Увядзенне ў храм Прасвятой Багародзіцы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Тыцыян. «Увядзенне ў храм Прасвятой Багародзіцы», 1534—1538

Увядзенне ў храм Прасвятой Багародзіцы (грэч. Εἴσοδος τῆς ῾Υπεραγίας Θεοτόκου ἐν τῷ Ναῷ, лац.: Praesentatio S. Mariae in templo) — хрысціянскае свята, заснаванае на позніх апокрыфах[1][2] аб тым, што бацькі Божай Маці Святы Іаакім і Святая Ганна, выконваючы зарок прысвяціць свайго дзіця Богу, у трохгадовым узросце прывялі сваю дачку Марыю ў Іерусалімскі храм, пры якім яна жыла да сваіх заручын з праведным Іосіфам.

У праваслаўі належыць да ліку дванадзесятых свят. Іерусалімская, Руская, Грузінская, Сербская праваслаўныя цэрквы, а таксама Украінская грэкакаталіцкая царква (у межах Украіны), стараверы і некаторыя іншыя[3] святкуюць Увядзенне 21 лістапада (4 снежня) па юліянскім календары (у XX—XXI стагоддзях 21 лістапада па юліянскім календары адпавядае 4 снежня па грыгарыянскім).

У Рымска-Каталіцкай царкве ў наш час гэты дзень мае статус (ранг) памяці і адзначаецца 21 лістапада па грыгарыянскім календары; у Копцкай царкве — 29 лістапада.

Апісанне падзеі[правіць | правіць зыходнік]

Старажытная лесвіца, па якой вернікі ўзыходзілі на Храмавую гару з поўдня. Яна вядзе да Трайной брамы брамы Хульды, праз якую існаваў праход прама на плошчу перад Храмам. Брама цяпер замуравана.

Пра падзеі, якія паслужылі асновай для свята, паведамляюць апокрыфы: «Протаевангелле Якава» (другая палова II стагоддзя) і лацінскае «Евангелле псеўда-Матфея» (IX стагоддзе). Гэтыя крыніцы адрозніваюцца ў дэталях.

Ёсць таксама пазнейшае апавяданне аб Увядзенні, якое вельмі коратка пераказвае Протаевангелле Якава, у Міналогіі Васілія II (канец X стагоддзя). Пачынаючы з IX стагоддзя з’яўляецца шэраг сачыненняў хрысціянскіх аўтараў, якія апавядаюць пра гэту падзею. Гэта сачыненні Георгія Нікамедыйскага, Феафілакта Балгарскага, сачыненне невядомага аўтара (у розных рукапісах падпісанае рознымі імёнамі: Андрэй Крыцкі, Георгій Нікамедыйскі, Яўфімій патрыярх Тырнаўскі), сачыненне, падпісанае імем Германа архіепіскапа Канстанцінопальскага, сачыненне, падпісанае імем Тарасія архіепіскапа Канстанцінопальскага, а таксама сачыненне невядомага, аўтара, уключанае ў Вялікі Сінаксар[4][5]. Названыя сачыненні былі да сярэдзіны XVI стагоддзя, не толькі перакладзены на славянскую мову, але і сабраны ў адной кнізе. Яны ўнесены мітрапалітам Макарыем у Вялікія Мінеі Чэцці. Акрамя таго, дзве аміліі на Увядзенне напісаў Грыгорый Палама[6].

Паводле звестак крыніц, калі перад зачаццем Багародзіцы яе маці Святой Ганне з’явіўся анёл і абвясціў, што яна народзіць дзіця, то Ганна дала зарок: «Калі я нараджу дзіцё мужчынскага ці жаночага полу, аддам яго ў дар Богу майму, і яно будзе служыць Яму ўсё сваё жыццё»[7].

Ікона «Увядзенне ў храм Прасвятой Багародзіцы», XVI стагоддзе

Калі Марыя дасягнула трохгодовага, бацькі вырашылі выканаць дадзены імі раней зарок, прысвяціць Яе Богу, і накіраваліся ў Іерусалімскі храм:

І вось споўнілася Дзіцяці тры гады, і сказаў Іаакім: Паклічце бязгрэшных дочак іўдзейскіх, і няхай яны возьмуць свяцільні і будуць стаяць з запаленымі [свяцільнямі], каб Дзіцё не варочалася назад і каб палюбіла Яна ў сэрцы сваім храм Гасподні[8].

У Храме Марыю сустрэў першасвятар (праваслаўнае паданне лічыць, што гэта быў Захарыя, бацька Іаана Прадцечы) са мноствам святароў. Бацькі паставілі Марыю на першую прыступку лесвіцы, якая вяла да ўваходу ў Храм. Нягледзячы на Свой узрост, Марыя лёгка пераадолела стромкія прыступкі храма. Па адмысловым адкрыцці, першасвятар увёў яе, як адушаўлёны ківот Божы, у Святая Святых, куды меў права ўваходзіць толькі першасвятар аднойчы ў год на вялікае свята Ачышчэння — гэтым была паказана Яе адмысловая роля ў лёсе чалавецтва[9]. Усе прысутныя ў храме былі здзіўлены незвычайнай падзеяй. Маці Божая, сама не ведаючы таго, з самага свайго нараджэння атрымлівае ласку ў вачах Творцы свету. Ёй наканавана стаць той, хто народзіць Збаўцу ўсяго чалавецтва ад граху, смерці, праклёну. І гэты момант увядзення з’яўляецца прадвесцем гэтай вялікай справы[10].

Анёл корміць Марыю ў Храме, дэталь іконы, XVI стагоддзе

Паводле Протаевангелля Якава, у Храме Марыя знаходзілася да дванаццаці гадоў, калі па ўказанні анёла святар Захарыя арганізаваў агляд жаніхоў, на якім па посаху, які цудоўна расквітнеў, мужам Марыі быў абраны ўдавец Іосіф[11].

У вышэйпералічаных хрысціянскіх аўтараў паведамляюцца падрабязнасці жыцця Дзевы Марыі: Марыя жыве ў самым Храме, у Святая Святых, і тут ёй ежу і пітво з нябёсаў, да канца яе знаходжання ў Храме, прыносіць арханёл Гаўрыіл; калі Дзеве Марыі споўнілася 12 гадоў арханёл Гаўрыіл прыносіць Дабравешчанне Марыі, і Дзева Багародзіца пакідае Храм. Гэта апісанне пераказана ў грэчаскіх тэкстах Мінеі, якія перакладзены на царкоўна-славянскую мову і па якіх дагэтуль праводзяцца набажэнствы ў грэчаскіх і праваслаўных цэрквах[12].

Апакрыфічнае сачыненне «Евангелле Псеўда-Матфея» паведамляе, што «ў час знаходжання Прачыстай Дзевы ў Іерусалімскім храме яна выхоўвалася да 14 гадоў сярод набожных дзеў, у памяшканні па-за Храмам[13], старанна чытала Свяшчэннае Пісанне, займалася рукадзеллем і ўвесь час малілася і расла ў любові да Бога»[14]. «Евангелле Псеўда-Матфея» паведамляе, што Марыя з раніцы да трэцяй гадзіны дня праводзіла час у малітве, затым да дзявятай гадзіны займалася рукадзеллем, а потым ізноў малілася, пакуль ёй не з’яўляўся анёл з ежай[13].

Еранім Стрыдонскі, згадваючы наведванне Марыі анёлам, аднак паказвае: «Калі б хто спытаў мяне: як праводзіла часы юнацтва Прасвятая Дзева, я б адказаў яму: гэта вядома Самаму Богу і Арханёлу Гаўрыілу, неадступнаму ахоўніку Яе»[15].

Майстар Алтара Рэглера. Увядзенне Багародзіцы ў храм, XV стагоддзе

Усталяванне святкавання[правіць | правіць зыходнік]

Увядзенне ў храм найбольш позняе дванадзесятае свята. Некаторыя даследчыкі звязваюць яго з’яўленне з узвядзеннем Юстыніянам новай Багародзічнай царквы ў Іерусаліме ў 543 годзе. Але гэта версія з’яўляецца толькі гіпотэзай, якая не мае ніякіх дакументальных пацвярджэнняў.

Першыя дакументальныя сведчанні пра з’яўленне свята Увядзення гэта некаторыя календары VIII стагоддзя, у якіх ён пазначаны. Існуюць таксама дзве гаміліі на гэта свята, якія прыпісваюцца патрыярху Герману[16].

Праваслаўная царква[правіць | правіць зыходнік]

Свята паказаны ў некаторых каляндарах VIII стагоддзя, але кароткае яго апісанне сведчыць пра адсутнасць асаблівай урачыстасці яго адзначэння[17]. Першыя гаміліі, прысвечаныя гэтаму святу былі прыпісваюцца канстанцінопальскаму патрыярху Герману († 733), пазнейшыя гаміліі напісаны патрыярхам Тарасіем († 806)[18].

Шырокае распаўсюджванне свята атрымала толькі з IX стагоддзя, стыхіры на літыі, якога напісаны Георгіем Нікамедыйскім, з’яўляюцца і два каноны свята: Георгія Нікамедыйскага і Васілія Пагарыёта, архібіскупа Кесарыйскага[19][20]. Аднак да XIV стагоддзя не ўваходзіла ў лік дванадзесятых. Пра гэта сведчаць указанні Феадора Прадрома (XII стагоддзе) і Нікіфара Каліста (XIV стагоддзе)[17]. Пры гэтым паводле студыйскага і іерусалімскаа Тыпіконаў XI—XIV стагоддзяў увядзенне Багародзіцы ў Храм адзначалася амаль гэтак жа ўрачыста, як і іншыя дванадзесятыя святы. Але ўсё ж нават у Тыпіконах XVII стагоддзя шэраг асаблівасцей службы Увядзення паказваюць, што статус гэтага свята саступае статусу іншых дванадзесятых свят[17].

Хрысціянскія храмы, асвячоныя ў гонар гэтага свята, называюцца Увядзенскімі.

Каталіцкая царква[правіць | правіць зыходнік]

Джота. Увядзенне ў Храм, фрэска ў капэле Скравеньі
Мініяцюра Часаслова герцага Берыйскага, XV стагоддзе
Карціна Фра Карневале, 1467

На Захадзе свята было вядомы з IX стагоддзя ў Сіцыліі, дзе пражывала шмат праваслаўных грэкаў. У XI стагоддзі нарманы, якія захапілі востраў, прынеслі гэта свята ў Англію. Шырокае распаўсюджанне ў Еўропе свята Увядзення атрымала толькі ў другой палове XIV стагоддзя. У 1340 годзе ў адказ на зварот Філіпа дэ Мезьера, канцлера іерусалімскага караля, увесці гэта свята ў Каталіцкай царкве па прыкладзе грэкаў Папа Грыгорый XI дазволіў правядзенне службы Увядзення толькі ў якасці вотыўнай[17].

У Францыі свята атрымала распаўсюджанне ў XV стагоддзі дзякуючы каралю Карлу V, які ў XIV стагоддзі загадаў праводзіць службу Увядзення ў сваёй прыдворнай капліцы ў Парыжы. У агульны каляндар Рымска-каталіцкай царквы свята Увядзення ўключыў Папа Сікст V у 1585 годзе.

Іканаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Цэнтрам кампазіцыі ўвядзення Багародзіцы ў храм з’яўляецца фігура Марыі, якая малюецца значна меншай за іншыя фігуры, але пры гэтым яна апранута ў мафорый, які з’яўляецца традыцыйным адзеннем замужніх жанчын. Побач з Марыяй малююцца яе бацькі, якія прывялі яе ў храм. За імі можа малявацца працэсія дзеў, якія суправаджалі Марыю па дарозе з Назарэта ў Іерусалім. У храме, якія сімвалічна адлюстроўваецца якківорый, Дзеву Марыю сустракае святар Захарыя. Трохгадовая Марыя звычайна паводзіць сябе як маленькая разважлівая жанчына — упэўнена пераадольвае 15 вялікіх прыступак лесвіцы, не абарочваючыся назад і выклікаючы захопленае здзіўленне першасвятара, які радасна працягвае да яе рукі. Ступеней 15 — як і псалмоў, якія называюцца ўзыходнымі, іх прамаўлялі паломнікі, якія падымаліся ў храм.

Паводле апакрыфічнага апавядання малюецца лесвіца, па якой трохгадовая Марыя самастойна ўвайшла ў Храм. Дадаткова можа прысутнічаць выява Марыі, якую корміць анёл у храме. На іконах гэта кампазіцыя малюецца асобна.

У Ермініі Дзіянісія Фурнааграфіёта прыводзяцца наступныя ўказанні па напісанні ікон, прысвечаных гэтаму святу:

У глыбіні храма ў дзвярах з трыма прыступкамі стаіць прарок Захарыя ў іерэйскім аблачэнні, працягнуўшы рукі да прасвятой Марыі, якая, быўшы трох гадоў, узыходзіць па прыступках, працягнуўшы адну ручку да Захарыі, а ў іншай трымаючы свечку. За Ёю Іаакім і Ганна глядзяць адзін на аднаго і паказваюць на Яе, а побач з імі стаяць дзяўчыны са свечкамі. У адной святліцы храма пад прыгожым навесам сядзіць Прасвятая і прымае хлеб ад арханёла Гаўрыіла, які, падаючы Ёй гэту ежу, бласлаўляе Яе[21].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Православная Энциклопедия. Т. 7, С. 343—348 Введение во храм Пресвятой Богородицы
  2. ↑ Catholic Encyclopedia (1913)/Feast of the Presentation of the Blessed Virgin Mary
  3. ↑ Гл. Старастыльныя цэрквы
  4. ↑ ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ
  5. ↑ Пролог Архівавана 8 кастрычніка 2014.
  6. ↑ Святитель Григорий Палама Беседы (омилии)
  7. ↑ «Протаевангелле Якава», 4:3
  8. ↑ «Протаевангелле Якава», 7:5
  9. ↑ Уваход у Храм Прасвятой Багародзіцы
  10. ↑ І. ЗІНЧАНКА. УВЯДЗЕННЕ Ў ХРАМ НАЙСВЯЦЕЙШАЙ БАГАРОДЗІЦЫ Архівавана 4 сакавіка 2016.
  11. ↑ «Протаевангелле Якава», 8:3 — 9:9
  12. ↑ ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ. 21 Νοεμβρίου. Τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου.
  13. ↑ а б „Евангелие Псевдо-Матфея“, VI
  14. ↑ Введение во храм Пресвятой Владычицы нашей Богородицы и Приснодевы Марии
  15. ↑ Погребняк Н. Введение во Храм Пресвятой Богородицы (Заметки по истории и иконографии праздника) Архівавана 5 лістапада 2014.
  16. ↑ PG. 98. col. 292—309, 309—320.
  17. ↑ а б в г Введение во храм Пресвятой Богородицы // Православная энциклопедия. — М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2004. — Т. VII. — С. 343-348. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 5-89572-010-2.
  18. ↑ PG. 98. col. 1431
  19. ↑ Переводы Богослужебных книг Праздничная минея Введение во храм Пресвятой Богородицы
  20. ↑ Иконография праздника Введение во храм Пресвятой Богородицы
  21. ↑ Ерминия Дионисия Фурноаграфиота

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Увядзенне_ў_храм_Прасвятой_Багародзіцы&oldid=4607934"