жа годзе прыхільнік Туг-Тэмура Эль-Тэмур здзейсніў мяцеж супраць імператара Раджапікі. У рэшце рэшт Туг-Тэмур захапіў трон і стаў новым імператарам Кітая і вялікім каганам Мангольскай імперыі. Аднак ужо ў 1329 годзе свае правы на трон заявіў яго старэйшы брат Хашыла, які сабраў вялікую сілу і рушыў на сталіцу Дайду. Тады Туг-Тэмур адрокся ад трона і рушыў насустрач брату. 26 жніўня падчас балю ён атруціў Хашылу, які сканаў праз 4 дні. Пасля гэтага Туг-Тэмур зноў захапіў уладу. Для яе ўмацавання вынішчыў прыхільнікаў былых імператараў.

За час кіравання Туг-Тэмура найбольшы ўплыў на дзяржаўныя справы аказалі два мангольскія вайскоўцы: Эль-Тэмур і Баян. Імператар значна прасоўваў канфуцыянскія каштоўнасці і ідэі. Разам з тым ва ўрадзе ўзмацніўся ўплыў мусульман. Урад сутыкнуўся з новым ростам інфляцыі — колькасць грошай вырасла да 2,3 млн дзінь. Для паляпшэння фінансавага стану былі адменены прывілеі арыстакратаў, зменшаны будысцкія ахвярапрынашэнні з 165 да 104, выдаткі на імператарскі двор, у прыватнасці скарочана колькасць асабістых слуг імператара.

За час свайго валадарства Туг-Тэмур сутыкнуўся з 8 змовамі арыстакратаў і 130 паўстаннямі ў розных частках імперыі. Самым магутным было паўстанне ў Юньнані ў 1331—1332 гадах.

Туг-Тэмур шмат зрабіў для аднаўлення навукі, мастацтва ў імперыі ў адпаведнасці з кітайскімі традыцыямі. У 1329 годзе была заснавана Акадэмія «Павільён Зоркі літаратуры», дзе збіраліся прадстаўнікі жывапісу, паэты, пісьменнікі. Па яго ініцыятыве выдадзены збор дакументаў і законаў пад назвай «Вялікі канон для кіравання светам».

Памёр Туг-Тэмур 2 верасня 1332 года, прызначыўшы спадчыннікам трона свайго пляменніка Тагон-Тэмура, паколькі яго сын Араднадара памёр раней.

  1. а б в г China Biographical Database
  • Mediaeval Researches from Eastern Asiatic Sources", by E. Bretschneider, Routledge ISBN 0-415-24486-2, Routledge, 2001