Тэадор Нарбут

Тэадор Нарбут
польск.: Teodor Narbutt
Дата нараджэння	28 кастрычніка (8 лістапада) 1784 ці 8 лістапада 1784(1784-11-08)
Месца нараджэння	Шаўры, Лідскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	14 (26) лістапада 1864 (80 гадоў) ці 26 лістапада 1864(1864-11-26) (80 гадоў)
Месца смерці	Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Нача
Грамадзянства	Вялікае Княства Літоўскае  Герцагства Варшаўскае  Царства Польскае
Бацька	Іахім Нарбут[d]
Маці	Ізабела з Наневічаў[d]
Жонка	Крысціна з Садоўскіх[d]
Дзеці	Людвік Нарбут
Род дзейнасці	антраполаг, ваенны інжынер, археолаг, даследчык дагістарычнай эпохі, гісторык, аўтар, журналіст, пісьменнік, інжынер
Навуковая сфера	гістарыяграфія і археалогія
Альма-матар	Віленскі ўніверсітэт
Узнагароды
Подпіс
Тэадор Нарбут на Вікісховішчы

Тэадор Нарбут, Фёдар Яўхімавіч Нарбут (польск.: Teodor Narbutt; 28 кастрычніка (8 лістапада) 1784, маёнт. Шаўры Лідскага павета Віленскай губерні, цяпер Воранаўскі раён, Гродзенская вобласць — 14 (26) лістапада 1864, Вільня) — беларускі гісторык, археолаг, інжынер.

Біяграфічныя звесткі

З роду Нарбутаў. Скончыў Віленскі ўніверсітэт (1803). Вучыўся ў Пецярбургскім кадэцкім корпусе. Удзельнічаў у расійска-пруска-французскай (1806—1807) і расійска-шведскай (1808—1809) войнах; капітан, ваенны інжынер. Удзельнічаў у праектаванні і будаўніцтве Бабруйскай крэпасці. З 1812 у адстаўцы. Жыў у сваім маёнтку, даследаваў гісторыю ВКЛ, праводзіў археалагічныя раскопкі. Найбольш значны яго твор — «Гісторыя літоўскага народа» (т. 1-9, 1835-41), дзе, разам з іншым, апісаны народныя абрады беларусаў Лідчыны. Друкаваўся ў газеце «Kurier Wileński» («Виленский вестник»). Арыштаваны ў сувязі з падзеямі паўстання 1863—1864 гадоў.

Магіла Тэадора Нарбута

Пахаваны каля касцёла ў Начы.

Даследчыцкая дзейнасць

Тэадор Нарбут першы на Беларусі даў вызначэнне курганам як месцам старажытных пахаванняў. Вёў раскопкі ў Падняпроўі, пазней — на радзіме. У 1820 адкрыў ямнае пахаванне непадалёку ад в. Шаўры Лідскага пав. Апісаў руіны крэпасці на Нёмане каля в. Лыскава Гродзенскага пав. Сцвярджаў, што дрыгавічы невядомага паходжання жылі каля Кіева. Памылкова адносіў ятвягаў да скіфскіх плямён. Геральдыку Беларусі не лічыў старажытнай, бо аналагічная існавала і ў суседніх народаў. Даследаваў Лідскі замак. Збіраў і вывучаў помнікі археаграфіі. Аўтар «Гісторыі літоўскага народа» (т. 1-9, 1835-41; давёў падзеі да 1569), у 1-м томе якой змясціў табліцу сваіх знаходак. Увёў у навуковы ўжытак «Хроніку Быхаўца» (1846). Меў багатую калекцыю археалагічных матэрыялаў. Апублікаваў шэраг артыкулаў пра Ліду, Навагрудак, Індуру інш. Займаўся пытаннямі старажытнай міфалогіі, этнаграфіі, фалькларыстыкі.

У сваіх творах выкарыстоўваў часам крыніцы, якія паводле меркавання сучасных даследчыкаў не існавалі і былі выдуманыя самім Нарбутам. Найбольш вядомая з падобных «уяўных крыніц» — Раўданская хроніка.

Бібліяграфія

• O kurhanach: Ваdаnіе starożytności Lіtеwskich // Туgodnik Wіlеński. 1818. Т. 7, № 123.
• Pomniki do dziejów litewskich… Wilno, 1846.
• Pomniejsze pisma historyczne, szczególnie do historii Litwy odnoszące się. Wilno, 1856.

Літаратура

• Каханоўскі Г. А. Археалогія і гістарычнае краязнаўства Беларусі ў XVI—XIX стст. Мн., 1984.
• Каханоўскі Г. А. Прадвесне навукі. Мн., 1990.
• Ненадавец А. М. Тэадор Нарбут. Мінск, 1996.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.
• Семянчук А. Тэадор Нарбут — гісторык Вялікага Княства Літоўскага і Браслаўшчыны // Браслаўскія чытанні. Матэрыялы VІ-й навуковай канферэнцыі, прысвечанай 150-й гадавіне з дня нараджэння браслаўскага лекара, грамадзскага дзеяча Стніслава Нарбута. Браслаў, 2003.
• Улащик. Очерки.
• АЗБ.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — 592 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
• Улащик Н. Н. предисловие к: Хроника Быховца. М. Наука. 1966.

Спасылкі

• Тэадор Нарбут. Старажытная гісторыя літоўскага народа. Пра суд божы, неба альбо пекла
• Dzieje starożytne narodu litewskiego
• Нарбуты — Эл.рэсурс pawet.net